10
qiymət indeksi yüksəldiyi zaman pul həcmini daraltmaq, düşdüyü
zaman da pul həcmini genişləndirməkdir.
11
FƏS L 2. PULUN FUNKS YALARI
Pul, hər kəs tərəfindən ödəmələrdə qəbul edilən ümumi bir
mübadilə vasitəsidir. nsanlar arasında iş-bölümü və ixtisaslaşma-
nın inkişafında mübadilə yalnız pulun кюмяйи иля mümkündür. ş
bölümü və ixtisaslaşmanın эерчякляшдийи bir toplumda mübadilə
məcburiyyəti ortaya çıxmaqdadır. Ancaq, pulun inkişafı bununla
da qalmadı. ş bölümünün və ticarətin inkişafı kredit yolu
iləюдяниш васитяляринин bulunmasına səbəb oldu. Hal-hazırda
Anqlo-Sakson ölkələrindəödəmələrin böyük bir щиссяси bank
krediti vəəmanətəəsaslanan çeklə yapılmaqdadır.
Pulun iqtisadi həyatdakı funksiyaları aşağıdakılardır:
Pul bir dəyər ölçüsüdür. Pul istehsal və mübadilə mövzusu
olan çeşidli mal və xidmətlərin hesablanmasında müştərək bir ölçü
hesab vahididir. Mübadilə edilən mal və ya xidmətlərin vahidi qar-
ş
ılığında ödənən pul miqdarına qiymət deyilir. Qiymət mübadilə
edilən malların bir-biri ilə qarşılaşdırılmasını asanlaşdırır
vəмцхтялифölkələrdəölçülən mal və xidmətlər üçün müştərək bir
ölçüdür. Pul, metr, kq və s. bu kimi ölçülər kimi dəyişməyən bir
ölçü vahidi deyildir. Yəni dəyər ölçüsü olan pulun dəyəri dəyişik-
liyə məruz qala bilər. Çünki pul vahidi qarşılığında satın alınacaq
mal və xidmət miqdarı sabit deyildir. Pul dəyərindəki dəyişiklik-
lər ümumi qiymət səviyyəsində dəyişikliklərləölçülür.
Pul mübadilə vasitəsidir. Hər kəs tərəfindən ödəmələrdə
qəbul edilən vəümumi bir mübadilə vasitəsi olan pul mübadilə-
ni ikiyə ayırmaqdadır. Mübadilə edilən mal və xidmətlər öncə
pula çevrilir və daha sonra arzu edilən mal və xidmətlərin
asanlıqla satın alınır.
Pul bir yığım vasitəsidir. Pul hər kəs tərəfindən ödəmələrdə
qəbul edilən ümumi bir mübadilə vasitəsi olduğuna görə, insanlar
yığımlarını pul olaraq saxlamaqda файда görməkdədirlər. Çünki,
yığım olaraq pul istənilən istənilən ан mal və xidmətin satın
alınmasını mümkün edir. Bundan başqa, pul müəyyən bir
satınalma gücünə sahibdir, pulun mühafizəsi bir çox mallara
nəzərən daha asandır. Ancaq, pulun yığım vasitəsi olması, pulun
12
dəyər ölçüsü vəümumi bir mübadilə vasitəsi olma funksiyasının
sağlam işləməsinə bağlıdır.
Pul gələcək ödəmələr üçiin bir ölçü vahidидir. Pulun dəyər
ölçüsü və hesab vahidi olması gələcək ödəmələrdə bir ölçü olaraq
istifadəsinə səbəb olmaqdadır. Pulun tədiyə vasitəsi кими истифадя-
сиюдяниш чох спектрлиvasitələrinin ortaya çıxmasına yol açmışdır.
Dünya pul funksiyası. Ölkələr arasında və yaxud müxtəlif
ölkələrin şəxsləri arasındakı qarşılıqlı münasibətlərdə təzahür edir.
Bu cür münasibətlərdə puldan satın alınan malların ödənilməsi,
kredit və bir sıra digər əməliyyatların aparılmasıücün istifadə edilir.
Hal-hazırda ölkələrarası başlıca hesablamalar Amerikan Dolları,
ngilis Funt sterlinq, Yapon Yenası, sveçrə Frankı və Avronun
кюмяйи ilə aparılır.
