L. Z. ƏHMƏdova uşaq yaşlarinin nefrologiyasi

 
208 
bud sümüyü başının nekrozu ilə özünü göstərir. Uşaqlarda boy artımının ləngiməsi 
müşahidə  edilir.  Qeyd  edilənlərdən  savayı  yumşaq  toxumaların  və  dərinin 
metastatik kalsifikatları ola bilər ki, bunların da müvafiq kliniki gedişi vardır. 
Endokrin  pozğunluqlar.  XBÇ-nın  gecikmiş  mərhələləri  orqanizmin 
hormonal profilinin dəyişməsi, böyrək hormonları sintezinin pozulması və praktiki 
olaraq  bütün  endokrin  vəzilərin  işində  pozğunluqlar  qeyd  edilir.  Belə  ki, 
eritropoetin  sintezinin  azalması  anemiyanın  yaranması,  böyrəklərdə  renin 
sintezinin artması angiotenzinin səviyyəsinin yüksəlməsinə və bu da XBÇ zamanı 
arterial  hipertenziyanın  yaranması,  PTH  konsentrasiyasının  yüksəlməsinə  gətirib 
çıxarır.  Antidiuretik  hormonun  təsiri  pozulur,  kalsitoninin  səviyyəsi  yüksəlir, 
qastrin,  qlükaqon,  boyartımı  hormonun  miqdarı  artır,  aldosteron  hipersekresiyası 
qeyd edilir, kişi və qadınlarda cinsiyyət vəzilərinin disfunksiyası baş verir.  
İmmunoloji  və  infeksion  ağırlaşmalar.  XBÇ  zamanı  limfositopeniya, 
timusdan asılı olan və asılı olmayan limfositlərin funksional aktivliyininpozulması 
müşahidə  edilir.  Böyrək  çatmamazlığı  olan  xəstələrdə  hüceyrə  və  humoral 
immunitetin  azalması  orqanizmin  bakterial  infeksiyalara  qarşı  həssaslığını  xeyli 
dərəcədə artırır. Ona görə də belə xəstələrin gecikmiş mərhələlərdə ölümünə əsas 
səbəb  kimi  bağırsaq  çöpləri  tərəfindən  yaranan  irinli-septiki  ağırlaşmalar  hesab 
olunur.  
Hematoloji  pozğunluqlar.  Anemiya  –  normositar,  normoxrom 
anemiya  XBÇ  zamanı  tez-tez  rast  gələn  adi  hallardan  biridir.  Yumaqcıq 
filtrasiyasının  artıq  40  ml/dəq.  olduğu  zaman  hematokritin  azalması  qeyd 
edilir.  Anemiyanın  formalaşmasında  eritrositlərin  yaşama  müddətinin 
azalması  ilə  əlaqədar  hemolizin  və  eritropoetin  sintezinin  tamamilə  və  ya 
kifayət  qədər  olmaması  ilə  əlaqədar  yarana  bilər.  Bundan  başqa  uremik 
intoksikasiyanın inkişafı sümük iliyinin eritropoetinə qarşı adekvat reaksiya 
verməsinə mane olur.  
Qanın  laxtamasının  pozulması  –  XBÇ  zamanı  inkişaf  edən 
intoksikasiya laxtalanma sisteminin işini pozur. Bu özünü protrombin miqdarının 
azalması,  trombositopeniya,  trombositlərin  funksional  defekti,  qanaxma 

