Layihənin rəhbəri: Elxan Süleymanov
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ISTIFADƏ EDILMIŞ ƏDƏBIYYAT Azərbaycan dilində
- Ingilis dilində
- Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) Buraxılışa məsul: Elçin Salmanov Məsul redaktor
| 95 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) Qobustan rayonunun Acıdərə ərazisində olan türk məzarı 96 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi Gör necə yer ilə yeksan eyləmişdir xakzar. Qafqaz islami yolunda eyləyib zihar canını, Ərseyi-hərb içrə bir əslanındır bu məzar. Bu qəbir Osmanlı alayı qoşunlarından olan zabitin qəbridir. Qafqa- za gəldi, müharibə etdi və şəhid oldu. Min yüz otuz altıncı (1918) ildə şərəfli şəhadəti daddı, ilqarını seçdi. Xuda rebbim benim haqqa! Mehemmeddir resul Allah...” (Kitabə- də pozulub tamam oxunmaz hala düşmüş sözlərin yerində nöqtələr qoyulmuşdur) Kitabda müəllif türk məzarları ilə bağlı fikrini aşağıdakı kimi izah edir: “Allah o şəhidlərə rəhmət eləsin.Uzun illərdir ki, onların yatdıq- ları torpaq müqəddəsdir. Xalq bu qəbirləri ziyarətgaha çevirmişdir. Bu gün şəhid olanların adlarını bilməsək də onlar daima qəbir ətra- fında toplaşmış ana ağı və laylalarının həzin sadası altında uyuya- 97 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) caqlar. Məzar daşının kitabəsini yazmış müdrik xəttat bir daha Azərbay- can xalqının arzusunu bildirmişdir. Qəhrəmanı unutmamaq üçün ona xatirə kitabəsi yazmışdır. Onun həyatının ən müqəddəs və dəhşətli an- larını bəşəriyyətə çatdıra bilmiş və çatdırmaqdadır. Bu yazılar bu gün də bizə deyir ki, erməni quldurlarının həyasızlığını, haqsızlığını bütün dünyaya yayın və gələcək nəsillərə çatdırın ki, sizin bir zamanlar bu qırğından xilas edən qan qardaşınız olmuşdur. Onun bu torpaqda qəh- rəmancasına döyüşüb, baş qoyub yatan oğulları az deyil. Mən bir tarixçi və ana kimi xalqımı qırğına verənlərə, 1918-ci ildə bu işə bilavasitə başçılıq və kömək etmiş S.Şaumyana səhvən qoyul- muş və 70 il göz dağına çevrilmiş Bakıdakı heykəlin yerində və Azər- baycanın digər şəhərlərində bu torpaqda xalqın haqq işi uğrunda ca- nından keçərək, əbədiyyət yuxusuna getmiş türk xalqının qəhrəman oğullarına abidə ucaldılmasını arzu edirəm. Bütün tarixçilərə, xüsusilə Türkiyədəki həmkərlarıma müraciət edirəm, Türkiyə arxivlərində qeyd olunan ildə Qafqaza göndərilmiş bəlkə, heç olmazsa, zabitlərin siyahısı saxlanılır. Gəlin onları araş- dıraq, şəhidlərimizin adını aşkara çıxaraq, onların müqəddəs işini, qəhrəmanlıqları haqqında bəşəriyyətə, bütün dünyaya səs salaq.” (“Azərbaycanda pirlər” 1992, s.85) Tarixçi alim Məşədixanım Nemət kimi azərbaycanlı anaların arzusu sonrakı illərdə yerinə yetirilmiş, Azərbaycan Respublikası- nın aidiyyatı qurumları Türkiyə Cümhuriyyətindəki həmkarları ilə birlikdə şəhidlərinin adının dəqiqləşdirilməsi, onlarının adının əbə- diləşdirilməsi sahəsində mühüm işlər həyata keçirmiş, Qafqaz İslam Ordusnun düşmənə qarşı döyüşdüyü Bakıda, Şamaxıda, Qobustan- da, Göyçayda və digər ərazilərdə qəhrəman türk əsgərlərinin şərəfinə abidələr ucaldılmışdır Bakıda Şəhidlər Xiyabanında 1999-cu ildə Qafqaz İslam Ordusnun şərəfinə ucaldılmış abidə kompleksi 100 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) 101 İsmayıllı rayonu Hacı Hətəmli kəndində türk əsgərlərinin məzarı 102 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi Erməni topundan atılan mərminin 99 il əvvəl yaraladığı çinar