L. F. Mahmudova RƏYÇİLƏR; I e. d., prof. D.Ə. Vəliyev dos. A. Y. Yəhyayeva Məmmədova Ş. S., Əmiraslanova N. T. Müasir iqtisadi nəzəriyyələr. Dərs
Yüklə 8,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
dəyəri onun hazırki dəyərinə bərabər olur. Kapital nemətlərinin əldə edilməsi firmaya - müəssisəyə yalnız maşın və avadanlıqların alınıb quraşdırıldığı, sazlandığı ilində deyil, eyni zamanda sonrakı illərdə də məhsul istehsal etməyə və gəlir götürməyə imkan verir. Bu məsələ ilə əlaqədar, investisiyalann “bu günkü”, “hazırki dəyəri” və ya göstərilən dəyəri qiymətləndirmək üçün adətən diskontlaşdırma anlayışından istifadə edilir. Keynsin investisiya konsepsiyasına və ya onun fikirlərinə görə: “.... investisiyalardan gözlənilən gəlirə kapital əmlakının təklif qiyməti qarşı duaır, özü də bu qiymət həmin növ əmlakın hazırda bazarda alına biləcəyi bazar qiyməti kimi deyil, istehsalçını həmin əmtəədən əlavə vahid istehsal etməyə sövq etmək üçün kifayət edəcək qiymət kimi başa düşülür, bunu adətən onun bərpaedici dəyəri adlandırırlar...”. Beləliklə, kapitalın qiyməti ilə ondan gələn gəliri bərabərləşdirən və diskontlaşdırmanı müəyyən edən diskont nonnası kapital qoyuluşlarının son hədd səmərəliliyidir. Qeyd etmək lazımdır ki, mövcud faiz dərəcələri və ya normaları gələcəkdə həyata keçiriləcək investisiyaların gəlirliyinin aşağı həddini müəyyənləşdirir, yəni o nə qədər aşağı olarsa, bütün digər şərtlərin bərabərliyi şərtində investisiya layihələrinin həyata keçirilməsi bir o qədər aktiv olur və ya əksinə. İnvestisiyaların son hədd səmərəliliyi bədbin əhval- ruhiyyəyə çox həssasdır. Son hədd səmərəliliyinin qəflətən faiz normasına qədər enməsi investisiya layihələrilə bağlı böyük depressiyalara səbəb ola bilər, investisiya qoyuluşlarının son hədd meyilliliyi kapital qoyuluşlarının son hədd səmərəliliyi ilə faiz dərəcəsi arasındakı fərq nə qədər böyük olsa, bütün digər şərtlərin bərabərliyi şəraitində investisiyalann həcmi bir o qədər böyük olur. 21 C.M.Keyns özünün investisiya təlimilə bağlı qeyd edirdi ki, məhz gözləmələrdəki dəyişikliklər kapital yatmmlanmn son hədd səmərəliliyində və firmanın investisiya xərclərində kəskin artıb azalmalar yarada bilər. Məlumdur ki, neoklassik nəzəriyyəyə görə məşğulluq iki faktordan: əməyin təklifini və tələbini (əməyin son hədd məhsuldarlığını) müəyyən edən faktorlardan asılıdır. Əməyə tələbin həcmi son hədd məhsulu ilə (y'əni bu istehsal faktorunun dəyərilə) müəyyən olunur. Onda bundan belə nəticə çıxır ki, işçinin razılaşdığı real əmək haqqı nə qədər aşağı olursa, xalq ləsəiTÜfatında məşğulluq bir o qədər artıq olacaq və ya əksinə. Keyn isə bu fikrin əksinə çıxaraq qeyd edir ki, məşğulluğun kəmiyyəti və dəyişməsi işçinin davranışından asılı deyil. Başqa sözlə, işçinin aşağı əmək haqqına razılaşması işsizliyin həlli demək deyildir. Keynsə görə, məşğulluq səviyyəsi səmərəli tələb dinamikası - təklif olunan kapital qoyuluşlarına və istehlaka olan gözlənilən xərclərlə müəyyən olunur. Məhz bu, məşğulluğun və milli gəlirin səviyyəsini müəyyən edir. Keynsə görə, əmək haqqının aşağı salınması kapitalist (bazar) iqtisadiyyatına bilavasitə deyil, sərbəst dəyişənlə: “istehlaka son hədd meylliliyi” və “kapitalın son hədd məhsuldarlığı” vasitəsilə müəyyən olunur. Elə bu səbəbə görə də, Keyns əmək haqqının aşağı salınmasının tərəfdan deyildir. Keynsin əsas psixoloji qanununa görə, işçilər tərəfindən istehlak tələbinin azalması əhalinin digər qruplan tərəfindən tələbin artması ilə kompensasiya edilməyəcək, belə ki, onların gəlirlərinin artması istehlaka son hədd meylliliyinin artması ilə müşaiyət olunacaq. Bununla əlaqədar təsadüfi deyil ki, Keyns səmərəli tələbin ölçüsünün artmasının əsas faktoru kimi gəlirlərin daha çox bərabər paylanmasını təklif edirdi. Əmək haqqının azaldılmasının investisiyaların artımına 22 təsiri məsələlərində də Keyns klassik və neoklassiklərlə də razılaşmırdı. Belə ki, onlar hesab edirdilər ki, əmək haqqının azaldılması kapitalın son hədd səmərəliliyini artırır və beləliklə bu azalma investisiyaların artımı ilə müşaiyət olunur. Düzdür, bu fikir ayrıca bir firma səviyyəsində mümkün ola bilər. Ancaq bütövlükdə xalq təsəiTüfatı səviyyəsində isə Keynsə görə əmək haqqınm azaldılması istehsalın və investisiyalann ixtisar edilməsinə (hətta mövcud məhsulu da satmaq mümkün olmur) gətirib çıxarır. Bu isə, daha sonra, əmək haqqının azalması və işsizliyin artması səbəbindən, məcmu tələb və nəticədə milli gəlir azalır. Beləliklə, Keynsin məşğulluq və işsizlik nəzəriyyəsinə görə ümumi makroiqtisadi tarazlığı tam məşğulluq səviyyəsi olmadıqda belə əldə etmək mümkündür. Neoklassik nəzəriyyəçiləri isə, əksinə, bunun mümkün olmadığını qeyd edərək hesab edirdilər ki, əmək haqqının azaldılması ta o vaxta qədər davam edəcək ki, bazar bütünlüklə işçi qüvvəsi artıqlığım, məcazi mənada həzm və ya uda bilsin. Keynsə görə, məşğul insanlar real əmək haqqının azalması şəraitində də işlərini tərk etmirlər. İşsizlər isə işçi qüvvələrini təklif etmək istəklərini azaltmırlar. Düzdür, klassiklər və neoklassiklər də bazarın müvəqqəti olaraq tarazlığının pozulmasını əməyin və məhsulların təklifinin onlara olan tələbdən yüksək olması səbəbindən qəbul edirdilər. Ancaq onlann modeli bu probleminin həllini əmək haqqının və qiymətlərin aşağı salınmasında görürdülər və bunu da bazar özü avtomatik olaraq tənzimləyir. Beləliklə, Keyns təlimi isə, əmək haqqının azaldılmasının uyğun olaraq məcmu tələbin və onun vacib tərkib hissəsi olan investisiyadan tələbin azaldılması (nəticədə isə milli gəlirin azaldılması) faktoru kimi qəbul etmişdir. Bu da bütövlükdə 23 Yüklə 8,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|