---

 
209 
müddətinin  uzanması  ilə  göstərir.  Güman  edilir  ki,  trombositlərin  funksiyasına 
quanidinyantar  və  oksifenilsirkə  turşusu  mənfi  təsir  göstərir.  Dializ  zamanı  bu 
birləşmələrin  orqanizmdən  xaric  edilməsi  trombositlərin  keyfiyyətinin 
yaxşılaşmasına səbəb olur. 
Azotemik,  hipertenzion,  ödem  (dövrü  olaraq),  anemik,  asidoz 
sindromlar müşahidə edilə bilər. Bundan başqa hemorragik sindrom da qeyd 
edilə  bilər.  Xəstələr  ləng,  apatik,  yuxulu  olurlar,  dəri  quru,  üz  şişkin  olur, 
əzabverici  dəri  qaşınması,  əzələ  zəifliyi  inkişaf  edir.  Bəzən  meydana  çıxan 
əzələ  dartılmaları  və  qıcolmalar  qanda  kalsiumun  miqdarının  azalması  ilə 
izah olunur, əsasən kalsium balansı kəskin aşağı düşdükdə meydana çıxır. 
Asidozun  törətdiyi  demineralizasiya  nəticəsində  osteoporoz  və 
sümüklərdə  ağrılar  inkişaf  edir.  Oynaqların  sinovial  mayelərində  uratların 
yığılması hesabına oynaqlarda hərəkət zamanı agrı, həcmcə böyümə, iltihab 
reaksiyası,  "ikincili  podaqra"  müşahidə  olunur.  Uremik  fibroz,  pielonefrit 
əlaməti kimi xəstələrdə döş qəfəsində agrılar meydana çıxır. 
Ağciyər-ürək  çatışmazlığının  klinik  təzahürü  kimi,  ağciyərlərdə  yaş 
xırıltlar eşidilir. İkincili pnevmoniya inkişaf edə bilər. 
Hal-hazırkı dövrdə aşkar edilmişdir ki, uremik xəstənin orqanizmində 
200-ə  qədər  maddə  toplanır.  Uzun  müddət  hesab  edirdilər  ki,  uremik 
intoksikasiyanın  müxtəlif  dərəcələrinin  əmələ  gəlməsində  sidik  cövhəri, 
qalıq  azot,  kreatinin,  sidik  turşusu,  quanidin,  fenol,  qastrin,  kalsitonin, 
prolaktin,  lizosim  və  başqa  maddələr  iştirak  edir.  Lakin  aparılan  çox  saylı 
eksperimental təcrübələr və kliniki müşahidələr sübut etdi ki, bu maddələrin 
heç  biri  ayrı-ayrılıqda  o  dərəcədə  də  toksiki  deyil.  Məhz,  bəzi  maddələrin 
orqanizmdə  həddən  artıq  toplanması  toksiki  vəziyyət  yaradır  (su,  kalium, 
natrium,  hidrogen  ionu,  paratireoid  hormon,  qeyri-üzvi  fosfatlar)  və  çox 
güman  ki,  XBÇ-nın  kliniki  mənzərəsinin  formalaşmasında  bu  maddələrin 
rolu böyükdür. 
Xronik  uremiyanın  klassik  əlaməti  kimi,  perikardın  sürtünmə  küyü, 
perikardit (fibroz, eksudativ, hemorragik) müşahidə olunur. 

---

 
210 
Xəstələrdə  terminal  uremik  ağciyər  ödemi,  rentgenoloji  olaraq 
divararalığı  ətrafında  göbələk  şəklində  kölgə  verən  mərkəzi  pnevmoniya  
görünür.
 
Tədricən  meydana  çıxan  uremik  vaskulitlər,  selikli  qişaların 
yaralarına, dəri nekrozuna, uremik  visseritlərə  gətirib çıxarır. 
Anoreksiya,  öyümə,  qusma,  ağızda  quruluq  və  xoşagəlməz  hissiyyat, 
qida  qəbulundan  sonra  epiqastral  nahiyədə  ağırlıq  və  dolğunluq  hissi, 
susuzluq xronik böyrək  çatışmamazlıqı  ücün  xarakter  əlamətdir.  Xəstələrdə 
hipotermiya  müşahidə  olunur,  infeksiya    zamanı    bədən    temperaturu  
yüksəlmir. 
Anemiya  leykoformulada  sola  meylliliklə,  neytrofilyozla,  bəzilərdə 
toksik  leykositoz  ilə  bərabər  gedir.  Trombositlərin  miqdarı  azalır.  Bu  hal 
uremik  qanaxmalar  verən  səbəblərdən    biri  hesab    olunur.  Bəzən  terminal 
uremiya  zamanı  sidik  sindromu  az  gözə  çarpır.  Poliuriyaya  əsasən  geriyə 
inkişaf  etməyən  xronik  böyrək  xəstəliklərinin  preterminal  fazalarında 
təsadüf olunur. 
Filtrasiyanın 
40 
ml/dəq 
qədər 
düşməsi 
aydın 
böyrək 
çatmamazlığını,  10-15  ml/dəq.  qədər  düşməsi  isə  terminal  uremiyanı 
göstərən  əlamətlərdir. 
Plazmada  kaliumun  qatılığının  nisbi  çoxalması  xronik  böyrək 
çatmamazlığının  daimi  əlamətlərindən  biri  hesab  olunur.  Uremiya, 
ağırlaşmış  böyrək  çatmamazlığının    daimi  və  patoqnomik  əlaməti  hesab 
olunur. 
Müalicə.  
Xroniki  böyrək  çatmamazlığının  müalicəsi  aşağıdakı  istiqamətlərdə 
aparılmalıdır:  
1) XBÇ gətirib çıxaran əsas xəstəliyin müalicəsi; 
2)  pozulmuş  su-duz  mübadiləsinin  və  turşu-qələvi  müvazinətinin 
korreksiyası; 
3) digər orqanlardakı ikincili dəyişiliklərin müalicəsi; 

---