ağacı yenidən qol budaq atıb 103 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) SUMMARY Authored by Maharram Zulfugarli and sponsored by MP from Shamakhi, President of the Association for Civil Society Develop- ment in Azerbaijan Elkhan Suleymanov, the book “Goychay Wars” is dedicated to one of the glorious pages in Azerbaijani history, when the Caucasian Islamic Army and Azerbaijani soldiers defeated the Bolshevik-Dashnak troops. MP Elkhan Suleymanov said in the preface: “... When scanning the manuscript by Maharram Zulfugarli, I made sure that nobody is for- gotten, nothing is forgotten. There are always witnesses, memories, documents, maps that remain. And we remain, and we want to know what happened in this land, we want to know.” The chapter “Historiography of the subject” gives insight into the activities of the Caucasian Islamic Army through the sources menti- oned during the Soviet time and since independence, classifies the battles. The section “Socio-political situation on the eve of Goychay batt- les” provides information about the situation in 1917-1918, the ele- ctions to All-Russian Constituent Assembly, the activities of the Transcaucasian Seim, the formation of the Bolshevik-Dashnak armed forces, non-enrollment of Muslims (Azerbaijanis) into military servi- ce during the tsarist Russia, as well as genocide the enemies commit- ted taking advantage of the lack of military skills of lack of military skills among Muslims (Azerbaijanis). The chapter “Piramshag battle” presents the Piramshag battle as an example of resistance against the Armenian bandits. The mentio- ned battle was the greatest defense battle against Armenians in 1918, according to the author. The chapter “The events that took place in Kurdamir” underlines the strategic importance of Kurdamir station and highlights the atro- cities committed by the Armenians in the villages of Kurdamir region. 104 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi In the chapter “Strategic importance of Ujar station” the author stresses the history and strategic importance of Ujar and calls the re- gion one of the main refuges for Azerbaijanis who lost their homes because of Armenian atrocities. In “I Qaramaryam battle”, Qaramaryam is named an important point en route to Goychay. The section also describes about the first major military operation between the combined forces of volunteers and Caucasus Islamic Army and the Bolshevik-Dashnak forces. The chapter “Goychay war” bettle characterizes the Goychay batt- le as a glorious and heroic page of Azerbaijani history, which not only stopped the enemy`s assault, but also became a major turning point in the course of the war. The complex conditions during the battle are explained, and struggle of population against enemies are told. It is also told how the likes of a prominent theologian, educator and phi- lanthropist Haji Rahim Efendi participated in food provision to the Caucasian Islamic Army, recruitment of volunteers, dispatch of the wounded to Ganja and funerals of martyrs. The author devotes a significant description of the tactics of the Caucasian Islamic Army. The chapter “II Qaramaryam battle” informs about the retreat of the enemy troops from Kurdamir once Qaramaryam was liberated and the lifting of danger for Goychay. The significance of the Goyc- hay battle in the history of Azerbaijani statehood. The book contains detailed information on general Sadig bey Ag- hazade of Goychay, the participant of Goychay battles. The memories of eyewitnesses are described in the chapter “Oral history on Goychay battles. 