Layihə International Alert və Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həlli naminə Avropa
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
68
icmanın işində əsasən pasifistlər iştirak etdiyi üçün onun təşəbbüsləri millətçilər tərəfindən kəskin tənqid olunurdu. Təşkilat Belfastın katolik və protestant icmalarının qonşuluqda yaşadığı rayonunda yerləşirdi və qonşu kvartalların sakinləri, əsasən də cavanlar və yaşlılar, qarışıq ailələr və keçmiş hərbçilər onların məkanından istifadə edə bilirdilər. Bu, insanlarda müştərək əməyin mümkünlüyünə inam yaratmışdı, onlara bir-birinə alışmaq və bir-birilə ünsiyyətdən qorxmamaq imkanı vermişdi 204 . Ən maraqlı tədbirlərdən biri qonşu yaşayış məntəqələrindən olan gənclər üçün təşkil olunan düşərgələr oldu, orada gənclər icmalararası münasibətlərin yaradılmasını öyrənirdilər. Qeyd etmək lazımdır ki, “Korrimila”nın fəaliyyəti siyasi partiyalarla dialoqun qurulmasına və vətəndaş cəmiyyətinin sülhməramlı potensialının yüksəldilməsinə yönəldilmişdi. Məlum olduğu kimi, istənilən münaqişədə qarşıdurmanın və zorakılığın kəskinlik dərəcəsindən asılı olaraq, bu cür faktları cəmiyyətin bütün təbəqələrinə çatdırmaq istəyən kütləvi informasiya vasitələri bu məlumatlardan miflərin yaradılması üçün istifadə edirlər. Beləliklə, KİV gündəlik xəbər bülletenini hazırlayan zaman bura silahlı və silahsız qarşıdurmalar haqda məlumatları yerləşdirirdilər və bununla da Şimali İrlandiyanın müxtəlif regionlarında aqressiyanın artmasına səbəb olurdular. Amma 80-ci illərdən sonra münaqişə ilə, xüsusən də küçə davaları ilə bağlı xəbərlər insanları bezdirməyə başladı. İnsanlar bir-birinin problemini dinləyə biləcək, onlardan çıxış yolu axtarıb tapa biləcək məkanlara, auditoriyalara ehtiyac duyurdular. Ən populyar ünsiyyət kanalları məhz vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələrinin təklif etdikləri kanallar oldu. Amma münaqişənin qızışdığı və terrorçu qruplar tərəfindən zorakılıqların yenidən baş verdiyi proqnozlaşdırmaq çətin idi. Sülhməramlı fəaliyyətə cəlb olunmuş vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələri bu məqamlarda nə edəcəklərini bilmirdilər. Alim və ekspertlərlə işin təşkilinə ehtiyac vardı. Onlar icmalar arasında gərginliyin azalmasına və silahlı qarşıdurmaların polemika vasitəsilə çözülməsinə gətirib çıxaracaq alternativ nəzər-nöqtələri irəli sürə bilərdilər. Bu sahədə Olster Universitetinin Konfliktologiya sahəsində Araşdırmalar Mərkəzinin 205 xüsusi əməyi var. Əsasən elmi birliklə işləyən mərkəz münaqişə tarixinin və təbiətinin analizinə dair dəyərli materiallar hazırlayıb çap etdirmişdi. Sülh təşəbbüslərinin dəstəklənməsində Şimali İrlandiyanın İcma Fondunun rolunu xüsusi qeyd etmək lazımdır. Yerli fəallar tərəfindən yaradılan bu fond sülh prosesi haqda cəmiyyəti məlumatlandırmağı qarşısına məqsəd qoymamışdı. Üstəlik fondun təsisçiləri adlarının hər hansı siyasi institutla əlaqələndirilməsini istəmirdilər. Fondun əsas məqsədi katolik və protestant icmalarının fikir mübadiləsi edə biləcəkləri ab-havanın yaradılması idi. İstənilən münaqişə vəziyyətində olduğu kimi, silahlı qarşıdurmalar və qarşılıqlı ittihamlar mərhələsində bütün sülhməramlı təşəbbüslər mətbuatın diqqətindən kənarda qalır, buna görə də KİV vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələrinin fəaliyyətini işıqlandırmır 206
