L. F. Mahmudova RƏYÇİLƏR; I e. d., prof. D.Ə. Vəliyev dos. A. Y. Yəhyayeva Məmmədova Ş. S., Əmiraslanova N. T. Müasir iqtisadi nəzəriyyələr. Dərs
Yüklə 8,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Lcontyev təzadı.
- Rəqabət üstünlükləri nəzəriyyəsi.
- Beynəlxalq ticarətin digər nəzəriyyələrinin
1. Məhsulun maya dəyəri yalnız əmək sərfi ilə ölçülürdü, istehsal üçün lazım olan digər amillər; kapital və istehsal vasitələri nəzərə alınmırdı. 2. İşçi qüvvəsinin ölkə daxilində hərəkəti nəzərdə tutulsa da, onun ölkələr arasında tam hərəkətsiz olduğu fərz olunurdu. 3. Bu nəzəriyyədə istehsal xərclərinin sabit olması şərti əsas götürülürdü və onun artıb-azalması (real vəziyyətdə) nəzərə alınmırdı. 4. Ümumiyyətlə, klassik nəzəriyyələr də əmək məhsuldarlığının ölkələr arasında fərqli olduğunu nəzərdə tutur, anama onun səbəbini izah etmirdi. Bu nəzəriyyələrdə həmçinin müxtəlif ölkələrdə mextəlif istehsal şərtlərinin (iqlim, təbii sərvət, işçi qüvvəsinin keyfiyyəti və s.) müxtəlifliyi, zövqün və texnologiyaların daim dəyişməsi və xarici ticarətin gəlirlərin yenidən bölüşdürülməsi üzərində təsiri nəzərə alınmırdı. Lcontyev təzadı. Hekşer-Ohlin nəzəriyyəsinə görə, hər bir ölkə nisbi üstünlüyə malik olduğu amildən intensiv istifadə etdiyi malın istehsalı və ixracı üzrə ixtisaslaşmalı, nisbi üstünlüyə malik olmadığı malı isə idxal etməlidir. Hekşer-Ohlin nəzəriyyəsi ölkənin ixracında və idxalında bu və ya başqa əmtəələr yığımının üstünlüyünün səbəbi bir başa izah edə bilmirdi. Rus mənşəli Amerika iqtisadçısının V.Leontyev ABŞ- ın 1947, 1951 və 1967-ci illərdə xarici ticarətini tədqiq edərkən göstərmişdir ki, bu ölkə özünün nisbətən ucuz kapitalı və bahalı işçi qüvvəsilə beynəlxalq ticarətdə Hekşer-Ohlin nəzəriyyəsinə görə inkişaf etmir. Bu ölkənin ixracı deyil, idxalı kapital tutumılu olmuşdur. V.Leontyev təzadı belə izah olunurdu; yüksək ixtisaslı Amerikanm işçi qüvvəsi öz hazırlığında böyük kapital da tələb edir (yəni .Amerika kapitalı istehsal güclərindən daha çox, insan resurslarına sərf olunur). Amerikanın ixrac əmtəələrinin istehsalına böyük həcmdə idxal olunan mineral xammallar sərf 152 olunur. Bu xammalların əldə edilməsinə çoxlu miqdarda ABŞ- dan maliyyə vəsaitləri sərf olunur, ABŞ kapital baxımından zəngin bir ölkə hesab olunur. Belə olduqda Hekşer-Ohlin nəzəriyyəsinin şərtlərinə görə, bu ölkə kapital tutumlu malları idxal etməlidir. Leontyevin faktiki məlumatlarına əsaslanan təhlili isə bu müddəanın tam əksini üzə çıxartmışdır. Belə ki, ABŞ əmək tutumlu mallan ixrac edir. Leontycv göstəraıişdir ki, ABŞ-ın xarici ticarətinin mahiyyətini müəyyən edən mühüm amil kimi bu ölkə hələ yuxarıda göstərilən dövrlərdən yüksək ixtisaslı kadrlann hazırlanmasına başqa ölkələrlə müqayisədə daha çox kapital qoyur və buna daha çox qayğı göstərir. Rəqabət üstünlükləri