Layihənin rəhbəri: Elxan Süleymanov
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
9 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) ci ilin 20 aprelində bolşevik-daşnak qüvvələri Hacıqabul stansiyası istiqamətində hücuma keçən zaman onların qarşısında polkovnik L.Maqalovun komandirlik etdiyi müsəlman və gürcü korpuslarının müştərək qüvvələrinin dayanması və s. faktlar deməyə əsas verir ki, bu insanlar yerli müsəlman əhalini düşməndən müdafiə etmək üçün çox böyük qəhrəmanlıqlar göstərmişlər. (3, 7, s.253; 36, 41, 44) Onlar haqqında tədqiqat işlərinin aparılması bu gün aktual olaraq qalır. Mövzu ilə bağlı ayrıca kitab və məqalə yazılmasa da müxtəlif KİV-də Göyçay döyüşlərinə aid bir neçə məlumat xarakterli yazı- lar dərc olunub. Bunlardan H.Abdullanın “1918-ci il qırğınlarının izi ilə Göyçay qırğınları” məqaləsini (2), “Göyçayda Türk Qafqaz İslam Ordusunа məxsus maddi-mədəniyyət nümunəsi qorunub saxlanılır” (46, 01 Aprel 2012 ), “Şəhid məzarları ziyarət edilib”(54) , “Göyçay- dakı çinar ağacı tarixə sübutdur. Göyçaydakı maddi-mədəniyyət nü- munələri 1918-ci ildə ermənilərin xalqımıza qarşı törətdiyi vəhşilik- lərə şahidlik edir”(48, 31 mart 2015), “Göyçaydakı türk əsgərlərinin məzarları 1918-ci ilin qanlı hadisələrinin tarixi nişanəsidir”. (48, 30 mart 2016-cı il) və s. yazıları qeyd etmək olar. Azərbaycanın yerli müsəlman əhalisinə qarşı 1918-ci ilin mart və iyun qırğınları, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə qarşı iyun-iyul 1918-ci il döyüşləri, o cümlədən Göyçay döyüşünün baiskarı olan Bakı Sovetinin fəaliyyəti sovet tarixşünaslığında tamamilə saxta şə- kildə xalqa təqdim olunmuşdur. Bu saxtakarlığın aradan qaldırılmasında akademik Z. Bünyado- vun fəaliyyəti əvəzsizdir. Akademik Z.Bünyadovun “Əfsanə və əf- sanə yaradanlar”, “Bir qədər Bakı və Bakı komissarları haqqında”, “Bir daha uydurma 26 rəqəmi haqqında” və s. başlıqlı məqalələri Bakı Kommunası ilə bağlı sovet tarixşünaslığında yazılmış fikirləri təkzib edərək, bunların saxta olduğunu faktlarla sübut etmişdir. (49, 6 noyabr 1989; 53, 15 noyabr 1990, 10 aprel 1992) Həmin məqalələrdə akademik faktlarla sübut edirdi ki, bu qurum 10 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi Sovet Rusiyasının mənafeyinə xidmət edərək Azərbaycan xalqına, onun müstəqil dövlətçiliyinə düşmən olub. Z.Bünyadov faktlarla sü- but etmişdir ki, Bakı Kommunasında ümumiyyətlə 26 komissar ol- mamışdır. Kommunada cəmi 12 komissar olmuşdur ki, bunların da əksəriyyətinin adları xalqa təqdim olunan saxta 26 komissarın tərki- bində yoxdur. Xalqa təqdim olunan saxta 26 komissarın rəhbərləri, o cümlədən S. Şaumyan 1918-ci ilin 20 sentyabrında Ağcaqum çölündə güllələnməmiş, ingilislər tərəfindən Hindistana aparılmışlar. Onun fikrincə sovet rejimi tərəfindən 70 il ərzində 26 rəqəmi və komissarlar haqqında saxta tarixi əfsanələr yaradılaraq xalqın beyninə yeridilib. A.İsgəndərovun “Bakı Kommunası və onun tarixşünaslığı haqqın- da”, “Bakı Xalq Komissarları Sovetinin mühacir tarixşünaslığı”, M. Zülfüqarovun “Akademik Ziya Bünyadov və çağdaş Azərbaycan tarixşünaslığı” məqalələrində və başqa müəlliflərin yazılarında bu fikirlər daha da inkişaf etdirilib. (25, 26, 27, 28, 29, 51, 15 aprel 1997) Mart qırğınlarının təşkilatçısı olmuş Bakı Kommunası (25 aprel-31 iyul 1918-ci il) Azərbaycan xalqına qarşı düşmən siyasət yeritmiş- dir. Kommunanın başçısı S.