. Bu təşkilatın maliyyələşdirdiyi layihələr əsasən siyasi dialoqun qurulması, partiya, bələdiyyə quruluşları və vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələrinin Şimali İrlandiyadakı siyasi proseslərdə fəal iştirakının təmin olunması istiqamətindədir. Qeyd etmək lazımdır ki, bu təşkilat Qafqaz regionuna da maraq göstərir. Təşkilat yerli tərəfdaşı olan Avrasiya Fondunun vasitəçiliyi ilə Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstanda “Gənclər Bankı” layihəsini həyata keçirir. Post münaqişə dönəmlərində fəaliyyət göstərən təşkilatların rolunu gözdən keçirsək görərik ki, onlar yaxşı, ya pis olmağından asılı olmayaraq, keçmiş təcrübənin öyrənilməsi və ötürülməsi üçün əllərindən gələni edirlər. Onlardan biri də “Yaddaş Vasitəsilə Şəfa” («Healing Through Remembering») təşkilatıdır. Bu təşkilat əsasən silahlı hücum və terror aktları zamanı yaxınlarını itirmiş insanlar tərəfindən təsis edilib. İnsanlara qarşıdurmanı xatırladan əşyaları toplayıb canlı yaddaş muzeyi yaratmaqla, bu əşyaları həmin muzeydə sərgiləməklə populyarlıq qazanıb. Katolik və protestant icmalarının nümayəndələri münaqişəni xatırladan əşyaları verərkən öz xatirələrini də yazırlar, həmçinin əşyaların kataloqa salınmasında, müxtəlif ölkə və şəhərlərdə sərgilərin
204
The History of Corrymeela. URL: http://www.corrymeela.org/about-us/history-of-corrymeela.aspx
205
http://www.incore.ulst.ac.uk/
206
The history of the Community Foundation for Northern Ireland.URL: http://www.communityfoundationni.org/About-Us/History-of-the-Foundation
69
təşkil edilməsində də iştirak edirlər. Təşkilat münaqişədən əziyyət çəkmiş və onun həllində iştirak etmiş insanları birləşdirən “Öz hekayəni danış” layihəsini həyata keçirir. Bu layihə münaqişə dövründə zorakılığa ikrah formalaşdırır və yeni baxışları tərbiyə edir 207 .
əlaqədə olan yüzlərlə təşkilat və hərəkat vardı və onlar artıq öz funksiyalarını yerinə yetiriblər. Münaqişənin həll yollarının axtarışında onların zəhməti danılmazdır. Misal olaraq “Sülh Şahidləri” 208 adlanan belə hərəkatlardan birini göstərmək olar. Onun yaradıcısı kiçik oğlu Belfastda partlayış zamanı həlak olmuş keşiş Co Parker idi. Qısa zaman müddətində o, sülhün lehinə 8 mindən çox imza toplamışdı. Bundan başqa, hərəkat qarşıdurmalar zamanı həlak olan insanların məzarları üçün xaçlar və Belfastın mərkəzində həyatını itirənlərin adlarının yazıldığı lövhələr hazırlamışdılar. Az sonra Parkerin Kanadaya köçməsinə baxmayaraq, kilsə onun fəaliyyətinə qarşı idi, bu hərəkat insanlar arasında müəyyən dəstəyə sahib idi. Bu rəğbət həm də ona görə artırdı ki, keşiş bütün məzarlara, istər katoliklərə, istər protestantlara aid olsun, eyni cür yanaşırdı. Təsadüfi deyil ki, 80-ci illərdə silahlı toqquşmalar nəticəsində həlak olmuş günahsız insanların dəfn və matəm ayinləri zamanı katolik və protestant kilsələrinin nümayəndələri bu mərasimlərdə birgə iştirak edirdilər və bununla da kilsənin həyatlarını itirənlərin arasında milli və dini ayrı-seçkilik salmadığını nümayiş etdirirdilər. Bəzən kilsələrin bu vasitəçilik rolundan