Layihənin rəhbəri: Elxan Süleymanov
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- GÖYÇAY DÖYÜŞLƏRI ƏRƏFƏSINDƏ ICTIMAI-SIYASI VƏZIYYƏT
16 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi GÖYÇAY DÖYÜŞLƏRI ƏRƏFƏSINDƏ ICTIMAI-SIYASI VƏZIYYƏT Rusiyada baş vermiş 1917-ci il fevral-burjua inqilabından sonra Romanovlar sülaləsinin son nümayəndəsi olan II Nikolayın devril- məsi və Müvəqqəti hökumətin qurulması ilə ictimai-siyasi vəziyyət kökündən dəyişdi. Bir sıra müsəlman siyasi təşkilatları leqal fəaliy- yətə keçdilər. Belə vəziyyət müsəlman əhalinin milli şüurunun daha da inkişafına və siyasi cəhətdən təşkilatlanmasına təkan verdi ki, bu da düşmənləri qorxuya saldı. Yerli müsəlman əhalinin fəallaşmasına, vətəninə, sərvətinə sahib çıxmaq istəyinə düşmən olan qüvvələr bu- nun qarşısını almaq üçün müxtəlif fitnə-fəsad törətməyə başladılar. Bu tendensiya 1917-ci ilin oktyabrında Peterburqda çevriliş nəticəsin- də bolşeviklərin hakimiyyətə gəlməsindən sonra xüsusilə gücləndi. Bolşeviklərin Rusiyanın paytaxtında hakimiyyətə gəlməsindən sonra onların Qafqazda mövqeyi güclü deyildi. Regionda ikihaki- miyyətlilik hökm sürürdü. Bakıda Şaumyanın rəhbərlik etdiyi bolşe- viklərdən ibarət Bakı Soveti, Tiflisdə isə Müvəqqəti hökumətin 9 mart 1917-ci il tarixdə yaratdığı Zaqafqaziya Xüsusi Komitəsi mövcud idi. Ümumrusiya Müəssislər Məclisinə keçirilən seçkilərdə Bakıda S. Şamuyanın rəhbərlik etdiyi Bakı Sovetinin M.Ə.Rəsulzadənin rəhbər- lik etdiyi “Müsavat” partiyasına uduzması ziddiyyətləri daha da kəs- kinləşdirdi. 1917-ci il oktyabrın 22-də keçirilən seçkilərin nəticələri bolşeviklər üçün gözlənilməz oldu: “Müsavat” - 9617, eserlər - 6305, bolşeviklər - 3823, menşeviklər - 687, daşnaklar - 528 səs topladılar. Beləliklə, Zabrat rayonu istisna olmaqla, bütün neft-mədən rayonla- rında keçirilmiş seçkilərdə “Müsavat” partiyası qalib gəldi (7, s.233). Bolşeviklər seçkilərdə uduzduqlarına görə Müəssislər Məclisinin Bakıda fəaliyyətə başlamasına imkan vermədilər. Cənubi Qafqazdan Ümumrusiya parlamenti - Müəssislər Məcli- sinə seçilmiş azərbaycanlı (müsəlman), gürcü və erməni deputatlar 17 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) 14 fevral 1918-ci ildə Tiflisdə toplaşaraq bolşeviklərdən asılı olmayan Cənubi Qafqaz (Zaqafqaziya) Seymini yaratdılar. Seymin 44 nəfərlik müsəlman fraksiyası Cənubi Qafqaz üzrə 1 milyon müsəlman seçici- ni təmsil edirdi. Şimali Azərbaycan Çar Rusiyasının müstəmləkəsinə çevrildikdən sonra digər müsəlman əhali kimi azərbaycanlılara da etbar edilmədi- yindən onlar orduya çağırılmırdılar. Bu ögey münasibət nəticəsində xristianlara nisbətən müsəlman əhalinin hərbi hazırlığı aşağı səviy- yədə qalmaqda idi. Lakin Rusiya imperiyası çoxlu müharibələr apar- dığından və buna görə də çoxlu sayda hərbçiyə ehtiyacı olduğundan istisna hal kimi müsəlman zadəganlarının övladlarından könüllü alaylar yaratmağa məcbur olmuşdu. 