Laboratoriya ishi № Mavzu: Raqamli texnika negiz elementlarini tadqiq etish. Ishning maqsadi

А

1


В
А
1 
1 
В
АВ
В
А


)
(
1
)
(



АВ
В
А
1 
1 
1 
В
А

1

АВ
АВ
1 
1 
1
А
А

1


А
А
1 
1 
1 
В
А

А
В
А


)
(
1
)
(



А
В
А
1 
1 
1 
В
А

А
В
А


)
(
1
)
(



А
В
А
1 
1 
1 
1 
А
1

А
А
Sxema ikkita bir xil qo‘shuv-ayiruv bloki (ikki razryadli qo‘shiluchilar 
uchun)dan tashkil topgan. Har bir blok EMAS invertori 2(3), ikkita kirishli HAM 
elementi 5(7), murakkab 2YOKI-2HAM elementi 4(6) va bir razryadli jamlagich 
SM 8(9)dan iborat. Qovuslar ichida ikkinchi blok elementlarining raqami 
ko‘rsatilgan. Ikkala blok ikkita kirishli 2YOKI-EMAS mantiqiy elementida 
bajarilgan bitta tugundan boshqariladi. 
Dastlabki holatda, «+», «-» boshqaruv kirishlariga mantiqiy 0 signali 
uzatilganda, bir razryadli jamlagichning barcha kirishlarida 
x
i
,
y
i 
kirish signallari 
qiymatlari qanday bo‘lishidan qathiy nazar nolg‘ga teng signallar mavjud bo‘ladi. 
Mos ravishda 
S
i
chiqish signallari ham nolg‘ga teng bo‘ladi.

---

Qo‘shuv amalini bajarish uchun «+» kirishga mantiqiy bir signali berilishi 
kerak. Qurilma chiqishidan qo‘shiluv natijasiga teng signallar va o‘tkazish signali 
olinadi. 
3.1-rasm. Ikki razryadli ikkilik sonlarni arifmetik qo‘shish va ayirish 
amallarini bajaruvchi AMQ sxemasi fragmenti. 
Ayiruv amalini bajarish uchun «-» kirishga mantiqiy bir signali berilishi 
kerak. Bu vaqtda jamlagichning «b» kirishiga kamayuvchining to‘g‘ri kodi beriladi. 
YUqoridagi elementning 4 va 6 birinchi kirishlariga aktiv, quyidagi elementning 
xuddi shunday 5 va 7 kirishlariga – passiv mantiqiy signallar keladi. Natijada, 
ayiriluvchi kodi invertor orqali jamlagichning «a» kirishiga tushadi, yaxni
inverslanadi. Bir vaqtning o‘zida jamlagichning 8 S kirishida bir signali hosil 
bo‘ladi. Demak, jamlagichning «a» kirishiga ayiriluvchining qo‘shimcha kodi 
beriladi. SHuning uchun jamlagichning chiqishida ikkita qo‘shiluvchining U-X 
ayirmasi xosil bo‘ladi. 
Shunday qilib, sxemaning chiqishida ikki sonning yig‘indisini yoki 
ayirmasini olish mumkin. Amal turi boshqaruv signalining qiymatiga bog‘liq 
bo‘ladi.
AMQlar sanoatda turli integral mikrosxemalar ko‘rinishida yoki 2-. 4-, 8-
, 16-razryadli operandlar ustida amallar bajaruvchi KISlar tarkibida ishlab 
chiqariladi. 
AMQ tarkibida har bir razryad uchun mantiqiy va qo‘shimcha amallar 
shakllantiruvchi, arifmetik amallarni bajarishda AMQning barcha razryadlari uchun 
tezkor TO‘S shakllanuvchi sxemalar mavjud. SHuni aytib o‘tish kerak-ki to‘rt 
razryadli AMQ hosil qilish uchun 70 ta HAM-EMAS yoki YOKI-EMAS 
elementlari talab etiladi. 

---

3.2-rasm. AMQ kirishi va chiqishlari. 
K155IP3 IS misolida to‘rt razryadli AMQning funksional imkoniyatlari bilan 
tanishib chiqamiz. Mazkur sxema yoki mantiqiy, yoki arifmetik amallarni 
bajaruvchi ikkita rejimda ishlashi mumkin. Qurilma ikkita 4-razryadli operandlardan 
foydalanib 16 ta mantiqiy va 16 ta arifmetik amallarni bajarishi mumkin. 
Bajariladigan amal turi M (mode control) kirishga beriladigan boshqaruv signali 
darajasi bilan belgilanadi. Agar M kirishga katta kuchlanish darajasi (M=1) berilgan 
bo‘lsa, barcha ichki o‘tkazishlar berkiladi (blokirovka qilinadi) va qurilma ketma-
ket u yoki bu mantiqiy amalni bajaradi. Agar M kirishga kichik kuchlanish darajasi 
M (M=0) berilgan bo‘lsa, barcha ichki o‘tishlarga ruxsat beriladi va ikkita to‘rt 
razryadli operandlar ustidan arifmetik amallar bajariladi. Rejimni boshqaruvchi M 
kirishdan tashqari mikrosxema S0-S3 parallelg‘ kirishlar bilan ham boshqariladi. Bu 
kirishlardagi signallar kombinatsiyasi bajarilishi kerak bo‘lgan aniq amalni tanlaydi.
A0-A3 kirishlarga to‘rt razryadli A operandi, V0-V3 kirishlarga esa –V 
operand beriladi. S
G
kirishda o‘tkazish signali qabul qilinadi. AMQ tomonidan 32 
amallar ichidan tanlangan funksiya natijasi F0-F3 chiqishlarga uzatiladi. CHiqishda 
(to‘rt razryaddan keyin) o‘tkazish signali ajralib chiqadi. Bu signal keyingi 
AMQning S
G
kirishiga uzatiladi. F0-F3 chiqishlardan tashqari IP3 mikrosxemasi 
uchta qo‘shimcha chiqishga ega bo‘lib, ular: A=V – operandlar tengligini aks 
ettiruvchi, o‘rnatilgan komparator chiqishi; G – o‘tkazishni shakllantiruvchi chiqish; 
R – o‘tkazishni taqsimlash chiqishi. G va R chiqishlar, ko‘p razryadli sxemalarni
bog‘lovchi, AMQ qobiqlari o‘rtasida o‘tkazishni tashkil etish uchun qo‘llaniladi. 
Agar ko‘p qobiqli AMQlarda maksimal tezkorlik talab etilmasa, oddiy 
pulg‘satsiyali o‘tkazish rejimini qo‘llash mumkin. Buning uchun o‘tkazishning S
G+4 
chiqishi keyingi AMQning S
P
o‘tkazish kirishi bilan birlashtiriladi. Tezkor amallarni 
bajarish uchun K155IP3 vositalari o‘rtasiga maxsus tezkor o‘tkazish K155IP4 
mikrosxemasi o‘rnatiladi. Bitta MP4 qobig‘i to‘rtta IP3 AMQsiga xixmat ko‘rsatishi 
mumkin.