Layihənin rəhbəri: Elxan Süleymanov
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
22 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi Yerli müsəlman əhaliyə qarşı baş verən soyqırımların qarşısını almaq üçün Zaqafqaziya Seyminin Azərbaycan fraksiyası 2 aprel (yeni stillə) 1918-ci ildə Seymdən müsəlman əhalini qorumaq üçün qoşun göndərilməsini tələb etdi. 1918-ci il aprelin əvvəllərində kn- yaz Maqalovun komandanlığı ilə 2 minə yaxın silahlı dəstə Tiflis və Gəncə tərəfdən irəliləyərək, Hacıqabul stansiyasını tutmuşdu. Eyni zamanda şimaldan, Dağıstan tərəfdən, Bakı istiqamətində Nəcməd- din Qotsinskinin qüvvələri hücuma keçmişdi. (7,s.253) Bolşevik-daşnak qüvvələrindən yerli müsəlman əhalini qorumaq üçün Müsəlman korpusunun knyaz Maqalovun rəhbərliyi ilə Ucar, Müsüslü, Kürdəmir istiqamətində hərəkət edərək Hacıqabula daxil olmasına, N.Qotsinskinin dağlılardan ibarət dəstələrinin qubalı Əli bəy Zizinskinin döyüşçüləri ilə birlikdə Xırdalana kimi gəlməsinə baxmayaraq, qüvvələr nisbətinin qeyri-bərabər olması onları geri çə- kilməyə məcbur etmişdi. Bu dövrdə Göyçay-Şamaxı istiqamətində İsmayıl xan Ziyadxano- vun kiçik bir dəstəsinin irəliləməsi ermənilərin Şamaxının Qozluçay kəndi istiqamətində geri çəkilməsinə səbəb oldu. İsmayıl xan Qoz- luçay kəndində toplaşmış ermənilərin təslim olmasını tələb edərək onlara iki gün vaxt vermişdi. Bundan sonra ermənilərə əlavə kömək gəldiyindən onlar təslim olmaqdan imtina etmiş və İ.Ziyadxanovun dəstəsi də qüvvələr nisbəti qeyri-bərabər olduğundan geri çəkilməyə və elə həmin gün axşamüstü Şamaxını tərk etməyə məcbur olmuşdu. Bundan altı gün sonra yenidən Şamaxıya daxil olan ermənilər əvvəlki vəhşiliklərini davam etdirmişlər. (44,s.21) Sual oluna bilər ki, 1918-ci ildə Azərbaycanın müxtəlif bölgələrin- də nə qədər əhali soyqırımın qurbanı olmuşdur? Soyqırıma məruz qalanların dəqiq sayı barədə məlumatlar varmı? Britaniya briqada generalı R. Qortonun 8 dekabr 1918-ci il Londona göndərdiyi sənəd- də 20 min, R.Mustafazadənin kitabında 20 min, A. Balayevin kita- bında 30 min, Fövqəladə İstintaq Komissiyasının sənədlərində 30 23 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) min, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin nəşr etdiyi kitabda isə 50 mindən çox müsəlmanın 1918-ci ildə soyqırıma məruz qaldığı göstərilir.(44,s.28) Lakin faktlar sübut edir ki, gələcəkdə tədqiqatları davam etdirməklə daha çox insanın soyqırıma məruz qaldığını üzə çıxarmaq olar. Tədqiqatlardan görünür ki, 1918-ci ildə Azərbaycanın demək olar ki, əksər bölgələrində ermənilər qırğınlar törətmişlər. Həmin qırğın- ların bir hissəsi araşdırılsa da, bir çoxu hələ də öyrənilməmişdir. Buna görə də gələcəkdə Bakı, Şamaxı, Quba, Zəngəzur, Qarabağ, Naxçıvanla yanaşı, Göyçay, Kürdəmir, Hacıqabul, Salyan, Neftçala kimi nisbətən az tədqiq olunmuş və ümumiyyətlə tədqiq olunmamış ərazilərdə ermənilərin törətdikləri cinayətlərin araşdırılmasına cid- di ehtiyac var. