Linguopsychology

---

---

 
 
MAYIL B. ƏSGƏROV 
 
 
 
LİNQVOPSİXOLOGİYA 
və ya 
DİLİN PSİXOLOGİYASI 
  
 
 
 
LENGÜİSTİKPSİKOLOJİ  
veya  
DİLİN PSİKOLOJİSİ 
 
 
ЛИНГВОПСИХОЛОГИЯ  
или  
ПСИХОЛОГИЯ ЯЗЫКА 
 
 
LINGUOPSYCHOLOGY  
and or  
THE PSYCHOLOGY OF LANGUAGE 
 
 
 
«Елм вя тящсил» 
Bakı - 2011 
 
 
2
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına  
Dilçilik İnstitutu Elmi Şurasının qərarı ilə nəşr olunur 
 
Elmi redaktor:     Məhəbbət MİRZƏLİYEVA  
                     filologiya elmləri doktoru 
 
Rəyçilər:              Kamilə VƏLİYEVA 
                    filologiya elmləri doktoru 
 
    
   İlham TAHİROV 
                   filologiya elmləri doktoru 
 
                    Baba MƏHƏRRƏMLİ 
                    filologiya elmləri namizədi, dosent 
 
Filologiya elmləri namizədi, Mayıl Binnət oğlu Əsgərov. 
Linqvopsixologiya və ya dilin psixologiyası.  
Bakı,”Elm və təhsil”, 2011. – 308 səh. 
 
Bu tədqiqatda dil, nitq və söz formalarının dərketmə prosesi ilə bağ-
lılığı, yeni dil struktur vahidinin yaranması, dilin istənilən istiqamətdə inki-
şafının hərəkətverici qüvvəsi olan okkazional nitq ehtiyacı kimi dilçilik 
məsələləri funksional-semantik, linqvistik və psixoloji  baxımdan nəzərdən 
keçirilir, dilin və nitqin əsasını  təşkil edən leksik, leksik-qrammatik və qram-
matik formalar Azərbaycan və türk dilinin materialları əsasında analiz edilir.   
Bu problemlərin həlli obyektiv gerçəklik-şüur-dil-nitq-forma zənciri 
üzrə reallaşan dərketmə  və  təfəkkür prosesləri ilə birbaşa bağlı olduğuna 
görə  tədqiqatda ilk növbədə  dərketmə  və onun fazaları, sinktual dərketmə, 
onun məhsuldarlığı, başlanğıc  şərtləri, nitqin yaranmasını  şərtləndirən mo-
dullaşma və onun transformativ, reprezentativ növləri; birinci və ikinci intel-
lekt obrazının yaranması, sinktual dərketmədə dilin iştirakı məsələsi, dil və 
dərketmədə qarşılıqlı əksolunmalar kimi bir-biri ilə üzvi şəkildə bağlı olan 
digər linqvopsixoloji məsələlər nəzərdən keçirilir.
 
 
2011
098
4602000000
−
N
 
грифли няшр
 
   
©
  Mayıl B.Əsgərov, 2011
  
© 
«Elm və təhsil», 2011
 

---

 
3 
 
 
 
 
Bu kitabı gözünün nurunu elm nuruna çevirənlərə - 
 
 
Azərbaycanın dilçi-alimlərinə ithaf edirəm! 
 
 
Əsl insanlara, əsl alimlərə sağlığında dəyər verək! 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hörmətlə: 
Mayıl   B. Əsgərov 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4
MÜNDƏRİCAT 4 
Redaktordan 6 
Rəyçilərdən: Nəzəri dilçiliyə yeni baxış 9 
Terminoloji dəqiqləşdirmə 14 
Giriş 22 
FƏSİL 1.   Dilin  psixoloji  problemləri ilə bağli  nəzəri  fikir  və   
                    müddəalarin  tənqidi  analizi 
26 
§ 1.1.           Dilin ontogenezinin müəyyənləşdirilməsində fərdi  
                     təxəyyülün və anologiya prinsipinin rolu 
27 
§ 1.2.           Dilin psixoloji problemlərinin öyrənilməsi mərhələləri 
29 
§ 1.3.           V.Humboldt: Dil fəaliyyətin özüdür 
31 
§ 1.4.           H.Şteyntalın linqvistik və psixoloji görüşləri 
35 
§ 1.5.           V.Vundt. Formanın fərqli məzmun yaratması, təfəkkür  
                     elemnti anlayışı 
36 
§ 1.6.            D.Uotsonun behaviorizm nəzəriyyəsi: S-R 
39 
§ 1.7.            İ.Seçenyov və üçpilləli psixoloji akt ideyası 
39 
§ 1.8.            L.Blumfild: S-R və R-S əvəzlənməsi 
40 
§ 1.9.            Ç.Morrisin neobehaviorizmi – dispozisya 
42 
§ 1.10.         Alışılmış situativ məqamlar analogiyası və situativ xarakterli   
                     psixoloji vəziyyət prınsipi 
43 
§ 1.11.         L.Vıqotskinin psixoloji görüşləri 
46 
§ 1.12.         Ç.Osqudun assosiativ psixolinqvistikası 
56 
§ 1.13.         N.Xomskinin tarnsformativ psixolinqvistikası 
57 
§ 1.14.         A.Leontyevin psixolinqvistik görüşləri 
65 
§ 1.15.         „Nitq fəaliyyəti nəzəriyyəsi“nin əsaları 
72 
§ 1.16.         Birinci fəsil üzrə nəticə və təkliflər 
78 
FƏSİL 2.   Dərketmə və təfəkkürün mexanizmi    
82 
§ 2.1.           Dərketmə və təfəkkürün vahidləri 
84 
§ 2.2.           Dərketmənin mexanizmi 
93 
§ 2.3.           İntellekt obrazının təbiəti 
97 
§ 2.4.           Dərketmənin faza və aktları 
98 
§ 2.5.           Sinktual dərketmə 
111 
§ 2.6.           Modullaşma 
116 
§ 2.7.           Sinktual dərketmədə dilin iştirakı 
125 
§ 2.8.           İkinci fəsil üzrə nəticə və təkliflər 
136 

---