M-61 I e. d prof., Zahid Fərrux Məmməd

 
297
Maddə 42-də beynəlxalq qızıl-valyuta ehtiyatlarının idarə 
olunmasına həsr olunmuşdur. 
42.1. maddəsində MB dövlətin pul siyasətinin həyata ke-
çirilməsi,  ölkənin  beynəlxalq  öhdəlikləri  üzrə  hesablaşmaların 
vaxtında aparılmasıüçün beynəlxalq  qızıl-valyuta ehtiyatlarını 
idarə heyətinin müəyyən etdiyi strategiya çərçivəsində saxlayır 
və idarə edir. 
42.4.  beynəlxalq  qızıl-valyuta  ehtiyatları  dövlətin  pul 
siyasətinin  həyata  keçirilməsi,  ölkənin  beynəlxalq  öhdəlikləri 
üzrə hesablaşmaların vaxtında aparılmasıüçün MB mülahizəsi-
nə görə təhlükəli səviyyəyədək azaldıqda və ya azalması qorxu-
su olduqda MB müvafiq iъra hakimiyyəti orqanına (maddə 7 – 
də  MB  öz  fəaliyyəti  barədə  yalnız  Azərbayъan  Respublikası 
prezidentinə hesabat verir) ehtiyatların belə azalmasına gətirib 
çıxara  biləcək  səbəbləri  qabaqъadan  göstərməklə  beynəlxalq 
qızıl-valyuta 
ehtiyatı 
mövqeyi 
haqqında 
hesabat 
vəəsaslandırılmış təkliflər təqdim edir. 
AR  «Valyuta  tənzimi  haqqında»  AR  (21.1.  1994-ъü  il, 
2001-ъi  il  27/XI  və  2002-ъi  il  30  aprel  tarixli  qanunla 
edlimişəlavə və dəyişikliklərdə). 
Maddə 5. – Azərbayъan Respublikasıərazisi vahid valyu-
ta ərazisidir və bu ərazidə Milli Valyuta kimi manatın alıъılıq 
qabiliyyətinin möhkəmləndirilməsini  təmin edən  pul-kredit və 
valyuta siyasəti yeridir. 
Maddə  13-də  AR  MB  AR-da  valyuta  tənzimini  həyata 
keçirən əsas orqandır. 
Maddə 15. AR-nın əsas valyuta nəzarəti orqan AR MB 
və müvafiq iъra hakimiyyəti orqanı, valyuta nəzarət agentləri isə 
müvəkkil banklardır. 
Valyuta  məzənnə  siyasəti  –  valyuta  siyasətinin  tərkib 
bloklarından  biridir.  Manatın  məzənnəsi  milli  iqtisadiyyatın 
inkişafına təsir göstərən ən önəmli parametrlərdən biridir. 
qtisadi  vahidlərin  fəaliyyətlərin  daxili  və  xarici  əlaqələr 
olmaq  üzrə  2  istiqamətdə  hərəkət  edir.Beynalxaq  iqtisadiy-
yatın  tək  qalibi  var.O  isə  möhkəm  dayanaqlı  pulu  sahib  olan 