105 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) ISTIFADƏ EDILMIŞ ƏDƏBIYYAT Azərbaycan dilində 1. Abışov V.Ş. Azərbaycanlıların soyqırımı: 1917-1918-ci illər: mo- noqrafiya. Bakı: Nurlan, 2007.- 176 s. 2. Abdulla H. 1918-ci il qırğınlarının izi ilə Göyçay qırğınları http:// www.qafqazinfo.az/18.12.2014 3. Ağayev Y., Əhmədov S.İstiqlal yürüşü -1918. Bakı, “Altun Ki- tab”, 2009, 416 s. 4. Aşırlı A. Nargin adasında Türk əsirləri. Bakı, “Elm və təhsil”, 2011. - 112 səh. 5. Azərbaycan tarixi. 3 cilddə,3-cü cild, 1-ci kitab. Bakı,Elm,1973,548 s. 6. Azərbaycan Kommunist Partiyası tarixinin oçerkləri. 1-ci cil- d,XIX əsrin 80-ci illəri-aprel 1920-ci il. Bakı,Azərnəşr,1986,504 s. 7. Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. V cild (1900-1920-ci illər).Bakı. “Elm”. 2008. 696 səh. + 40 səh. illüstrasiya 8. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası.İki cilddə. I cild. Bakı, “Lider nəşriyyat”, 2004,404 səh. s.427-429 9. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. İki cilddə. II cild. Bakı, “Lider nəşriyyat”, 2005,472 səh. S. 137-138 10. Azərbaycan Cumhuriyyəti. (Red.ak.siya hey’əti: F.Maqsudov, İ.Əliyev, N.Ağamalıyeva, Ş.Alışanlı Azərbaycan Cumhuriyyəti. - Ba- kı:”Elm”, 1998, 336 s. 11. Dadaşlı A. Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin qurulması. ÜİK(b)P yanında MLİ Azərb. filialının əsərləri.Bakı,1947,s.5. 12. Əlizadə N. Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qələbəsi uğ- runda mübarizə tarixindən.Bakı,Azərnəşr,1974,152 s. 13. Əlimirzəyev X. O. Azərbaycan kəndi sosialist inqilabının hazırlanması və qələbəsi uğrunda mübarizə dövründə. Bakı,A- DU,1960,124 s. 14. Əroğul Ə. Azərbaycanda erməni-daşnaq terrorunun xrono- logiyası (bədii, tarixi publisistika), Bakı, «Təknur», 2009, səh.200 15. Əsədli M.R. Yusif Ziya Talıbzadənin həyatı və mühiti (1877- 1923).Bakı 2005. 16. Əsədli K. “XVIII-XIX əsrlərdə Rusiya tarixşünaslığında Şirvan 106 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi bölgəsinin etnoqrafik cəhətdən öyrənilməsi” http://agsunews.az/ 19 may 2016 17. Əzizbəyova P.Ə. Azərbaycan kəndi sosialist inqilabının hazır- lanması və qələbəsi uğrunda mübarizə dövründə. Bakı,1960,134s. 18. Əzizbəyova P.Ə. Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin qələbə- sində böyük rus xalqının qardaşlıq köməyi. Bakı,1954,168 s. 19. Hüseynov İ. Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin qələbəsi. Bakı,1960,132 s. 20. Hüseynov H.M. Bolşeviklərin rəhbərliyi altında Naxçıvan zəhmətkeşlərinin qələbəsi və möhkəmlənməsi uğrunda mübarizəsi. Bakı, 1958, 154s. 21. İbrahim Ethem Atnur. Osmanlı idarəçiliyindən Sovet idarəçili- yinə qədər Naxçıvan(1918-1921). “Əcəmi” Nəşriyyat-Poliqrafiya Bir- liyi, Naxçıvan, 2013, 496 səh., 22. İbrahimov Z.İ. Sosialist inqilabı uğrunda Azərbaycan zəhmət- keşlərinin mübarizəsi. Bakı, Azərnəşr, 1957, 588 s. 23. İbrahimli F. “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti- şərəf və ləyaqət tariximiz”28 May 2016 Azərbaycan qəzeti 24. İsgəndərov M.S. Sovet hakimiyyəti uğrunda. Bakı, 1967,103s. 25. İsgəndərov A.C. 1917-1920-ci illər Azərbaycan tarixşünaslığına yeni bir baxış. Az. tarixi prob. üzrə gənc tədqiqatçıların 1-ci respub. elmi konf. məruzələri 1-ci h. Bakı, 1991, s. 95-98 26. İsgəndərov A.C.1918-ci il mart qırğının tarixşünaslığı.Bakı,- Mütərcim,1997, 184 s. 27. İsgəndərov A.C. Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qələbəsi 50-ci illərin sonu-70-ci illər tarixşünaslığında Azərbaycan tarixi prob- lemləri üzrə məruzələr məcmuəsi. Az. tarixi prob. üzrə gənc tədqiqat- çıların 2 ci respub. elmi konf. məruzələri. Bakı,1992, s.110 -112. 28. İsgəndərov A.C. Bakı kommunası və onun tarixşünaslığı haqqında. BDU-nun gənc tarixçi tədqiqatçılarının elmi konfransının materialları.Bakı,1991,s.204-208 29. İsgəndərov A.C. Azərbaycanda türk-müsəlman soyqırımı probleminin tarixşünaslığı (1918-1920-ci illər) Bakı, 2006, 290s. 30. Quliyev C.B. V.İ.Lenin və Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin qələbəsi və möhkəmləndirilməsi uğrunda mübarizə. Bakı,1957, 65s. 107 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) 31. “Mart qırğını”. “Azərbaycan” qəzetinin xüsusi buraxılışı. № 11, mart 1993 32. Mirzəyev Z. Pirəmsaq döyüşü. Azərbaycan qəzeti, 02 Aprel 2013 33. Rüstəmbəyli M.K. Xalqın xoşbəxtliyi uğrunda (Azərbaycanın Quba qəzasında Sovet hakimiyyəti uğrunda mübarizə.1917-1920 -ci illər.Bakı, Azərnəşr,1969,62 s. 34. Sovet hakimiyyəti uğrunda. Bakı, Azərnəşr,1967,259 s. 35. Süleymanov M., Azərbaycan ordusu (1918-1920), B., 1998. 36. Süleymanov M., Qafqaz İslam Ordusu və Azərbaycan, B., 1999. 37. Süleymanov M. Nuru paşa(Sənədli oçerklər) Bakı, “Hərbi Nəş- riyyat”1999. 38. Süleymanov M. Nuru paşa və silahdaşları Bakı 2014 39. Şahgəldiyev K. Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qələbəsin- də rus xalqının köməyi. Bakı,Azərnəşr,1960,204 s. 40. Tariximizin faciəli səhifələri: soyqırım. (azərbaycan və ingilis dillərində) Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin nəşri. Bakı 2000 10 -11 41. Təkəli M., Rıhtım M. QAFQAZ İSLAM ORDUSUNUN XRO- NOLOGİYASI.Bakı, “NURLAR” Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, 2008, 104 səh. 42. Vəliyev Akif (Aşırlı). - Cümhuriyyət dövrü mətbuatında QAFQAZ İSLAM ORDUSU. Bakı “Nurlan”, 2007. -185 səh. 43. Zeynallı A.H. “Kürdəmir faciəsi və Qafqaz İslam Ordusunun qurtuluş savaşları: 1918” Bakı: Şirvannəşr, 2010.- 196 s. 44. Zülfüqarlı M. ŞAMAXI SOYQIRIMI 1918.SHAMAKHI GENO- CIDE. Bakı-2011,78 s. 45. Zülfüqarlı M. “Ucar”da Cənubi Azərbaycan izi. “525-ci qəzet” 12 mart 2010 46. apa.az 47. Azadlıq radiosu 48. AZƏRTAC 49. “Azərbaycan” qəzeti 50. hafta.az 51. “Millət ” qəzeti 52. realxeber.az 108 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi 53. “Tarix” qəzeti Rus dilində 54. Абдулбагиева С. Мартовский геноцид 1918 г. “Бакинский рабочий” газ. 30 марта 2010 55. Азизбекова П. А, Мнацаканян А. Н., Траскунов М. Б. Советская Россия и борьба за установление и упрочение власти Советов в Закавказье. — Азернешр, 1969. 56. Ахмедов С.“Азербайджанцы на фронтах Первой мировой войны: Татарский конный полк” Баку, 2014, 246 с. 57. Балаев А.. Февральская революция и национальные окраины. Мартовские события 1918 года в Азербайджане. М., 2008, с.47; 58. Гусейнов И. А. Крестьянское движение в Азербайджане в 1917-1920 гг. В кн.: Великий Октябрь и борьба за Советскую власть в Азербайджане. Баку, 1957, с. 16-23 59. Дарабади П. Военно-политическая история Азербайджана (1917-1920 годы).-Баку: Изд.дом «Кавказ», 2013 60. Доклад генерала Р.Гортона о ситуации в Азербайджане. 