Layihə International Alert və Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həlli naminə Avropa
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
30
“təsdiqlənirdi ki, Şimali İrlandiyanın statusunun dəyişməsi ancaq bunu Şimali İrlandiya əhalisinin böyük əksəriyyəti istəyərsə baş verə bilər ”;
etiraf edilirdi ki, bu gün Şimali İrlandiya əhalisinin böyük əksəriyyəti mövcud statusun dəyişməyini istəmir;
bəyan edilirdi ki, əgər gələcəkdə Şimali İrlandiya əhalisinin əksəriyyəti öz arzusunu və vahid İrlandiyanın yaradılmasına dair razılığını aydın bildirsə, onda hər iki hökumət bu arzunu dəstəkləyəcək və bu qərarın həyata keçirilməsi üçün müvafiq qanun layihəsini hər iki parlamentin müzakirəsinə verəcək 41 . Bu razılaşma əsasında hökumətlərarası konfransın keçirilməsi nəzərdə tutulurdu. Konfransda İrlandiya və Britaniyanın rəsmi şəxsləri Şimali İrlandiyaya aid olan siyasi və digər məsələləri müzakirə edə bilərdilər, İrlandiya hökuməti isə Şimali İrlandiya katoliklərinin maraqlarını təmsil edərdi. Bu saziş Birləşmiş Krallıq və İrlandiya Respublikası hökumətlərinin gələcək uğurlu tərəfdaşlığı üçün möhkəm zəmin yaratdı. İrlandiya hökumətinə Şimali İrlandiyanın işlərində formal məşvərət rolunu oynamaq imkanı verməklə Britaniya hökuməti təsdiqlədi ki, Şimali İrlandiya münaqişəsi yalnız Birləşmiş Krallığın daxili problemi deyil, o həm də İrlandiya Respublikasına dərin təsir göstərir. Eyni zamanda İrlandiya hökuməti də qəbul etdi ki, region əhalisinin əksəriyyətinin razılığı olmadan Şimali İrlandiyanın Birləşmiş Krallığın tərkib hissəsi kimi konstitusion statusunu dəyişmək mümkün deyil 42 .
İrlandiya hökumətinin Şimali İrlandiyanın daxili işlərinə qatılmasında maraqlı deyildilər, IRA isə Böyük Britaniya və İrlandiya Respublikası hökumətləri arasındakı əməkdaşlıqdan ehtiyatlanır, bunda müəyyən təhlükə görürdü 43
fəaliyyəti dayandırdılar. Lakin sonralar onlar Şimali İrlandiyanın digər partiyaları ilə birgə 1991-ci ildə Britaniya hökuməti tərəfindən üç ölçüyə - Şimali İrlandiya daxilindəki siyasi strukturların münasibətlərinə, bütün İrlandiya adasını əhatə edən Şimal və Cənub arasındakı münasibətlərə və Böyük Britaniya və İrlandiya Respublikası arasındakı münasibətlərə dair təşkil edilmiş danışıqlarda iştirak etməyə razılıq verdilər. Həmin dövrdə bu danışıqlar müsbət nəticə vermədi, amma müzakirə olunan ideyalar sonradan öz əksini 1998-ci il Belfast Sazişində tapdı. İllər keçdikcə Birləşmiş Krallıq daha çox neytral olmağa çalışırdı. Heyrətamiz tezliklə dəyişən Britaniya hökumətləri “sazişin həlledici konsepsiyasına ciddi əməl edirdilər: Şimali İrlandiya öz taleyini özü müəyyən etməlidir. Eyni zamanda heç vaxt belə bir fikir yaranmırdı ki, Britaniya hökuməti yunionistləri “dilə tutmalı” və onları İrlandiya ilə birləşməyə təhrik etməlidir” 44 .
hökumətlərinin mövqelərinin yaxınlaşmasına imkan yaradırdı. Onların ortaq rəqibləri vardı və bu amil Şimali İrlandiya münaqişəsinin nizamlanmasında önəmli rol oynadı. 80-cı illərin əvvəllərindən fərqli olaraq (1980- 1981-ci illərdə Meyz həbsxanasında keçirdikləri aclıq aksiyası nəticəsində 10 IRA üzvünün vəfat etməsi millətçilər tərəfindən onların dəstəklənməsi ilə nəticələnmişdi), növbəti illərdə həm Şimali İrlandiyada, həm də İrlandiya Respublikasında əhalinin təhlükəsizliklə bağlı narahatlığı artırdı.
