iqtisadiyyatda məşğulluq və işsizlik probleminin həllinə birbaşa təsir
edən əsas amillərdəndir.
1.6.
Keyns nəzəriyyəsində qiymət və inflyasiya
problemləri
Keyns nəzəriyyəsinə uyğun olaraq, iqtisadi artımın əsas
mənbəyi səmərəli tələb çıxış edir. Bu səbəbdən də iqtisadi siyasətin
əsas elementini onun stimullaşdırılması təşkil edir. Dövlətin aktiv
fiskal
iqtisadi
siyasətinin
əsas
vasitəsi
investisiyaların
stimullaşdınİması və dövlət xərcləri hesabına istehlak tələbinin
yüksək səviyyəsinin saxlanmasıdır. Əlbəttə, belə bir siyasətin
qaçılmaz nəticəsi kimi, büdcənin defısitliyini və ölkənin
iqtisadiyyatında pul kütləsinin artımını qeyd etmək olar. Bu məsələ
ilə bağlı Keynsin fikri budur ki, mübadilədə olan pulun miqdarının
artması qiymətlərin inflyasiya yaradan artımına səbəb olacaq, ancaq
bu artım tam məşğulluq şərtindəki səviyyəyə uyğun olacaq.
Qeyri-tam məşğulluq şərtində pul kütləsinin artımı resursların
istifadə dərəcəsinin artımına gətirib çıxaracaq. Başqa sözlə, pul
təklifinin hər cür artımı qiymətlərin, əmək haqlarının, istehsalın və
məşğulluğun artımı arasında paylanacaq. İqtisadiyyat nə qədər ki,
tam məşğulluq vəziyyətindən uzaqda yerləşirsə, o qədər də böyük
dərəcədə pul kütləsinin artımı özünü qiymətlərin artımında deyil,
istehsalın və məşğulluğun yüksəlməsində biruzə verəcək.
Keynsin fikrinə görə, büdcə defisiti, inflyasiya və pul
kütləsinin artımını tam mənada mə.ğulluğun səviyyəsinin və milli
gəlirin
yüksəlm.əsinin qəbul edilə bilən dəyəri kimi
qiymətləndirmək olar. Deməli, həqiqi inflyasiya (Keynsin ifadəsilə
desək) tam məşğulluq şəraitində səmərəli tələbin artımı zamanı
mümkündür.
24
1.7.
C.M.Keyns iqtisadiyyatının nəticələri və keynsçiliyə bəzi
makroiqtisadi tənqidi yanaşmalar
Ümumi halda, Keynsin konsepsiyalannda iqtisadi faktorlar
iki istiqamətə: asılı və asılı olmayan (sərbəst) faktorlara bölünür.
Qeyri-sərbəst dəyişənlər kimi dəyərləndirən və asılı olmayan
faktorlara: istehlaka meyllilik, kapitalın son hədd məhsuldarlığı və
faiz norması aiddir. Məhz, onlar səmərəli tələbin ölçüsünü müəyyən
edirlər. Asılı dəyişənlər və ya amillərə: məşğulluğun və milli gəlirin
həcmi aiddir. Keyns dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsini asılı
olmayan dəyişənlərə və onlar vasitəsilə məşğulluq və milli gəlirə
təsirilə nəzərdə tuturdu. Başqa sözlə, dövlətin əsas vəzifəsi səmərəli
tələbi artırmaq və onun əsas komponenti kimi investisiyaları
stimullaşdırmağa əsas diqqəti yönəltməyi təklifini irəli sürməkdir.
Keynsin təlimində investisiyanın artırılmasının iki əsas metodu qeyd
edilirdi: dövlətin büdcə və pul-kredit siyasəti.
“İnvestisiyalann sosiallaşdınlması” kirni adlandınlan birinci
metod aktiv maliy>'ələşdirməni, həmçinin xüsusi sahibkarların
dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilməsini nəzərdə tuturdu (əmtəə və
xidmətlərin dövlət alışı dövlət kapital qoyuluşlanmn artırılması və s.
daxil olmaqla).
Keyns həm də, əmlak qeyri-bərabərliyi azaldılmasını,
istehlaka daha çox meylli əhali qruplarının xeyrinə gəlirlərin
yenidən bölgüsünü məqsədəuyğun sayırdı. Keynsin “psixoloji
qanununa” əsasən, aşağı gəlirli insanlann istehlaka meylliliyinin
yüksək olması səbəbindən də əhalinin dövlət tərəfindən
himayədarlığının nəticəsi sonradan daha güclü hiss olunacaq.
Pul-kredit siyasətilə bağlı Keynsin fikirləri faiz dərəcələrinin
ümumdünya səviyyəsində aşağı salınması ilə
25
əlaqədardır. Belə ki, dövlət mübadilədə pulun miqdarını elə
səviyyədə tənzimləməlidir ki, faiz dərəcələri aşağı düşsün.
Keyns hər zaman inflyasiyanın olmasını dəstəkləmişdi. Hətta,
onun işsizliyə nisbətən müsbət yönümlü olduğunu da qeyd etmişdir.
Amma iqtisadiyyatın çox dərin enişi şəraitində sahibkarların lazımi
inammın bəıpasının çətinliyi səbəbindən dövlətin pul-kredit
siyasətinin çatışmazlıqları baş verir.
Xarici iqtisadi siyasətlə bağlı, Keyns klassiklərin xaric
ticarətdəki
“azad
ticarət”
ideyasım
dəstəkləyərək
aktiv
proteksionizm (himayədarlıq) siyasətinin də həyata keçirilməsioni
məqsədəuyğun hesab edirdi.
Neoklassik məktəbdən fərqli olaraq, “Keyns inqilabı” onlann
ümumi qəbul edilmiş aşağıdakı bir sıra mülahizələrini rədd edirdi:
1.
Tələb və təklifin avtomatik olaraq əldə edilməsi.
2.
Ölkənin verilən iqtisadi potensialında milli gəlirin sabit
kəmiyyət olması.
3.
İqtisadi proseslərə münasibətdə pulun “neytrallığı”
xarakteri.
Pul, monetar faktorlara gəldikdə isə, Keyns hesab edirdi ki,
onlar milli gəlir və məşğulluğun səvij^əsinə həsr edir.
Keynsin iqtisadi baxışları klassikə neoklassiklərin təklif
nöqteyi-nəzərdən iqtisadi artımın potensial faktorlarına (resurslann
miqdarı və keyfiyyəti, əsas kapitalın həcmi, texnologiya və s.) diqqət
yönəltdikləri istiqamətlərdən fərqli olaraq, iqtisadi artımın əsas
faktoru kimi tələbi diqqətlə saxlamağı vacib sayırdı və məcmu tələb
və təklifin avtomatik olaraq tarazlığının qeyri mümkün olduğunu
göstərirdi.
Beləliklə, C.M.Keyns iqtisadiyyatının əsas müddəaları
aşağıdakılardır.
1.
İstehlak yalnız sərəncamda qalan gəlirlərdən asılıdır:
Dostları ilə paylaş: |