nəzəriyyəsi. İstehsal amillərinin səmərəli istifadə edilməsinə dair Amerika professoru Maykl Porter özünün (1991-ci il) “Beynəlxalq rəqabət” kitabında rəqabət üstünlükləri nəzəriyyəsini irəli sürmüşdür. O, bu kitabında 10 ölkədən 100 sahə və alt sahələri təhlili əsasında belə nəticəyə gəlmişdir ki, bu sahələrdə fəaliyyət göstərən milli firmaların beynəlxalq rəqabətdə üstünlüyü onlann bu ölkələrdə hansı makro mühitdə fəaliyyət göstərməklərindən asılıdır. Makromühit isə özlüyündə yalnız istehsal amilləri ilə deyil, daxili bazardakı tələblə, yaxın və qarışıq sahələrin mövcudluğu, ölkədə menecmentin və rəqabətin səviyyəsi, həmçinin hökumətin iqtisadi siyasəti və təsadüfi hadisələrlə (müharibə, gölənilməz ixtira və s.) xarakterizə olunur. Bu altı parametrin (Porterə görə, determinator birliyi), firmanın, sahənin, nəticədə ölkənin beynəlxalq bazarda rəqabət üstünlüyünü təmin edir. Poıter beynəlxalq rəqabətə dair əsərlərində iri sənaye və inkişaf etmiş ölkələrin müasir xarici ticarətinin inkişafını təmin edən əsas 4 parametri müəyyən etmişdir; - istehsal amilləri; 153 - təlob şərtləri; - yaxın və xidmət edici sahələrin mövcudluğu; - firmanın strategiyası və rəqabət. Beynəlxalq ticarətin digər nəzəriyyələrinin (və ya beynəlxalq ticarətin alternativ nəzəri^/yələri) qısa xarakteristikalarını aşağıdakı kimi qeyd etmək olar; a) istehsal miqyasının effekti nəzəriyyəsinin (inhisarçı rəqabət əsasında beynəlxalq ticarət nəzəriyyəsi də adlanır) Amerika iqtisadçısı Pol Kruqman irəli sürərək, eyni istehsal amillərinə malik ölkələr arasında beynəlxalq ticarətin səbəbini izah etmişdir. Monopolist rəqabət çərçivəsində istehsalın miqyası artdıqca, hər bir məhsul vahidinin istehsal xərcləri aşağı düşür. Bu nəzəriyyənin mahiyyəti odur ki, ölkə özü böyük daxili bazarları ilə o məhsulları ixrac edəcəkdir ki, bu məhsullardan əldə edilən mənfəət iri miqyaslı istehsaldan yaranan qənaətlə müəyyən olunsun. b) Xarici ticarət multiplikatoru-vuruğu nəzəriyyəsinə görə ilkin ixrac sifarişləri ölkədə məhsul buraxılışının, uyğun olaraq bu məhsul buraxılış sahələrində çalışan işçilərin əmək haqlarını da artırır. Ancaq ixracın genişləndirilməsi həmişə əlverişli nəticəyə gətirib çıxartmır. c) Ribçin teoremi. İqtisadiyyatda dəyişməz qiymətlər və yalnız iki sektorun fəaliyyəti şərtində istehsal amillərinin birinin artımı bu istehsal amilinin intensiv iştirak etdiyi məhsulun buraxılışının artımına, başqa sektorda isə məhsul buraxılışının azalmasına gətirib çıxarır. Bu teoremə görə məsələn; neft-qaz sektorunun çox sürətlə inkişafı başqa sahələrin işini ləngidir və ya əksinə. d) Məhsulun “həyat tsikli” nəzəriyyəsi (tətbiq, artım, genişlənmə, eniş mərhələləri üzrə). Yeni məhsulun meydana gəlməsi bir neçə mərhələni keçir: məhsulun meydana gəlməsi. Yüklə 8,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|