Lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti b

P*		K
MC
	E
Pe		F
		M
		L	D=AR
			M
0	QQ* Qe		Q

14.2- rasm. MC  MR bo`lganda foydani maksimallashtirish grafigi
242
Rasmda monopolistning o`rtacha daromad chizig`i bipor talabi chizig`ini beradi. Mahsulot narxi shu mahsulot ishlab chiqarish hajmiga bog`liq funktsiya. Grafikdan ko`rinib turibdiki, ishlab chiqarish hajmi Q^* ga teng bo`lganda chekli xarajat chekli daromadga teng bo`ladi. Talab chizig`idan foydalanib mahsulot hajmi Q<sup>*</sup> ga mos bo`lgan bir birlik

mahsulotning monopol narxi P^* ni aniqlaymiz. Ushbu Q^* ga teng bo`lgan mahsulot hajmida foyda maksimal bo`lishini ko`rsatamiz. Ma`lumki, raqobatlashgan bozorda muvozanatlik E nuqtada erishiladi. Grafikda E nuqta muvozanat nuqta va unga mos keladigan ishlab

chiqarish hajmi Q_e va narx Pe .
Faraz qilaylik, monopolist ishlab chiqargan mahsulot miqdori Q₁ bo`lsin va u Q* dan kichik Q<sub>1</sub>  Q<sup>*</sup> , bu holatga mos keladigan narx P<sub>1</sub>
ham P<sup>*</sup> dan yuqori va chekli daromad chekli xarajatdan katta MR  MC . Monopolist mahsulot hajmini Q<sub>1</sub> dan oshirsa, u har bir birlik
qo`shimcha ishlab chiqargan mahsuloti uchun MR  MC ga teng bo`lgan qo`shimcha foyda olishi mumkin, ya`ni u o`zining umumiy daromadini oshirishi mumkin. Monopolist mahsulot hajmini oshirib, umumiy foydani oshirishi mumkin to mahsulot hajmi Q* ga teng bo`lgunga qadar, mahsulot hajmi Q* ga teng bo`lganda, keyingi qo`shimcha bir birlik ishlab chiqarilgan mahsulotdan tushadigan daromad nolga teng, nima uchun deganda MR  MC bo`ladi. Shuning uchun ham ishlab chiqarish hajmi Q₁ ga teng bo`lganda monopolistning umumiy foydasi rasmdagi shtrixlangan FKM sohaga teng bo`lgan miqdorga kamayadi. Monopolist uchun Q₂ miqdorda mahsulot ishlab chiqarish ham uning umumiy foydasini kamaytiradi. Q₂ hajmda chekli xarajatlar chekli daromadlardan yuqori MC  MR. Agar monopolist ishlab chiqarish hajmini Q₂ ga nisbatan kamaytirsa, u o`zining umumiy foydasini MC  MR miqdorga oshirgan bo`lardi. Monopolist mahsulot hajmini Q₂ dan Q* ga qadar qisqartirishi natijasida umumiy foydani MEL shtrixlangan soha miqdorida oshirishi mumkin. Q* hajmdan keyin mahsulot hajmini qo`shimcha birlikka
243
qisqartirilishi umumiy foydani oshirmaydi ( MC  MR bo`ladi). Rasmda Q  0 bilan Q* va MC hamda MR chiziqlar oralig`idagi soha monopolistik tomonidan kam miqdorda mahsulot ishlab chiqarib o`ta yuqori narxda sotish munosabati bilan yo`qotiladigan foydani ifodalasa, mahsulot hajmi Q* dan katta bo`lgandagi va MC bilan MR oralig`idagi

soha nihoyatda ko`p mahsulot ishlab chiqarib Q  Q<sup>*</sup> , past narxlarda sotilishi natijasida yo`qotiladigan foydani ifodalaydi.

Mahsulot ishlab chiqarish hajmi Q* foydani maksimal qiladigan hajm ekanligini matematik nuqtai nazardan ham ko`rsatish mumkin. Umumiy foydani  bilan belgilasak  Q TRQ TCQ, va bu munosabatdan Q bo`yicha hosila olib, uni nolga tenglashtirib echamiz:
_dQ^d  _dQ^dR  _dQ^dC 0.
Bu yerda _dQ^{dR  MR} va _dQ^{dC  MC} bo`lgani uchun ham foydani

maksimallashtirish sharti MR  MC 0 yoki