hakimiyyət və siyasi partiyalar da yararlanmağa çalışırdılar. Dini qrupların nümayəndələri öz icmalarının yaraqlı dəstələr və siyasi partiyaları ilə asanlıqla dil tapa bilirdilər və onların müraciətlərini siyasətçilərə və dövlət nümayəndələrinə çatdırmaq imkanları vardı. Mühüm vətəndaş təşəbbüsü həyata keçirən daha bir qrup vətəndaş araşdırmaları aparan “Təşəbbüs-92” («Initiative ‘92») təşkilatıdır. Bu təşkilat 1992-1993-cü illərdə işləyən komissiya yaratmışdı. Onun tərkibinə Britaniya və İrlandiyadan olan nüfuzlu insanlar daxil idi. Komissiya isə münaqişənin mümkün həll yolları və gələcəkdə birgə yaşamın alternativ vasitələrini müzakirəyə çıxarmışdı. Bəzən vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələri siyasi proseslərə təsir edə bilmək üçün geniş ictimal dəstək axtarırdılar. Onlar seçkilərdə öz nümayəndələrini irəli sürür, danışıqlar prosesində iştirak etməyə cəhd göstərirdilər. Məsələn, Şimali İrlandiya qadınlarının Koalisiyası 1996-cı il ümumi seçkilərində iştirak edib, səslərin bir faizini toplamışdı. Bundan başqa, vətəndaş cəmiyyətinin onlarla nümayəndəsi Şimali İrlandiyada siyasi dialoqun möhkəmləndirilməsi məqsədilə yaradılan vətəndaş forumunun tərkibinə daxil olmuşdu. Belfast Sazişinin şərtlərinə əsasən, vətəndaş cəmiyyəti və siyasi partiyalar arasında əlaqələrin möhkəmləndirilməsi məqsədilə yaradılan bu forum qısa müddət ərzində onlar arasında səmərəli əməkdaşlığın əsasını təşkil etdi. 35 ildən artıq fəaliyyət göstərən “Falls Community Council” ictimai təşkilatı zərər çəkmişdi və təqiblərə məruz qalmışdı. Əsasən loyalistlərin dəstəklədiyi və əsasən loyalist icması ilə işləyən bu təşkilat münaqişənin həlli prosesinə icma nümayəndələrini siyasi nizamlamanın nəticələrindən asılı olmayaraq cəlb edə bilmişdi 209 .
audio və video arxivlər halına salırdılar. Bu təşkilat qadınların, azlıqların haqlarını fəal şəkildə qoruyur, daha konservativ icmalara katolik kilsəsinin göstərdiyi təsirə baxmayaraq, onların səslərinin cəmiyyətdə eşidilməsinə nail olurdular. Cəmiyyəti insanları ayıran divarların artıq öz mənasını itirdiyinə inandırmağa çalışan bu təşkilatın əəsas məqsədi cəmiyyətdə iqtisadi əməkdaşlığa və sosial-iqtisadi problemlərin həllinə inamı aşılamaqdan ibarət idi 210
.
207 URL:
http://www.healingthroughremembering.org/
208 R. Fairmichael,The Peace People Experience. URL: http://www.innatenonviolence.org/pamphlets/peacepeople1.pdf
URL: www.fallscouncil.com
210
R. Fairmichael, op. cit.
70
Vətəndaş cəmiyyəti təşəbbüslərinin genişlənməsi və möhkəmlənməsində Avropa Birliyinin xüsusi rolunu qeyd etmək lazımdır. Məhz Avropa Birlyinin dəstəklədiyi layihələrdən müsbət münasibətlərin formalaşdırılmasında və vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələrinin səylərinin möhəmləndirilməsində istifadə olunmuşdu. Nəticələr və təkliflər Şimaqli İrlandiya münaqişəsinin dərindən öyrənilməsi və fəal müzakirəsi hələ də həllini gözləyən digər mövcud münaqişə ocaqları üçün maraqlı nümunə təşkil edir. Bu baxımdan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinə yönəlmiş ideyaların formalaşması zamanı Şimali İrlandiyada vətəndaş cəmiyyətinin qazandığı uğurları və gəldikləri nəticələri öyrənmək əhəmiyyətli olardı.
