M-61 I e. d prof., Zahid Fərrux Məmməd

 
14 
müddətini  də  K  ilə  göstərsək,  aralarında  aşağıdakı  ilişki  vardır:  
K=1/V.  
Pulun  tədavül  sürəti,  iqtisadi  vahidlərin  əllərində  «yastıq 
altı»  pul  miqdarı  tutmaları  iləəlaqədardır.  Əgər  hər  kəs  əlinə 
keçən pullarıheç gözləmədən dərhal xərclərsə pulun tədavül sürəti 
sonsuz dərəcədə böyük olаrdu. O, isə insanlar əllərinə keçən pul-
ları  dərhal  xərcləməzlər  və  bunlarıçeşidli  motivlərləəllərində  tu-
tarlar.  Pulun  bir  müddət  «yastıq  altı»  olaraq  əldə  tutulması, 
tədavül  sürətinin  azalmasına  səbəb  olmaqdadır.  nsanlar 
əllərində
üç  motivə  görə  pul  tutarlar:  əməliyyat,  ehtiyat  və 
spekulyasiyon. Tədavül sürətinəвя ya da insanların əllərində tut-
maq  istədikləri  pul  miqdarına  təsir  göstərən  амилляр 
aşağıdakılardır: 
1. Ölkədəki  pul  və  kredit  qurumlarının  inkişaf  səviyyəsi  və 
xalqın bunları istifadə etmə dərəcəsi: 
1.1.borc vermə və investisiya imkanları; 
1.2.borc vermə asanlığı. 
2. Xalqın yığım və istehlak meyli. 
3. Ölkədəki ödəmə adətləri: 
3.1.gəlirlərin əldə edilməsindəki sıxlıq; 
3.2.  gəlirlərin  əldə  edilməsi  və  xərclərin  ödəməsindəki 
düzənlik; 
3.3.zaman  və  miqdar  olaraq  gəlir  və  xərclər  arasındakı 
uyьунлуг. 
4. Pulun əl dəyişdirmə asanlığı. 
5.  nsanların gələcək haqqındakı dəyərləndirmələri: 
5.1.  gələcəkdəki  gəlirlər  və  qiymətlər  haqqındakı  dəyərlən-
dirmələr. 
5.2.gələcəkdəki faiz həddi haqqındakı dəyərləndirmələr. 
Бейнялхaлг малиййя стatистикасынын методолоэийасына эюря 
пул агрегатлары ашаьыдакы груплара бюлцнцр: 
1.Пул.  Баnкдан  кянар  пуллар  вя  мцддятсиз  яманятляр 
(М
1
); 
2.Квазипул (пула бянзяр); 

---

 
15
3.Эениш пуллар. Пул вя квазипуллар (М
2
+хариъи валйута иля 
яманятляр)= М
3
 
 
FƏS L 4. 
AZƏRBAYCANDA NAĞD PUL 
TƏDAVÜLÜNÜN TƏŞKИLИ 
 
Azərbaycan  Respublikasının  Konstitusiyasının  19-cu 
maddəsinin  I  hissəsinə  müvafiq  olaraq  Azərbaycan  Respubli-
kasının  pul  vahidi  manatdır.  Bir  manat  100  (yüz)  qəpikdən 
ibarətdir. Pul nişanları kağız və metal pul formasında tədavülə 
buraxıla bilər. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 19-
cu  maddəsinin  III  hissəsinə  müvafiq  olaraq  Azərbaycan  Res-
publikasının  ərazisində  manatdan  başqa  pul  vahidlərinin 
ödəniş  vasitəsi  kimi  işlədilməsi  qadağandır.  Мяркязи  Bankın 
buraxdığı  pul  nişanları,  o  cümlədən  yubiley  və  xatirə  pul  ni-
şanlar
ı Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində nominal 
dəyərləri  ilə  hər  növ  ödənişlərin  həyata  keçirilməsi,  hesablara 
daxil  edilməsi  və  pul  köçürmələri  zamanı  hökmən  qəbul 
edilməlidir. Manatla qızıl və ya digər qiymətli metallar arasın-
da rəsmi nisbət müəyyən edilmir. Tədavülə buraxılmış pul ni-
şanlar
ıМяркязи Bankın borc öhdəliyidir və onun bütün aktivlə-
ri ilə təmin edilir.  
Azərbaycan Respublikasının ərazisində nağd pul tədavü-
lünün təşkili üçün Мяркязи Bank aşağıdakıları həyata keçirir:  
1.pul nişanlarına olan tələbatı müəyyənləşdirir; 
2.pul nişanlarının istehsalını təşkil edir və ya hazırlanma-
sına  sifariş  verir,  onların  daşınmasını  və  saxlanmasını  təmin 
edir; 
3. pul nişanlarının ehtiyatlarını yaradır və həmin ehtiyat-
lara sərəncam verir; 
4.Мяркязи Bank və kredit təşkilatları tərəfindən nağd pu-
lun saxlanması və inkassasiyası qaydalarını müəyyən edir; 
5.Мяркязи  Bankda  və  kredit  təşkilatlarında  kassa  əmə-
liyyatlarının aparılması qaydalarını müəyyənləşdirir;  
6.tədavülə  yararsız  olan  pul  nişanlarının  əlamətlərini  və 

