300
balansında müsbət saldo, bundan başqa xariъi ölkələr bu ölkənin
mallarını almaq üçün, təbii ki, o ölkə puluna olan tələbi
artıraъaq və bu pul bazarda dəyər qazanaъaq. Digər tərəfdən,
tədiyə balansı mütəmadi şəkildə kəsir verəndə, o ölkənin pul
vahidinə təklif tələbdən çox olanda, həmin pul xariъi
bazarlarda dəyərini itirir.
2. Satınalma güъü pariteti nəzəriyyəsi: valyuta kursunun
qiymətlər üzərindəki təsirini 1920-ъi ildə sveç iqtisadçı Qassel
təsbit etmişdir. Qassel nəzəriyyəsində qızıla arxalamayan bir
pulun satınalma gücünün atributu daxili bazardakı satınalma
güъüdür. Pulların satınlama güъü paritetlərindəki uyğusuzlu-
ğun bir g
östəriъisi də qiymət indeksləridir. «Qiymət indekslə-
rinə arxalanaraq, valyuta kursları tənzimlənmədikъə xariъi
tiъarəti aradan qaldırmaq mümkün deyildir» ifadəsi daha çox
işlədilir. Bu nəzəriyyəyə görə valyuta kursları milli pulun
satınalma güъünüəks etdirməlidir. Pulun daxili satınalma
güjüümumi qiymətlər səviyyəsinin tərsi iləölçülür. Bu
nəzəriyyəyə görə, devalvasiya nisbəti pulun daxili satınalma
güъündəki dəyişməyə bərabər olmalıdır. Bu nəzəriyyəni
aşağıdakı bir misal ilə göstərsək daha asan olar: eyni miqdar
malı satın almaq üçün Azərbayъanda 10 manat və ABŞ-da 1
dollar vermək lazımdırsa, Azərbayъan manatı və dollar
arasındakı satınalma güъlərinin pariteti 10-dur. Yəni 1 dollar
10 manat və ya 1 manat ABŞ-da 0,1 dollara satılaъaqdır. Əgər
Azərbayъanda qiymətlər artarsa və eyni miqdarda malı almaq
üçün 10 manat yerinə, 20 manat vermək lazımdırsa və ABŞ-da
qiymətlər sabit qalarsa, o zaman 1 dollar Azərbayъanda 20
manat və ya 1 Azərbayъan manatının Amerikadakı dəyəri 0,05
dollar olmalıdır.
3. Faiz həddi: faiz hədləri ilə valyuta kursu arasındakı
münasibətə baxmaq üçün əvvəlъə faiz hədləri ilə inflyasiya ara-
sındakı münasibəti qurmaq lazımdır. Buna Beynəlxalq Fişer
təsiri deyilir. Fişer təsirinə görə, nominal faiz dərəъələri real
faiz dərəъələri ilə inflyasiyanın kombinasiyasıdır. Ölkələr ara-
sındakı real faiz dərəъələrinin fərqi yalnız gözlənilən inflyasiya
301
dərəcələri iləəlaqədardır. Fişer təsiri nəzəriyyəsinə görə, bir
ölkədə gözlənilən inflyasiya dərəъəsi digər ölkədə gözlənilən
inflyasiya dərəъəsindən nə qədər böyükdürsə, müvafiq ölkələr-
dəki illik faiz dərəъələri bu fərqə görə qərarlaşır və nətiъədə
müvafiq ölkələrin pul vahidləri bir-birinə nisbətən daha əvvəlki
münasibətə görə dəyər qazanır və ya itirir.
4. Pul-kredit və maliyyə siyasətləri: pul kredit və maliyyə
siyasətləri valyuta kursuna təsir edən amillərdən biridir. Pul
təklifindəki bir artım, ümumiyyətlə, valyuta kursuna tərs
qaydada təsir edir.
5. Vergi dərəъələrini dəyişdirmə yolu ilə, idxal vergiləri və
vergi siyasətində dəyişikliklər, o ölkədə yaşayanların satınalma
güъünü azaldır və ya da artırır. Məsələn, bir ölkə deflasiya
prosesini yaşayırsa, aşağı düşən vergi dərəъələrinin milli pulun
dəyərinə müsbət təsir etməsi gözlənilir. Buna qarşılıq, yüksək
inflyasiya olan ölkələrdə isə zidd bir nətiъənin olması labüddür.
