M-61 I e. d prof., Zahid Fərrux Məmməd

 
291
2008-ci ildə Azərbaycanın dünyanın 140 dövləti ilə ticarət əla-
qələri olmuşdur. Xarici ticarətin 10%-i MDB üzvü olan dövlətlərin, 
90%-i isə digər xarici dövlətlərin payına düşmüşdür. Ölkəmizin  tali-
ya, ABŞ,  srail, Türkiyə, Rusiya, Hindistan, Fransa, Birləşmiş Kral-
lıq,  spaniya  və  Niderland  ilə  daha  intensiv  ticarət  əlaqələri  olmuş-
dur. Bütövlükdə, ölkənin idxal-icrac əməliyyatlarının 72.3%-i adı çə-
kilən əsas tərəf müqabilləri olan 10 dövlət ilə aparılmışdır. 
Ə
mtəə ixracı. 2008-ci ildə əmtəə ixracı 2007-ci ilə nisbətən 
1.4 dəfə artaraq 306. mlrd. $-ə çatmışdır.  xrac olunmuş malların 
strukturunda neft məhsullarının payı 93.1% təşkil etmişdir. 
Xarici dövlətlərə 28.5 mlrd $ neft məhsulları ixrac olunmuş-
dur  ki,  bu  da  2007-ci  ilin  göstəricisində  1.4  dəfə  çoxdur.  xrac 
olunmuş bütün neft məhsullarının 2.2. mlrd. $ neft emalı məhsul-
larının, 26.3 mlrd. $ isə xam neftin ixracının payına düşür. 
xrac olunmuş xam neftin 24.2. mlrd $ Azərbaycan Beynəl-
xalq  əməliyyat  Şirkəti  (ABƏŞ)  tərəfindən  hasil  olunmuş  nefti 
ümumi dəyəridir. Bunun da 14.7 mlrd. $ Azərbaycanın payına dü-
şə
n, 9.5 mlrd. $ isə «Əsrin müqaviləsi» ilə baclı konsorsiumun xa-
rici  səhmdarlarının  payına  düşən  neftin  dəyəridir.  xrac  olunmuş 
ümumi xam neftin 2.1 mlrd. $ isə digə müəssisələr tərəfindən xa-
rici göndərilmişdir ki, bunun da 1.3 mlrd. $ Şahdəniz  yatacından 
hasil edilmiş kondensatın, 0.8 mlrd. $ isə Azərbaycan Respublika-
sı Dövlət Neft Şirkətinin payına düşür. 
2008-ci  il  ərzində  ölkənin  qeyri  neft-qaz  ixracının  payına 
düşən  malların  ümumi  dəyəri  33.7%  artaraq  1443.4  mln.  $-a 
çatmışdır.  Bu  artım  əsasən  kimya  məhsullarının,  əlvan  və  qara 
metalların ixracının artımı hesabına olmuşdur. 
Ə
mtəə  idxalı.  2008-ci  ildə  istehlak  mallarının  idcalının 
ümumi  dəyəri  keçən  ilə  nisbətən  19.1%  artmışdır.  Bu  artımın 
211.5  mln.  $-ı  ərzaq  məhsullarının  payına  düşdüyü  halda,  190.0 
mln. $-dan çoxu yalnız minik avtomobillərinin idxalı ilə baьlıdır. 
Fiziki şəxslər tərəfindən idxalı (1214.9 mln. $) və humanitar 
malları  (30.9  mln.  $)  da  nəzərə  almaqla  2008-ci  il  ərzində 
ölkəmizə 3020.3 mln. $ məbləğində istehlak malları gətirilmişdir. 
Bunun da 34.5%-i ərzaq məhsullarının payına düşür. 