tərəfindən münasibətlərin bərpası və qarşıdurmanın qarşısının alınması istiqamətində öz imkanlarını səfərbər etmələrinin böyük rolu oldu. Dini müxtəlifliyin Şimali İrlandiyadakı həyatın əsas elementlərindən biri olduğu üçün onlar sosial qruplara ciddi təsir gücünə malikdirlər. Bu cür qarşılıqlı fəaliyyət misalı digər münaqişələrdə münasibətlərin yumşaldılmasına xidmət edə bilər.
münaqişəni çözməyə imkan verdi ki, bununla da inteqrasiya imkanlarını daha da artırmış oldular. Məhz Avropa institutlarına güclü inteqrasiya meyllərinin olması sayəsində Şimali İrlandiyada münaqişənin həlli prosesi və ölkənin demokratikləşməsi paralel baş verirdi.
Siyasi institutların fəallığı və onların öz potensialını seçkilərdə istifadə etmək bacarığı onları möhkəmləndirdi və münaqişənin silahlı müqavimət və kvartallararası qarşıdurma mərhələsindən siyasi partiyaların və vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələrinin fəal qatıldığı danışıqlar mərhələsinə gətirib çıxardı. Cəmiyyətin siyasi qüvvələri tərəfindən bu təcrübənin Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin siyasi həll yollarının axtarışı üçün istifadə olunması hazırkı vəziyyəti dəyişə bilərdi. Siyasi partiyaları bu prosesə cəlb etmədən onlar öz məsuliyyətlərini hiss etməyəcəklər və həmişə münaqişənin həllinə çalışan hakimiyyətə qarşı ittihamlar irəli sürəcəklər. Əksinə, Şimali İrlandiya münaqişəsində siyasi partiyalar və cəmiyyətlər bu prosesin iştirakçılarına çevrilmişdilər.
dəstəklənən hərbləşmiş qruplar atəşkəs elan edib, silahlı mübarizəyə yox dediklərini bəyan etdilər ki, bu da onların danışıqlar prosesinə cəlb olunmasına şərait yaratdı. Bu sıraya daxil olmayan silahlı qruplaşmalar cəmiyyətin boykotuna məruz qaldılar.
Şimali İrlandiya forumunda yer almağa can atan cəmiyyətin aparıcı qüvvələrinin əksəriyyətinin seçkilərdə iştirakı cəmiyyətdə legitimliyin artması ilə yanaşı, onlara daha stabil siyasi mübarizə aparmaq bacarıqlarını əldə etməyə imkan verdi.
Böyük Britaniya hökuməti danışıqların başlanması ilə bağlı qərar qəbul etdikdən sonra münaqişə tərəflərinin törətdikləri cinayətlərin və terror aktlarının araşdırılması ictimai etimadın yüksəldilməsində böyük rol oynadı.
Böyük Britaniya və İrlandiya Respublikası hökumətləri tərəfindən sülhün əldə edilməsi üçün atılan addımların ardıcıllığı və qətiliyi Şimali İrlandiyada qarşılıqlı etimadın yüksəlməsinə gətirib çıxardı ki, bu da öz növbəsində qərarların qəbulunu sürətləndirdi.
71
Amerika Birləşmiş Ştatlarının göstərdiyi ciddi maraq, həm siyasi, həm xeyriyyə sahəsində vətəndaş cəmiyyətinin fəallığına ayrılan investisiyalar çox sayda yeni ideya və yanaşmaların ortaya çıxmasına şərait yaratdı.
Diaspor nümayəndələrinin vətənə qayıdıb öz təcrübəsi ilə böyüşmək imkanının yaranması Şimali İrlandiyanın böyük şəhərlərində, xüsusən də Belfastda insanlar arasında münasibətlərin mülayimləşməsinə gətirib çıxardı.
Akademik institutlar tərəfindən münaqişənin analizi və geniş müzakirəsinə yönəlmiş layihələrin həyata keçirilməsi nəticəsində qısa müddət ərzində münaqişə diqqət mərkəzinə daxil oldu. Universitetlər və araşdırma mərkəzləri də öz növbəsində münaqişənin aradan qaldırılması yollarını axtarırdılar. Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|