08.12.1918 г. Азербайджанская Демократическая республика. Архивные документы Великобритании, Баку, 2008,с.83; 61. Искендеров М. С. Из истории борьбы Коммунистической партии Азербайджана за победу Советской власти.- Баку: Азербайджанское гос. издат., 1958. 62. ИСТОРИЯ АЗЕРБАЙДЖАНА В ТРЁХ ТОМАХ. 3 том, ЧАСТЬ ПЕРВАЯ БАКУ -1963 63. Кадышев «Интервенция и гражданская война в Закавказье», воениздат СССР, Москва, 1960, стр. 120 64. Мнацаканян A. Об истории кавказской Красной армии. «Изв. АН АрмССР. Общественные науки», №1 (296), 1968. 65. Мустафазаде Р. Две республики. Азербайджано-российские отношения в 1918-1922 гг. М., 2006. с.29; 66. Саркисян Е. К. Экспансионистская политика Османской империи в Закавказье накануне и в годы Первой Мировой войны. 109 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) — Изд-во Академии наук Армянской ССР, 1962. — С. 408. 67. Светоховский Т. Русский Азербайджан. 1905-1920 гг. // Хазар, 1990, №3, с.33-61 68. Списки населенныхь месть Российской империи. По Кавказскому краю. LXV. Бакинская губерния. Составлен главным редактором Комитета Н. Зейдлицем. По сведениям 1859 по 1864 год. Тифлись, 1870.В типографии главного управления наместника Кавказского.103c 69. Сумбатзаде А. С. Социально-экономические предпосылки победы Советской власти в Азербайджане. — М.: Наука, 1972.- С. 212. 70. Токаржевский Е.А. Из истории иностранной интервенции и гражданской войны в Азербайджане. Баку: АН Азербайджанской ССР, 1957,332 с. 71. Фонд Чрезвычайной следственной комиссии при Министерстве юстиции Азербайджанской Демократической Республики.// ГААР, ф.1061; 72. Фонд Азербайджанской Демократической Республики.// ГАППОД УДП АР, фонд 277 73. «Известия Баксовета», № 127 от 2 июля 1918 г. Ingilis dilində 74. Tadeusz Swietochowski, Russian Azerbaijan, 1905-1920. The Shaping of National Identity in a Muslim Community (Cambridge: Cambridge University Press, 2004), с. 187-190 75. http://milliarxiv.gov.az/- FÖVQƏLADƏ TƏHQİQAT KOMİS- SİYASI 76. http://www.ganca.org/ 77. http://news.milli.az/ 78. http://www.ismayilli-tehsil.com 79. http://agsunews.az/ 80. http://www.Karabakh.az • Oxuculara müraciət ..................................................................... • Mövzunun tarixşünaslığı ............................................................ • Göyçay döyüşləri ərəfəsində ictimai-siyasi vəziyyət ............. • Pirəmşaq döyüşü ......................................................................... • Kürdəmir istiqamətində cərəyan edən hadisələr .................... • Ucar stansiyasının strateji əhəmiyyəti ........................................ • I Qaraməryəm döyüşü (16-18 iyun 1918-ci il) ............................ • Göyçay döyüşü (27-29 iyun 1918-ci il) ........................................ • II Qaraməryəm döyüşü (29-30 iyun 1918-ci il) ............................ • Göyçay döyüşləri haqqında şifahi tarix .................................... • Qəhrəman Türk əsgərlərinin məzarları .................................... • SUMMARY ................................................................................... 3 5 16 29 35 42 47 53 63 74 92 103 MÜNDƏRICAT Məhərrəm Zülfüqarlı Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) Buraxılışa məsul: Elçin Salmanov Məsul redaktor: Gündüz Nəsibov Bədii redaktor: Dadaş Musayev Texniki redaktor: Təmkin Məmmədli Xülasənin tərcüməsi: Rusif Hüseynov Dizayn və səhifələmə: Elviz İsmayılov Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|