---

 
298 
ölkədir.  Zəif  pula  dünyada  yer  yoxdur.Valyuta  təklif  və  tələb 
bərabərliyi məzənnə adlanır. 
Valyuta  məzənnə  siyasəti  -  milli  iqtisadiyyatla  dünya 
iqtisadiyyatı arasında vasitəlik edir. 
 Dünyada  gedən  qloballaşma  prosesi,  ölkələrarası 
inteqrasiya 
prosesinin 
dərinləşməsi, 
onlar 
arasında 
qarşılıqlıəlaqə  və  bir-birinə  bağlılıq  dünya  iqtisadiyyatının 
inkişafı kontekstində, məzənnəbir tərəfdən ъiddi makroiqtisadi 
göstəriъisi kimi qəbul edilir, digər tərəfdən isə valyuta-məzənnə 
tarazlığı  dövlətin  iqtisadi  siyasətinin    prioritet  məqsədlərindən 
biridir. 
Ölkənin  dünya  bazarında  rəqabət  qabiliyyətliyi  valyuta 
məzənnəsinin  dinamikasından  asılıdır.  Valyuta  kursunun 
köməyi  ilə xariъdə istehsal edilən istənilən mal və xidmətlərin 
qiymətini ölçmək olar. 
Valyuta bazarında məzənnənin  2 funksiyası var: 
1.   Daxili  və  xarici  iqtisadi  şərtləri  dəyərləndirək,  ikisi 
arasında tarazlığı qurmaqdır. 
2.  Valyuta  məzənnəsi  də  qiymət  qəbul  edildiyinə  görə,  o 
zaman  valyuta  təklif  və  tələbini  gerçək  səviyyə  tarazlığında  tut-
maq gərəkdir. 
Beləlikə,  məzənnə,  daxili  qiymətlə  xarici  qiymət  arasında 
ə
laqəni yaradan yeganə vasitədir və ən önəmli makroiqtisadi gös-
təricilərindən biridir. 
Məzənnə  valyuta  istehsal  edən  sektorlarla    valyuta  isteklak  
edən sektor arasında tarazlığı qoruyur və beləliklə eyni qayda ilə 
ixrac  sektoru  və  idxal  sektorları  arasında  stimullaşdırma  və 
himayəçilik siyasəti həyata keçirir. 
Başqa bir sözlə ifadə etsək, valyuta qazananlara tam qarışılı-
ğ
ı verilmiş, valyutaya  isə ehtiyacı olanlar tam dəyərini  ödəyərək 
almış olurlar. 
qtisadiyyatın  işləyişinə təsir edən önəmli parametr- qiymət-
dir.Hər qiymətdə olduğu kimi buradada valyutanın defisit dərəcəsi 
həm  istehsalçıya  həm  də  isteklakçıya  təsir  etməkdədir.  Necə  ki, 

---

 
299
məhdud  bir  olan  malın  qitmətini  aşağı  tutmaq  istəyi  istehsalçını 
cəzalandırmaq və  istehsalı daraltmaq mənasına gəlir. 
Bu  vəziyyətdə  valyuta  məzənnəsi  tarazlı  məzənnə  altında 
kəskin  dəyərlənmiş  olduğundan  ortaya  bir  rant  çıxacaq  və 
istehlakçı  rant  formasında  idxalatçı  sektora  yəni  valyuta  ehtiyacı 
olana axtarmış olacaqdır.Az dəyərlənmiş bir məzənnə isə valyuta 
istehsalçılarına bir rant axtarmış olacaq.  
Qiymət  artımı,  xariъi  ölkələr  tərəfindən  milli  məhsula 
tələb azalır və nətiъədə milli valyuta dəyərsizləşir. 
Amma məzənnə sadəcə təklif və tələbə daxil deyildir. 
Məzənnə siyasəti – ölkənin ixraъat potensialına və investi-
ya  mühitinə  təsir  edən  ən  önəmli  formalaşdırma  tədbirlər  məъ-
musudur  (məs:  tədiyyə  balansının  tənzimlənməsi,  ölkənin  qızıl-
valyuta  ehtiyatları).Dünya  təъrübəsi  kontekstində  valyuta  siya-
sətinin  həyata  keçirilməsi  sırasında  istifadə  ediləjək  üç  variant 
mövъuddur. 
1.«azad üzən» valyuta məzənnəsi; 
2.tənzimlənən üzən valyuta məzənnəsi; 
3.fiksə edilmiş məzənnə. 
Məzənnə siyasətinin fəlsəfəsi: 
1.  məzənnə  sabitliyi,  onun  dinamikasınıproqnozlaşdıra 
bilmək; 
2.  ixraъatın qəbul edilə bilər  rentabellik dərəcəsi; 
3.  daxili bazarın qorunmasının  optimal variantı. 
Məzənnə siyasəti makroiqtisadi tarazlığının təmin olunma-
sında rolu vəəhəmiyyəti çox vaъib göstəriъilərdən biridir. 
Bundan öncə, məzənnənın  sadəcə valyuta təklif və tələbinə 
bağlı olmağını qeyd etdik. 
Valyuta məzənnəsinə təsir edən amillər aşağdakılardır: 
Valyuta  kursunun  dəyişməsinə  təsir  göstərən  bir  neçə 
amilləri açıqlayaq: 
1.  Tədiyə  balansı:  yəni  bir  ölkənin  tədiyə  balansının 
kəsirli  olması,  xariji  borъların  artması  və  sərmayə  girişindəki 
azalmalar ölkənin pul dəyərinə mənfi yöndə təsir edir. Bir ölkə 
xariъəölkəyə aldığı  mal dəyərindən çox mal satırsa, o vaxt ticarət 

---