M-61 I e. d prof., Zahid Fərrux Məmməd
Yüklə 2,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
45 sənədlərin qiymətini yüksəldir. Sənədlərin gəliri sabit olduğundan qiymətlərin yüksəlməsi faiz həddinin düşməsi, tərsi durumda isə faiz həddini yüksəldir. Məcburi ehtiyat norma siyasəti (MEN). Məcburi ehtiyat norma siyasətinindəyişdirilməsi bankın pul miqdarını nəzarət etmədə son dərəcə təsirli bir alətdir. Bilindiyi kimi banklar əmanətlərin müəyyən bir nisbətini nəğd olaraq qarşılıq adı altında tutmaq məcburiyyətindədir. MB bu qarşılıq nisbətini azaltmaq və ya da artır- maqları ilə bankların pul yaratma imkanlarını genişlədir. Bir sözlə Mərkəzi Bank məcburi ehtiyat normalarını dəyişdirərək, bank sektorunun yarada biləcəyi kredit miqdarına təsir edir.Banklar topladıqları əmanətin bir hissəsini qarşılıq olaraq ayırmaqda, geriyə qalan hissəsini isə kredit olaraq fond tələb edənlərə istifadə etdirməkdədir. Bankların topladıqları əmanətə tətbiq edilən qarşılıq nisbətləri yüksəldiyi zaman bankların fond toplama xərcləri də artar. Çünki bankların yaratdıqları bu pulu azaldaraq M 2 cinsində pul təklifini aşağıya çəkə bilirlər. Bu durum daha çox monetarist iqtisad- çıların qəbul etdikləri daraldıcı pul siyasəti uyğulamaları sırasında görülür vəbu alətlə Mərkəzi Bank iqtisadi fəaliyyətə doğrudan təsiretmə gücünə sahib olur. 46 II BÖLMƏ. KRED T, FA Z , NVEST S YA VƏ KRED T S STEM FƏS L 10. KRED T N MAH YYƏT Кредит, латын ифадяси олуб – эредитам-эредере, йяни етимад етмя вя йа инанма мянасына эялир. Кредит иля мцбадилялярин апарылмасы игтисади инкишафын ян сон мярщялясини тяшкил едир. Йяни, яввялляр инсанлар малы мал иля мцбадиля етмишляр (бартер ямялиййаты), сонралар ися пул мейдана чыхмышдыр. Нящайят, кредит, йяни гаршылыьы эяляъякдя юдяняъяк вя етимад цзяриня гурулмуш бир тядийя формасы ортайа чыхмышдыр. Бу цсула эюря алынан малларын дяйяри дярщал юдянмяйяряк, эяляъякдя юдянилмяси ющдялийи эятирилир. Кредит аланын садяъя юдямя арзусу йетярли дейил, ейни заманда кредитин мябляьи гядяр вя щятта ондан йухары мябляьдя гаршылыьы вя йа тяминаты олмалыдыр. Kredit etimad və ya təminata söykənən bir əməliyyatdır. Kredit qənaət edilən pulların bazara axmasını və malların ən faydalışəkildə istifadəsinə yardımçı olur. Kredit əldəki pul ilə gələcəkdəələ keçəcək pulun mübadiləsidir. Kredit verən pul verib, ödəmə vədi almaqda, kredit alan isə pul alıb ödəmə vədi verməkdədir. Pul sonsuz likvid olduğuna görə pul ilə istənilən mal və xidmət satın alına bildiyinə görə, kredit, kredit verənin bu gün mal və xidmət satınalmaqdan əl çəkərək gələcəkdə mal və xidmət satın almasını, kredit alanın isə gələcəkdə mal və xidmət satınalmaqdan əl çəkərək bu gün mal və xidmət satınalmasını mümkün edər. Kredit gələcək gəlirlər hesabına xərcləmək imkanı verməklə yanaşı, iqtisadiyyatda satınalma gücünün artmasma, mübadilə həcminin genişlənməsinə səbəb olur. Zahirən gündəlik həyatda kredit əşyanın və ya pul vəsaitlərinin müvəqqəti istifadəyə götürülməsi kimi çıxış edir. Kredit vasitəsilə mal material qiymətliləri, müxtəlif növ maşın və mexanizmlər əldə edilir. Əhali tərəfindən nisyəəmtəələr alınır, başqa sözlə kredit hesabına əldə edilən obyektlər kimi ən müxtəlif 47 qiymətlilər çıxış edir. Kreditin mahiyyətini açıqlamaqdan ötrü ilk növbədə onun ünsürləri müəyyən edilməlidir, bunlar ən əvvəl kredit münasibətlərinin subyektləridir. Kredit sövdələşməsində münasibətlər subyektləri kimi kreditor və borcalan çıxış edir. Kreditor və borcalan ilk öncəəmtəə tədavülüəsasında təşəkkül tapır. Əmtəə alqı-satqısı zamanı alıcı heç də həmişəəmtəənin dəyərini dərhal ödəmək imkanına malik olmur vəödəmə yalnız müəyyən müddətdən sonra aparılır. Belə hallarda satıcı kreditora, alıcı isə borcluya çevrilir. Lakin əmtəə tədavülü kreditor və borcalanın meydana gəlməsinin yeganəəsası deyil, nəyi isə başqasına müvəqqəti istifadəyə, yəni borc verən hər kəs kreditor olur. Bir qayda olaraq, könüllüşəkildə kreditor olmaq mümkündür. Borc verilən vəsaitlərin mənbəyi ya şəxsi resurslar, ya da təkrar istehsal prosesinin digər subyektlərindən borc götürülən resurslardır. Şəxsi resurslar borc verildikdə onların sahibi kreditor olur. Kreditorun yerləşdirdiyi cəlb edilmiş vəsaitlərin sahibi isə digər təsərrüfat subyektidir. Borcalan isə kredit münasibətlərinin kredit götürən və aldığı borcu qaytarmalı olan tərəfdir. Tarixən borcalan kimi resurslara əlavə tələbat ı olan ayrı-ayrışəxslər çıxış edirdilər. Bankların yaranması ilə təkcə kreditorların təmərküzləşməsi deyil, həm də borcalanların tərkibinin əhəmiyyətli genişlənməsi baş verir. Müasir dövrdə banklardan başqa borcalan kimi müəssisələr, əhali və d övlət dəçıxış edir. Borcalanı kreditordan bir neçə cəhət fərqləndirir. Илкəvvəl borcalan bütün hallarda borc götürdüyü resursların müvəqqəti istifadəçisidir. Икинъи tərəfdən borc götürülən vəsaitlər həm istehsal, həm də tədavül sahəsində tətbiq edilir. Borcalandan fərqli olaraq kreditor borc verdikdə mübadilə mərhələsindəçıxış edir və istehsalda iştirak etmir. Üçüncü tərəfdən borcalan həm müvəqqəti istifadəyə götürdüyü dəyəri geri qaytarır, həm dя borc faizini ödəyir. Eyni zamanda borcalan kreditordan iqtisadi cəhətdən asılıdır. Lakin bu asılılıqlar borcalanın kredit sövdələşməsində tamhüquqlu tərəf kimi əhəmiyyətini inkar etmir. Borcalansız, kreditor da olmur. Borcalan borc götürdüyü Yüklə 2,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|