41 Yenə orada. 42 S. Farren, p.164. 43 Tarazlıq axtarışında. Şimali İrlandiyada sülh prosesi, s. 24. 44 Tarazlıq axtarışında. Şimali İrlandiyada sülh prosesi, s. 40. 31
“İrlandiya Respublikasının hakim partiyası Fianna Fayl Şinn Feynlə apardıqları ikimərhələli, yardımçı, əsasən yoxlayıcı, lakin eyni zamanda gizli xarakter daşıyan danışıqların gedişatında Cənub əhalisinə qarşı zorakılığın yolverilməz olduğu fikrini aşılamağa çalışırdı. Zorakılıq nəinki şimaldakı millətçilər arasında ictimai fikri parçalayırdı ,o,hətta sərhəddən şimala və cənuba doğru bütün millətçilər,eləcə də irland mənşəli amerikalılar arasında parçalanma yaradırdı” 45 . 1989-cu ilin iyulunda Şimali İrlandiya məsələləri üzrə dövlət katibi vəzifəsinə Piter Bruk gəldikdən sonra Böyük Britaniya bir sıra önəmli sülh təşəbbüslərilə çıxış etməyə başladı. Zorakılıq aktlarına son qoyulduğu təqdirdə Bruk Şinn Feynlə birbaşa danışıqların mümkünlüyünü istisna etmirdi və 1990-cı ildə “Britaniya kəşfiyyatının əməkdaşı Maykl Outli və Şinn Feyn üzvü Martin Makqinnessin etibar etdiyi Derridən olan keşiş Denis Bredlinin iştirakı ilə qeyri-formal əlaqə kanalının təkrar olaraq açılmasına icazə verdi” 46 .
iqtisadi marağa sahib deyil və əgər əhalinin razılığı olarsa İrlandiyanın birləşməsi ilə razılaşmağa hazırdır” 47 . Bu çox önəmli bəyanat idi və Sosial-demokratlar, Leyborist Partiyası və Şinn Feyn arasındakı ən əsas ziddiyyətlərdən birini aradan qaldırırdı. Piter Bruk həmçinin bütün məsələlər ilə üzrə konstitusion partiyalar arasında danışıqların başlanmasına kömək etdi 48 . 1991-ci ilin oktyabrında Böyük Britaniya və İrlandiya Respublikasının hökumətləri müştərək bəyannamənin konsepsiyasını hazırlamağa başladılar və bu sənəd 1993-cü il 15 dekabrda bu ölkələrin baş nazirləri Con Meycor və Albert Reynolds tərəfindən imzalandı. “Dauninq-strit Bəyannaməsi” 49 adlanan bu bəyannamə sülhün əldə edilməsi və Şimali İrlandiyada barışığın bərqərar olmasının əsasını qoymuş sənədlərdən biridir. Öz məzmununa əsasən o, Sosial-Demokratlar, Leyborist Partiyası və Şinn Feyn arasında əldə edilmiş razılaşmaları təkrar edir və IRA-nı zorakılıqdan əl çəkib, siyası mübarizə vasitələrinə keçməyə sövq etmək məqsədi daşıyırdı. Şinn Feyn bu bəyannaməni dəstəkləyərək zorakılıq əməllərindən əl çəkdi, 1994-cü ilin avqustunda isə IRA birtərəfli atəşkəs elan etdi. Aparıcı protestant yarıhərbi qruplaşmaları də öz növbəsində 1994-cü ilin oktyabrında atəkəs elan etdilər. Bu ərəfədə ən mürəkkəb məsələlərdən biri yarıhərbi qruplaşmaların tərk-silah edilməsi idi, çünki belə qruplaşmaların danışıqlara buraxılmasından əvvəl onlar silahlarını təhvil verməli idilər. Yeri gəlmişkən, Britaniya hökuməti ilkin olaraq israr edirdi ki, danışıqlara buraxılmazdan əvvəl Şin Feyn qanunsuz silah və partlayıcı maddələrin böyük hissəsini təhvil verməlidir 50 . Amma heç də bütün qruplaşmalar bununla razı deyildi buna görə də bu məsələ irland respublikaçıları və Britaniya hökuməti arasındakı siyasi dialoq istiqamətində əsas maneə olaraq qalırdı. 1995-ci il 22 fevralda Britaniya və İrlandiya hökumətləri yeni Çərçivə sənədini 51 ictimaiyyətin müzakirəsinə çıxardılar. Bu müştərək təşəbbüsün müsbət tərəflərindən biri də iki hökumətin işləyib hazırladığı üç səviyyəli qarşılıqlı fəaliyyət sistemi oldu: a) Şimali İrlandiyanın daxilində (Şimali İrlandiya Assambleyası ); b) bütün İrlandiya adası ərazisində (Şimal və Cənubun münasibətləri üzrə Nazirlər Şurası); c) Böyük Britaniya və İrlandiya
45 Yenə orada, s. 28 46 Yenə orada,s. 29. 47 Yenə orada. 48 Yenə orada. 49 The Joint Declaration of 15 December 1993 (Downing St. Declaration).Department of Foreign Affairs and Trade. Ireland. URL: http://www.foreignaffairs.gov.ie/home/index.aspx?id=8734
50
51 Тhe Framework Documents. 22 February 1995. A New Framework for Agreement. URL: http://cain.ulst.ac.uk/events/peace/docs/fd22295.htm
Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|