Lingvistik tahlil metodlari

Sanskrit tili ham faol o‘rganila boshlandi. Lekin evropalik lingvistlar qadimgi hindlarning fonetikaga doir qarashlarini birdan baholay olishmadi va paydo bo‘layotgan komparativistika tovushlarni emas, balki harflarni tadqiq etgan. Ajoyib tarzda amalga oshirilgan morfologik tahlil ham evropalik grammatiklar tomonidan XIX asrning boshlarigacha tan olinmagan.

3. 
   Qiyosiy-tarixiy tilshunoslik rivojlanish bosqichlari.
   

Qiyosiy-tarixiy tilshunoslik tarixida quyidagi to‘rt davrni ajratib ko‘rsatish mumkin:

1. 
   qiyosiy tarixiy metod paydo bo‘lishidan «yosh grammatiklar»- gacha bo‘lgan davr (1816- 1870 yy),
   
2. 
   «yosh grammatiklar» (1870-1900 yy.),
   

3. 
   «yosh grammatiklar»dan F.de Sossyurning «Umumiy lingvistika kursi» kitobining chop etilishi va xett yodgorliklarining o‘qilishi amalga oshirilishigacha bo‘lgan davr (1900-1916 yy.) (1915-1917 yy.),
   
4. 
   F.de Sossyurning «Umumiy lingvistika kursi» kitobining chop etilishidan hozirgi kungacha bo‘lgan davr.
   

1816 yilda Frants Bopp (25 yoshda) «Sanskrit tilida tuslanish tizimining grek, lotin, fors va german tillaridagi tuslanish bilan qiyosiy tahlili (Ramayana va Mahobxoratning ayrim parchalarining asliyatdagi matnidan aniq va metrik tarjimalar va Vedalardan ba’zi qismlar misolida)» kitobini chop etdi. U ushbu kitob bilan qiyosiy-tarixiy metodga asos soldi.
Bopp qardosh tillardagi fe’llarning qo‘shimchalarini qiyosladi va evropa tillarida nafaqat alohida o‘xshash hodisalar, balki grammatik tizim birligi ham mavjudligini aniqladi. «Hind-evropa tillari» degan tushuncha unga tegishlidir. Frants Boppning asosiy maqsadi - bir tildagi fakt va shakllarni boshqa til fakt va shakllari yordamida tushuntirishdan iborat bo‘lgan.
Boppdan mustaqil tarzda xuddi shu davrda (1814-1818 yy.) daniyalik tilshunos Rasmus Rask (1787-1832yy.) «Qadimgi shimoliy til sohasidagi tadqiqotlar yoki island tilining kelib chiqishi» kitobida german, litva, slavyan, lotin va yunon tillarining qardoshligini isbotlab berdi.
Qiyosiy-tarixiy tilshunoslikning yuzaga kelishi daniyalik lingvist Yakob Bredsdorf (1790-1841 yy.) («Tilga xos o‘zgarishlar sabablari haqida») va nemis tilshunosi Yakob Grimm nomlari bilan bogliq bo‘lib, ular qiyosiy-tarixiy metod yordamida german tillarini tadqiq etishdi. Yangi metodning asoschilari qatoriga, shuningdek, Aleksandr Xristoforovnch Vostokov (1781-1864 yy.) («Slavyan tili haqida fikrlar»-1820 va h.k.) ham kiradi. U tug‘ma gung bo‘lgani uchun ma’ruza o‘qiy olmasdi, shuning uchun Rumyantsev muzeyi kutubxonasida mudirlik qilgan.
Umumiy tilshunoslikning asoschisi V. Humboldt sanaladi. U tilning ilmiy nazariyasini qiyosiy- tarixiy metod asosida yarata boshlagan. Uning asosiy ishi - «Insoniyat tillarining qurilishidagi farqlar va uning insonning ma’naviy taraqqiyotiga ta’siri» asari 1836 yilda vafotidan so‘ng akasi Aleksandr Humboldt tomonidan chop etilgan.

18. 
    asrning 1850-1860 yillarnda bu metod Avgust Shleyxer (1821-1868) va Heyman Shteyntal (1823-1899)lar tomonidan rivojlantirildi. 1861-62 yillarda Shleyxerning asosiy ilmiy ishi dunyo yuzini ko‘rdi va unda o‘tgan 50 yil davomida bajarilgan hind-evropa tillarining qiyosiy-tarixiy tadqiqi umumlashtirildi. Shteyntal tillarning kelib chiqishi, tillarni tasniflash va tilshunoslik tarixi haqida ilmiy ishlar yozdi.
    

1870-1900 yillar qiyosiy-tarixiy metod taraqiyotining ikkinchi bosqichi bo‘lib, «Yosh grammatiklar» tadqiqotlari bilan bog‘liqdir. «Yosh grammatiklar» tilni tarixiy hodisa deb