Qeyri-bazar amillər:
1.Valyuta bazarında MB-ın müdaxilə dərəъəsi;
2.ölkədə siyasi vəziyyət;
3.beynəlxalq valyuta bazarında ümumi vəziyyət və
meyllər.
Siyasi və psixoloжi amillər də valyuta kurslarına təsir edən
amillərdəndir. qtisadi amillər, uzunmüddətli valyuta kurs-
larının müəyyən edilməsindəçox əhəmiyyətli rol oynayırlar.
Anъaq iqtisadi olmayan amillər dəçox vaxt valyuta kurslarına
da ciddi təsir edir. Bu təsir nətiъəsində bəzi pullar üzərində
meydana gələn münasibətlər də rol oynayır. Məsələn, sverçə
frankı etibarlı puldur. Bu da onun müəyyən bir ölçüdə qüvvətli
pul olduğunu göstərir.
Azərbayъanda valyuta siyasətinin əsas vəzifələri
aşağıdakılar olmuşdur:
1. Manatın real bazar dəyərinin təminatı;
2. Dollarlaşma meylinin zəifləməsi;
3. Qızıl-valyuta rezervlərinin səmərəli istifadəsi;
302
4. Real valyuta məzənnəsinin istifadəsi üçün səmərəli
alətlərdən istifadə.
2008-ci ildə Mərkəzi Bankın pul siyasəti qlobal iqtisadi şə-
raitin pisləşməsi şəraitində həyata keçirilmişdir.Bu şəraitdə Milli
Bankın pul siyasəti qarşısında ölkədə makroiqtisadi tarazlığın sax-
lanılmasına dəstək vermək, habelə bank-maliyyə sistemində sabit-
liyi qorumaq kimi vəzifələr qoyulmuşdur.Bu vəzifələrin reallaş-
dırlması istiqamətində görülən tədbirlər 2008-ci ildə ölkədə
makroiqtisadi dayanıqlığın qorunmasında mühüm rol oynamışdır.
2008-ci ildə pul siyasətinin son hədəfı olan inflyasiya
səviyyəsi beynəlxalq təşkilatların proqnozlaşdırdığından (20-22%)
və 2007-ci ildəkindən (19.6%) az olmuş və 15.4% təşkil etmişdir.
Bu Hökumətin və Milli Bankın antiinflyasiya siyasəti, eləcə də
2008-ci ilin ikinci yarısında beynəlxalq əmtəə bazarlarında qiy-
mətlərin azalmasının təsiri nəticəsində mümkün olmuşdur. nflya-
siyanın azalması əhalinin real gəlirlərinin artımına müsbət təsir
göstərmişdir.
Mərkəzi Bankın pul siyasəti iqtisadiyyatın pula olan tələbin
adekvat ödənilməsini təmin etmiş, 2008-ci il ərzində iqtisadiyya-
tın monetizasiyası artmaqda davam etmişdir.
l ərzində məzənnə siyasətinin effektivliyinin artırılması
istiqamətində görülən institusional tədbirlər Mərəkəzi Bankın çox-
tərəfli məzənnə indekslərinə təsir imkanlarını artırmışdır. Eyni za-
manda Milli Bankın valyuta bazarındakı davranışı dəyişmiş, nəti-
cədə Milli Bankın tətbiq etdiyi de-fakto məzənnə rejiminin yeni
beynəlxalq statusu formalaşmışdır. Belə ki, Beynəlxalq Valyuta
Fondu (BVF) Azərbaycanın əvvəlki «sürüşkən bağlılıq» rejiminə
qarşı daha liberal olan «sürünən dəhliz» məzənnə rejiminə malik
ölkələr qrupuna daxil etmişdir. BVF-nun tətbiq etdiyi yeni təsnifa-
ta görə bu rejim üzən məzənnə rejimlərindən sonra ən liberalıdır.
Beləliklə, 2008-ci ildə Mərkəzi Bankın pul və məzənnə
siyasətinin yeni əməliyyat dizaynı formalaşmışdır. Bu dizayn
manatın nominal effektiv məzənnəsi (NEM) və M2 pul
aqreqatından aralıq hədəflər kimi istifadə etməyi nəzərdə tutur.
Dostları ilə paylaş: |