1914-cü ilin avqustunda azər- baycanlılardan ibarət yeganə milli hərbi hissə olan “Tatar atlı alayı” yaradıldı ki, bunun da tərkibində 22 zabit, 400 əsgərin olacağı nəzər- də tutulurdu. Bir həftə ərzində 400 nəfər əvəzinə 2 min nəfərin alaya Tatar polku. Soldan ikinci Maqalov, sağdan 5-ci Feyzulla xan Qacar Mənbə: https://ru.wikipedia.org/wiki/Каджар,_Фейзулла_Мирза#/media/File:Divi- sionSauvage.jpg 18 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi müraciət etməsi çar hakimiyyətini qorxuya saldı və bir alayla kifayət- lənməli oldu. Bu alayda Şahverdi xan Ziyadxanov, general-mayor Feyzulla Mirzə Qacar, polkovniklər Məmmədov, Süleymanov və digər azərbaycanlı zabitlər var idi. Alay Qafqazın digər müsəlman əhalisindən təşkil olunmuş başqa müsəlman alayları ilə birləşdirilib döyüş qabiliyyətinə görə “Vəhşi diviziya” adını almış “Qafqaz Yer- li Atlı Diviziyası”nın tərkibinə qatılmışdı. Bu alay Göyçay döyüşü ərəfəsində, 1918-ci 26 iyununda yaradılan Azərbaycan milli ordusu- nun əsasını təşkil etmişdir. (47,12 may 2014; 56) Birinci Dünya müharibəsi (1914-1918-ci illər) zamanı hərbi əmə- liyyatların ən çox getdiyi cəbhə rus-türk cəbhəsi idi. Bolşeviklər haki- miyyətə gələndən sonra müharibədən çıxmaq üçün Türkiyə ilə müt- təfiq olan Almaniya ilə danışıqlara başladı. Ənvər paşanın təlimatı ilə hərəkət edən III Ordu komandiri Vəhib Paşa rus ordusunun baş ko- mandanlığına atəşkəs təklif etdi. Türk ordusunun sülh təklifinə cavab hakimiyyətdə olan bolşeviklər tərəfindən deyil, Zaqafqaziya Komis- sarlığından gəldi. Komissarlıq 21 noyabr (4 dekabr) 1917-ci il tarixdə 4 maddəlik bir qərarla türk ordusunun müraciətinin qəbul edildiyini və ingilis ordusuna zərər verməmək şərti ilə təcili Qafqaz Cəbhəsində hərbi əməliyyatların dayandırılmasının vacib olduğunu bildirmişdi. Bundan sonra 5 (18) dekabr 1917-ci il tarixdə 14 maddəlik Ərzincan müqaviləsi imzalandı. (3,s.76; 7, s. 241;21, s.20-21) Ərzincan müqaviləsinə əsasən rus hərbi hissələri Cənubi Qafqazı tərk edərkən silahlarını təhvil verməli, həmin silahlar milli hissələ- rin təchiz olunmasına yönəldilməli idi. Zaqafqaziya Komissarlığının qərarına əsasən, keçmiş imperiya ordusunun 5-ci və 7-ci piyada divi- ziyalarının silahları 1917-ci il dekabrın 11-də Zaqafqaziya Komissar- lığı tərəfindən yaradılmış Müsəlman Korpusuna təhvil verilməli idi. Lakin rus qoşun hissələrinin çoxu silahı təhvil vermək istəmir, tərxis olunmalarına baxmayaraq, hətta ağır silahları belə özləri ilə Rusiyaya aparmağa cəhd göstərirdilər. Gürcüstan və Azərbaycandan keçib, Şi- Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|