M-61 I e. d prof., Zahid Fərrux Məmməd
Yüklə 2,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
10 qiymət indeksi yüksəldiyi zaman pul həcmini daraltmaq, düşdüyü zaman da pul həcmini genişləndirməkdir. 11 FƏS L 2. PULUN FUNKS YALARI Pul, hər kəs tərəfindən ödəmələrdə qəbul edilən ümumi bir mübadilə vasitəsidir. nsanlar arasında iş-bölümü və ixtisaslaşma- nın inkişafında mübadilə yalnız pulun кюмяйи иля mümkündür. ş bölümü və ixtisaslaşmanın эерчякляшдийи bir toplumda mübadilə məcburiyyəti ortaya çıxmaqdadır. Ancaq, pulun inkişafı bununla da qalmadı. ş bölümünün və ticarətin inkişafı kredit yolu iləюдяниш васитяляринин bulunmasına səbəb oldu. Hal-hazırda Anqlo-Sakson ölkələrindəödəmələrin böyük bir щиссяси bank krediti vəəmanətəəsaslanan çeklə yapılmaqdadır. Pulun iqtisadi həyatdakı funksiyaları aşağıdakılardır: Pul bir dəyər ölçüsüdür. Pul istehsal və mübadilə mövzusu olan çeşidli mal və xidmətlərin hesablanmasında müştərək bir ölçü hesab vahididir. Mübadilə edilən mal və ya xidmətlərin vahidi qar- ş ılığında ödənən pul miqdarına qiymət deyilir. Qiymət mübadilə edilən malların bir-biri ilə qarşılaşdırılmasını asanlaşdırır vəмцхтялифölkələrdəölçülən mal və xidmətlər üçün müştərək bir ölçüdür. Pul, metr, kq və s. bu kimi ölçülər kimi dəyişməyən bir ölçü vahidi deyildir. Yəni dəyər ölçüsü olan pulun dəyəri dəyişik- liyə məruz qala bilər. Çünki pul vahidi qarşılığında satın alınacaq mal və xidmət miqdarı sabit deyildir. Pul dəyərindəki dəyişiklik- lər ümumi qiymət səviyyəsində dəyişikliklərləölçülür. Pul mübadilə vasitəsidir. Hər kəs tərəfindən ödəmələrdə qəbul edilən vəümumi bir mübadilə vasitəsi olan pul mübadilə- ni ikiyə ayırmaqdadır. Mübadilə edilən mal və xidmətlər öncə pula çevrilir və daha sonra arzu edilən mal və xidmətlərin asanlıqla satın alınır. Pul bir yığım vasitəsidir. Pul hər kəs tərəfindən ödəmələrdə qəbul edilən ümumi bir mübadilə vasitəsi olduğuna görə, insanlar yığımlarını pul olaraq saxlamaqda файда görməkdədirlər. Çünki, yığım olaraq pul istənilən istənilən ан mal və xidmətin satın alınmasını mümkün edir. Bundan başqa, pul müəyyən bir satınalma gücünə sahibdir, pulun mühafizəsi bir çox mallara nəzərən daha asandır. Ancaq, pulun yığım vasitəsi olması, pulun 12 dəyər ölçüsü vəümumi bir mübadilə vasitəsi olma funksiyasının sağlam işləməsinə bağlıdır. Pul gələcək ödəmələr üçiin bir ölçü vahidидir. Pulun dəyər ölçüsü və hesab vahidi olması gələcək ödəmələrdə bir ölçü olaraq istifadəsinə səbəb olmaqdadır. Pulun tədiyə vasitəsi кими истифадя- сиюдяниш чох спектрлиvasitələrinin ortaya çıxmasına yol açmışdır. Dünya pul funksiyası. Ölkələr arasında və yaxud müxtəlif ölkələrin şəxsləri arasındakı qarşılıqlı münasibətlərdə təzahür edir. Bu cür münasibətlərdə puldan satın alınan malların ödənilməsi, kredit və bir sıra digər əməliyyatların aparılmasıücün istifadə edilir. Hal-hazırda ölkələrarası başlıca hesablamalar Amerikan Dolları, ngilis Funt sterlinq, Yapon Yenası, sveçrə Frankı və Avronun кюмяйи ilə aparılır. Pulun modern funksiyalarы.Pulun iqtisadi əməliyyatları asanlaşdırıcı, istehsalı