Pulun modern funksiyalarы.Pulun iqtisadi əməliyyatları
asanlaşdırıcı, istehsalı təşviq edici və investisiyalarıмалиййяляшди-
рян kimi ваъиб bir funksiyası da vardır( qtisadi fəaliyyətləri sti-
mullaşdıran və ya zəiflədən pul). Pul təklifində bir artımın və bu-
nun nəticəsində faiz səviyyələrindəъидди bir dəyişmənin ortaya
çıxmasını fərz edək. Bunun nəticəsində iqtisadiyyatda qiymət
artımları və ya azalmaları meydana gələ bilir.
Banklar tərəfindən bəzi сektorlara kredit açılması, bəziləri-
nə isə kredit verilməsində rədd siyasəti, I halda sektorun inkişafı-
na yol açır, II halda isə sektorun daralması ilə nəticələnir. Beləlik-
lə, kredit siyasəti biznesin mənfəət həcminə müdaxilə etməkdədir.
Yığım sahibləri və sabit gəlirlilər satın alma güclərinin azaldığını
asanlıqla hiss edərlər, buna qarşılıq borc olanlar inflyasiyadan
yararlanarlar. Çünki aldıqları borcları irəlidə dəyəri düşmüş olan
pul iləödəyəcəkdir.
Banklar bəzi şirkətlərin iflasına maneçilik törədə bilərlər.
Bəzi sektorlarda yeni texnologiyanın tətbiqində və inkişafında
кюмяк едя bilərlər. Banklarынşirkətlərin istehsal siyasətinə istiqa-
mətləndirilməsində təsirləri olduqca güclüdür.
13
FƏS L 3. PULUN TƏDAVÜL SÜRƏT
Pul həcminin мащиййяти, təmsil etdiyi satınalma gücünə
bağlıdır. Pulun tədavül sürəti, pul vahidinin bir il içində ortalama
olaraq əl dəyişdirmə sayıdır. Pulun tədavül sürəti, ölkədəki pul
həcminin satınalma gücünü müəyyən etmək baxımından,
bilavasitə pul miqdarı qədər önəmlidir. Doğrudan da bir ölkədəki
pul miqdarının bir il içindəki satınalma gücü, pul miqdarı (M) ilə
tədavül sürətinin (V) hasilinə bərabərdir. Pulun tədavül sürətini
тапмагüçün, nominal gəlir мябляьини pulun təklifi miqdarına
bölmək lazımdır.
Pul miqdarı sabit ikən, tədavül sürətinin artması iqtisadiy-
yatda daha çox satınalma təşkil edəcək, əksinə tədavül sürəti
düşərkən, eyni miqdar pul daha az bir satınalma gücü ifadə
edəcəkdir.Pulun satınalma gücünü S ilə, iqtisadiyyatda pul
miqdarını M ilə, pulun tədavül sürətini V ilə göstərsək: S=MV.
Bu da bizə göstərir ki, bir iqtisadiyyatda pulun miqdarı qədər
pulun tədavül sürəti dəönəmli bir faktordur.
Hər ölkədə tarixi inkişafın nəticəsi olaraq çeşidli pullar
tədavül etməkdədir. Bunları iki təməl qrupa ayırmaq olar:
1. Qanuni tədavül məcburiyyəti olan pullar. Bu pullar, pul
olma özəlliyini qanundan alar. Ölkəmizdə MяркязиБankın
banknotları qanuni tədavül məcburiyyəti olan pullardır.
2. Qanuni tədavül məcburiyyəti olmayan pullar. Bunlardan
pul olmaq xüsusiyyətlərini adət-ənənədən, xalqın özünün
göstərdiyi güvəndən almaqdadır. Heç kimsə zorla bu cür
pullarıödəmələrdə məcburən kimsəyə qəbul etdirə bilməz.
Əgər insanlar əllərinə ke
çən pulları heç gözləmədən xərcləsə
idi, tədavül sürəti çox yüksək olur vəölkənin pul ehtiyacıçox az
bir miqdar ilə qarşılanırdı. Amma gerçək həyatda bu belə olmaz.
nsanlar əllərinə keçən pulları həmən deyil, yavaş-yavaş
xərclərlər. Ümumiyyətlə, pulun ortalama olaraq əldə tutulma
müddəti nə qədər uzun (qısa) olursa, pulun tədavül sürəti də o
qədər az (çox) olur. Əgər pulun tədavül sürəti V, əldə tutulma
Dostları ilə paylaş: |