---

 
16 
onların dəyişdirilməsi qaydalarını müəyyən edir.  
Yeni  nümunəli  pul  nişanlarının  tədavülə  buraxılması 
haqqında  qərarı  Milli  Bankın  darə  Heyəti  qəbul  edir.  Milli 
Bank  tədavülə  buraxdığı  pulların  nominallarını,  ölçüsünü, 
tərtibatını,  mühafizə  elementlərini,  habelə  digər  bədii  və 
texniki xüsusiyyətlərini müəyyən edir.  Milli Bank müəyyən et-
diyi  qaydada  və  qiymətlərlə  buraxdığı  yubiley  və  xatirə  pul 
nişanlarının  satışını  təşkil  edir.  Milli  Bank  qiymətlər  miq-
yasının  dəyişdirilməsi  (denominasiya)  iləəlaqədar  yeni  pul 
nişanlarının  tədavülə  buraxılması  haqqında  qərarı  müvafiq 
icra  hakimiyyəti  orqanı  ilə  razılaşdırmaqla  qəbul  edir.  Deno-
minasiya  halları  istisna  olmaqla,  Milli  Bank  tədavüldə  olan 
kağız  və  metal  pulun  yeni  nümunəli  pul  nişanlarına 
dəyişdirilməsi  haqqında  qərar  qəbul  edir.    Milli  Bank 
tədavüldə  olan  pul  nişanlarının  dəyişdirilməsi  haqqında  qə-
rarını,  habelə  yeni  pul  nişanlarının  təsvirini  və  pulların 
dəyişdirilməsi 
qaydaları 
haqqında 
məlumatı 
kütləvi 
informasiya  vasitələrində  dərc  etdirir.  Yeni  pul  nişanlarının 
tədavülə  buraxılması  iləəlaqədar  pulların  dəyişdirilməsi 
zamanı dəyişdirilmənin məbləğləri, yaxud subyektləri üzrə hər 
hansı  məhdudiyyətə  yol  verilmir.  Dəyişdirilməli  olan  pul 
nişanları  Milli  Bankın  müəyyən  etdiyi  müddətdə,  lakin  bir 
ildən az olmamaq şərti ilə qanuni ödəniş vasitəsi sayılır. Həmin 
müddətdən  sonra  pul  nişanları  Milli  Bank  tərəfindən 
müddətsiz olaraq dəyişdirilir.  
2008-ci  ildə  Мяркязи  Bank  tərəfindən  ölkə  iqtisadiyyatı-
nın nağd pula olan tələbatı tam həcmdə, tələb olunan struktur-
da və vaxtında ödənilmiş, nağd pul üzrə müvafiq strateji ehti-
yatlar yaradılmış və onlarm yerləşdirilməsi təmin edilmişdir. 
01  yanvar  2009-cu  ilə  dövriyyədə  olan  nağd  pul  kütləsi 
ilin əvvəlinə nisbətən 52% (1,5 mlrd. manat) artaraq, 4,4 mlrd. 
manata çatmışdır. 
2008-ci ilin sonuna dövriyyədə olan nağd pul kütləsi ilin 
əvvəlinə nisbətən ədədlə 13,4% (33,4 mln. ədəd) artaraq, 282,2 
mln.  ədədəçatmışdır.  Dövriyyədə  olan  pul  nişanlarının 

---