təşviq edici və investisiyalarıмалиййяляшди- рян kimi ваъиб bir funksiyası da vardır( qtisadi fəaliyyətləri sti- mullaşdıran və ya zəiflədən pul). Pul təklifində bir artımın və bu- nun nəticəsində faiz səviyyələrindəъидди bir dəyişmənin ortaya çıxmasını fərz edək. Bunun nəticəsində iqtisadiyyatda qiymət artımları və ya azalmaları meydana gələ bilir. Banklar tərəfindən bəzi сektorlara kredit açılması, bəziləri- nə isə kredit verilməsində rədd siyasəti, I halda sektorun inkişafı- na yol açır, II halda isə sektorun daralması ilə nəticələnir. Beləlik- lə, kredit siyasəti biznesin mənfəət həcminə müdaxilə etməkdədir. Yığım sahibləri və sabit gəlirlilər satın alma güclərinin azaldığını asanlıqla hiss edərlər, buna qarşılıq borc olanlar inflyasiyadan yararlanarlar. Çünki aldıqları borcları irəlidə dəyəri düşmüş olan pul iləödəyəcəkdir. Banklar bəzi şirkətlərin iflasına maneçilik törədə bilərlər. Bəzi sektorlarda yeni texnologiyanın tətbiqində və inkişafında кюмяк едя bilərlər. Banklarынşirkətlərin istehsal siyasətinə istiqa- mətləndirilməsində təsirləri olduqca güclüdür. 13 FƏS L 3. PULUN TƏDAVÜL SÜRƏT Pul həcminin мащиййяти, təmsil etdiyi satınalma gücünə bağlıdır. Pulun tədavül sürəti, pul vahidinin bir il içində ortalama olaraq əl dəyişdirmə sayıdır. Pulun tədavül sürəti, ölkədəki pul həcminin satınalma gücünü müəyyən etmək baxımından, bilavasitə pul miqdarı qədər önəmlidir. Doğrudan da bir ölkədəki pul miqdarının bir il içindəki satınalma gücü, pul miqdarı (M) ilə tədavül sürətinin (V) hasilinə bərabərdir. Pulun tədavül sürətini тапмагüçün, nominal gəlir мябляьини pulun təklifi miqdarına bölmək lazımdır. Pul miqdarı sabit ikən, tədavül sürətinin artması iqtisadiy- yatda daha çox satınalma təşkil edəcək, əksinə tədavül sürəti düşərkən, eyni miqdar pul daha az bir satınalma gücü ifadə edəcəkdir.Pulun satınalma gücünü S ilə, iqtisadiyyatda pul miqdarını M ilə, pulun tədavül sürətini V ilə göstərsək: S=MV. Bu da bizə göstərir ki, bir iqtisadiyyatda pulun miqdarı qədər pulun tədavül sürəti dəönəmli bir faktordur. Hər ölkədə tarixi inkişafın nəticəsi olaraq çeşidli pullar tədavül etməkdədir. Bunları iki təməl qrupa ayırmaq olar: 1. Qanuni tədavül məcburiyyəti olan pullar. Bu pullar, pul olma özəlliyini qanundan alar. Ölkəmizdə MяркязиБankın banknotları qanuni tədavül məcburiyyəti olan pullardır. 2. Qanuni tədavül məcburiyyəti olmayan pullar. Bunlardan pul olmaq xüsusiyyətlərini adət-ənənədən, xalqın özünün göstərdiyi güvəndən almaqdadır. Heç kimsə zorla bu cür pullarıödəmələrdə məcburən kimsəyə qəbul etdirə bilməz. Əgər insanlar əllərinə ke çən pulları heç gözləmədən xərcləsə idi, tədavül sürəti çox yüksək olur vəölkənin pul ehtiyacıçox az bir miqdar ilə qarşılanırdı. Amma gerçək həyatda bu belə olmaz. nsanlar əllərinə keçən pulları həmən deyil, yavaş-yavaş xərclərlər. Ümumiyyətlə, pulun ortalama olaraq əldə tutulma müddəti nə qədər uzun (qısa) olursa, pulun tədavül sürəti də o qədər az (çox) olur. Əgər pulun tədavül sürəti V, əldə tutulma Yüklə 2,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|