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə yaradılmış Fövqəladə Təhqiqat Komissiyası Göyçay qəzasının yalnız bir neçə yaşayış məntəqəsi üzrə təhqiqat apararaq qırğınlara məruz qalmış müsəlman kəndlərinin yalnız bir hissəsinin adlarını müəyyənləşdirə bilib. Buna görə də Göyçay qəzasının digər ərazilərində də ermənilə- rin törətdikləri vəhşiliklərin tədqiqi aktual olaraq qalır. Seymdə olan gürcü və erməni nümayəndələrin müsəlman əhali- sinin müdafiəsində maraqlı olmamaları və müdafiə üçün daxili im- kanların zəifliyi Azərbaycan fraksiyası yerli müsəlman əhalisini yeni soyqırım təhlükəsindən qorumaq üçün qardaş Türkiyəyə hərbi yar- dımla bağlı müraciət etməyə məcbur oldu. S.Şaumyanın rəhbərlik etdiyi Bakı Sovetinin təhriki ilə yerli müsəl- man əhaliyə qarşı həyata keçirilən bu soyqırımın əsas məqsədi neft və digər faydalı qazıntılarla zəngin olan Azərbaycanın, ilk növbədə isə Bakı və onun ətraf əhalisinin milli və dini tərkibini dəyişdirməklə bu əraziləri Sovet Rusiyasına tabe etməkdən ibarət idi. Yerli müsəlman əhaliyə qarşı qatı düşmən mövqe tutan Bakı So- vetinin qoşunlarının əsas hissəsini ermənilər təşkil edirdi. 1918-ci ilin fevral və mart aylarının əvvəllərində keçmiş Rusiya ordusunun 24 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi generalları İvan Baqramyan və Akop Baqratuni, həmçinin “Daşnak- sütyun” partiyasının yaradıcılarından biri Stepan Zoryan (Rostom) Bakıya gəlirlər. Cəbhədən qayıdan erməni əsgərlərini Bakıda saxla- mağa və hazırlanan silahlı vuruşmalarda onlardan istifadə etməyə çalışan Erməni Milli Şurası 1918-ci il mart ayının əvvəllərində “Er- məni əsgərlərinə” müraciət edir və üstü örtülü şəkildə onları silahla- rını özlərində saxlamağa, erməni millətinin mənafeyinin müdafiəsi üçün tələb olunan hər yerdə tətbiq etmək üçün hazır olmağa çağırır. 5 min erməni əsgəri müxtəlif cəbhələrdən Bakıya gətirilir. Beləliklə, “Qırmızı qvardiya” adı ilə yaradılan 10-12 minlik ordunun da 70 faizi ermənilərdən ibarət olur. Əsasən ruslardan ibarət olan Xəzər donanmasında da xüsusi təbliğat işi aparılmışdı. (7,s.247, 49, 9 okt- yabr 1918-ci il.) Bakıda anti-azərbaycan mövqedə olan S.Şaumyanın rəhbərlik et- diyi Bakı Kommunası, Tiflisdə azərbaycanlı, erməni və gürcü depu- tatlarından təşkil olunmuş Zaqafqaziya Seyminə düşmən münasi- bət bəsləyirdi. Bolşevik-daşnak qüvvələri Bakıdan Göycaya, habelə Bakıdan şimal sərhədlərinə qədər olan əraziləri nəzarət altına ala bilmişdilər, amma Lənkəran bölgəsi ağqvardiyaçı rus qüvvələrinin nəzarəti altında idi. Zaqafqaziya Seymi dağıldıqdan sonra 28 may 1918-ci ildə yaradılmış Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini məhv et- mək, Azərbaycanın digər ərazilərini işğal etmək və yerli müsəlman əhaliyə qarşı növbəti soyqırımı həyata keçirmək məqsədilə bolşe- vik-daşnak qüvvələri 1918-ci ilin iyun ayında Göyçay istiqamətində hücuma keçdilər. Türkiyə ilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti arasında 4 iyun 1918- ci il tarixdə bağlanmış Batum müqaviləsinə əsasən Qafqaz İslam Ordusu Azərbaycana köməyə gəldi. Qafqaz İslam Ordusuna Nuru paşa, Ənvər paşa, Nazim paşa, Mürsəl paşa və başqa komandanlar rəhbərlik edirdi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin baş naziri Fətəli xan Xoyski Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|