---

 
292 
dxalıq strukturunda xarici investisiyalar hesabına gətirilmiş 
maşın-avadanlıqların  və  malların  xüsusi  çəkisi  12.0%  təşkil  edə-
rək  912.8  mln.$  olmuşdur.  Bunun  78.6%-ni  beynəlxalq  neft-qaz 
kontraktları  çərçivəsində  istifadə  olunmuş  investisiyalar  hesabına 
idxal edilmiş mallar təşkil edir. Bundan başqa ölkəyə ümumi məb-
ləği 3641.6 mln. $ olan istehsal təyinatlı maşın-avadanlıq, kimya, 
qara və əlvan metal məhsulları da gətirilmişdir. 
Xidmətlər balansı. 2008-ci ildə xarici dövlətlərlə Azərbayca-
nın  iqtisadi  əlaqələrində  qarşılıqlı  xidmətlər  əsas  yerlərdən  birini 
tutmuşdur və bu xidmətlərin ümumi həcmi 5436.4 mln. $ təşkil et-
mişdir.  Bunun  3889.5  mlnd.  $-ı  qeyri-rezidentlər  tərəfindən  Azər-
baycanın  rezidentlərinə,  1546.9  mln.  $-ı  isə  Azərbayan  rezident-
lərinin  xarici  ölkələrin  rezidentlərinə  göstərdiyi  xidmətlərdir.  Be-
ləliklə, xidmətlər balansının saldosu mənfi 2342.5 mln. $ olmuşdur. 
Qarşılıqlı xidmətlər dövriyyəsinin 27.2%-i nəqliyyat xidmət-
ləri  üzrə  aparılan  əməliyyatların  payına  düşür.  Ümumi  dəyəri 
1476.4  mln.  $-a  bərabər  olan  nəqliyyat  xidmətlərinin  46.2%-i 
Azərbaycan  rezidentlərinin  xarici  dövlətlərin  nəqliyyat  sistemlə-
rindən istifadə etmələri ilə əlaqədardır. 
Öz növbəsində Azərbaycanın rezidentlərinin göstərdiyi nəqliy-
yat xidmətlərinin ümumi dəyəri 31.3% artaraq 793.9 mln. $ olmuş-
dur. Bu vəsaitin böyük hissəsi TRASEKA layihəsi çərçivəsində ölkə 
ə
razisi  vasitəsilə  Orta  Asiya  ölkələri  ilə  Avropa  ölkələri  arasında 
tranzit yükdaşımalarının intensivləşməsi nəticəsində əldə edilmişdir. 
2008-ci il ərzində ölkə vətəndaşlarına turizmlə bağlı göstəri-
lən  xidmətlərin  dəyəri  1902.  mln.  $  məbləğində  qiymətləndiril-
mişdir.  Bunun  39.0%-i  qeyri-rezidentlərin  Azərbaycana  işgüzar 
səfərləri ilə bağlıdır. Bu səfərlərlə baclı xarici iş adamlarına göstə-
rilən xidmətlərin dəyəri keçən illə müqayisədə 15.1 mln. $ artaraq 
74.2 mln. $-a çatmışdır. 
Öz  növbəsində  xarici  ölkələr  tərəfindən  Azərbaycan  rezident-
lərinə  turizmlə  bağlı  göstərilən  xidmətlərin  dəyəri  31.0%  artaraq 
341.1  mln.  $  məbləğində  olmuşdur.  Bunun  92.1%  Azərbaycan  və-
təndaşlarının  şəxsi  səfərləri  ilə  baclı  xarici  ölkələrdə  olarkən  sərf 
etdikləri xərclərinin (məkik idxal istisna olmaqla) payına düşür. 

---

 
293
Gəlirlər  balansı.  Gəlirlər  üzrə  daxil  olmaların  və  ödənişlə-
rin ümumi dövriyyəsi 6.4 Azərbaycanda ödənişlər təşkil edir. Bu 
məbləğin  isə  əsas  hissəsini  (5.0  mlrd.  $)  Azərbaycan  Beynəlxalq 
Ə
məliyyat Şirkətinin xarici investorlarının payına düşən gəlirləri-
nin repatriasiyası (xam neft şəklində), qeyri-rezidentlərə ödənilmiş 
ə
mək haqları (168.3 mln. $) və xarici kreditlərdən istifadəyə görə 
ödənilən faizlər (280.5 mln. $) təşkil edir. 
Gəlirlərlə bağlı ölkəyə daxil olmuş vəsait 2007-ci ilin göstə-
ricisinə  nisbətən  81.5%  artaraq  595.1  mlnd.  $  olmuşdur.  Bunun 
isə əsas hissəsini (283.9 mln. $) dövlət Neft Fondunun vəsaitləri-
nə, (163.4 mln. $) Milli Bankın sərəncamında olan xarici valyuta 
ehtiyatlarına Bankın sərəncamında olan xarici valyuta ehtiyatları-
na və (26.2 mln. $) bankların xaricdə yerləşdirilmiş aktivlərinə he-
sablanmış faizlər üzrə gəlirlər təşkil edir. 
Cari transfertlər balansı. Cari transfertlər üzrə xarici ölkələrlə 
aparılan  əməliyyatların  ümumi  dəyəri  1949.8  mln.  $  məbləğində 
qiymətləndirilmişdir.  Bu  məbləğin  76.9%-ni  ölkəyə  daxilolmalar 
təşkil  edir.  Belə  ki,  xarici  ölkələrdən  daxil  olan  pul  baratlarının, 
humanitar malların, texniki və digər yardımların ümumi dəyəri 2007-
ci ilə nisbətən 186.7 mln. $ artaraq 1500.1 mln. $-a çatmışdır. 
Bu daxilolmaların 94.4%-ni xarici ölkələrdən fiziki şəxslərə 
köçürülən  pul  baratları,  2.1%-ni  ölkəyə  gətirilən  humanitar  idxal 
malarının dəyəri, 3.5%-ni isə digər daxilolmalar təşkil edir. 
Bütövlükdə, cari transfertlər üzrə əməliyyatların müsbət saldo-
su 2007-ci ilə nisbətən 4.5% artaraq 1050.4 mln. $ təşkil etmişdir. 
Kapitalın  və  maliyyənin  hərəkəti.  2008-ci  ildə  xaricdən 
cəlb  olunmuş  kapitalın  ümumi  həcmi  7.6  mlr.  $  təşkil  edərək 
ə
vvəlki  ilin  göstəricisindən  9.7%  çox  olmuşdru.  Bu  göstəricinin 
artımı əsasən dövlət təminatı olmayan xarici kreditlərin və qeyri-
neft sektoruna birbaşa investisiyaların cəlb olunması ilə bağlıdır. 
Birbaşa  investisiyalar.  Birbaşa  investisiyalar  formasında 
xaricdən cəlb olunmuş sərmayələrin ümumi məbləği 4.0 mlrd. $-a 
yaxın olmuşdru. Bu investisiyaları strukturunda neft-qaz sektoru-
nun xüsusi çəkisi 83.9% təşkil etmişdir. Bu sərmayələr iri neft-qaz 
sektorunun xüsusi çəkisi 83.9%) təşkil etmişdir. Bu sərmayələr iri 

---