Şaumyan nəinki Azərbaycan xalqının öz müqəddəratını təyin etmək hüququnu, hətta “Azərbaycan” sözünü belə qəbul etmirdi. Əmiryanın redaktoru olduğu “Bakinski raboçi” qəzeti bu sözü məsxərəyə qoymaqdan belə çəkinmirdi. (49, № 11, mart 1993) Tarixi ədəbiyyatda 1918-ci ildə baş vermiş Göyçay döyüşü de- dikdə əsasən 1918-ci ilin 27-30 iyununda baş vermiş döyüş nəzərdə tutulur. Fikrimizcə Göyçay qəzası uğrunda baş vermiş ölüm-dirim savaşını konkret bir tarixlə, qəza mərkəzinin müdafiəsi ilə məhdud- laşdırmaq düzgün deyil. Hadisənin baş verdiyi 1918-ci ilin iyun ayında Göyçay qəzasına Zərdab, Qaraməryəm, Kürdəmir, Mollakənd, Müsüslü, Suraxanı (mərkəzi İsmayıllı kəndi), Ucar nahiyələri daxil idi. Hazırda bu əra- zidə 7 şəhər, 5 qəsəbə, 436 kənd (rəqəmlər müəllif tərəfindən hesab- 11 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) lanıb – M.Z.) olduğunu nəzərə alsaq, bu döyüşün miqyası haqqında düzgün təsəvvür yarada bilərik. Döyüşlər Göyçay qəzasının bir his- səsində baş versə də, qəzanın bütün əhalisi bu döyüşlərin ağırlığını, faciəsini öz üzərində hiss etmişdir. Əgər Göyçay döyüşü məfhumu altında Göyçay qəzasında baş vermiş döyüşlərin hamısını nəzərdə tutsaq, onda demək olar ki, bu döyüşlər 11 iyun-14-iyul 1918-ci il ta- rixində, yəni 11 iyun Sığırlının işğalından, 14 iyul Karrar və Sığırlının azad edilməsinə qədər davam etmişdir. Qəza mərkəzi kimi Göyçay uğrunda 27-30 iyun 1918-ci il tarixində baş vermiş döyüşlər də bu dö- yüşün tərkib hissəsini təşkil edir. Bu tarixi dövr isə fikrimizcə Qafqaz İslam Ordusunun Azərbaycanda olduğu dövrdəki qəhrəmanlıq ta- rixinin (6 iyun-3 dekabr1918-ci il) şərəfli səhifələrindən biridir. Rus tarixşünaslığının verdiyi məlumata görə XIX əsrin ortaların- da Bakı quberniyasının Göyçay qəzasında 9990 həyət mövcud idi, 50.053 nəfər əhali (onlardan 27.509 nəfəri kişi, 22.544 nəfəri isə qadın idi) yaşayırdı. Göyçay qəzasında (şəhərsiz) 1 həyətə orta hesabla 5 nəfər düşürdü. Qəzanın sahəsi 4,156 kvadrat verst və ya 86 kvadrat mil idi ki, bu da bütün quberniyanın 12,22%- ni təşkil edirdi. (16,68) “Göyçay” sözü əsl türk mənşəli söz olub, Göyçay çayının adından götürülmüşdür. Çayın suyu həddindən artıq şəffaf olduğuna və göy (mavi) rəngə çaldığına görə belə adlandırılmışdır. Bəzi tarixi mən- bələrə görə rayon əhalisi, əsasən XI əsrdə bu əraziyə köçmüş Qara- manlı tayfasının hesabına formalaşmışdır. XIX əsrin 50-ci illərində Şamaxıda baş verən zəlzələdən zərər çəkən əhalinin bir hissəsi bura köçmüş və bununla əlaqədar olaraq yaşayış məntəqəsi genişlənməyə başlamışdır. Çar hökumətinin Qafqazdakı inzibati islahatına əsasən 1867-ci ilin dekabrında Bakı Quberniyasının tərkibində Göyçay qə- zası yaradıldı. Göyçay məntəqəsi 1916-cı ildə şəhər adlandırılmışdır. Azərbaycanın rayonlaşdırılması ilə əlaqədar 1930-cu ildə Göyçay ra- yonu təşkil edilmişdir. Göyçay rayonunun ərazisində XII-XIVəsrlərdə inşa edilmiş və Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|