M-61 I e. d prof., Zahid Fərrux Məmməd
Yüklə 2,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
20 müddətdən sonra pul nişanları Mərkəzi Bank tərəfindən müddətsiz olaraq dəyişdirilir. 39.4. Saxta pul nişanlarının tədavüldən çıxarılması, məhv edil- məsi və bununla əlaqədar müvafiq tədbirlərin görülməsi qaydaları Mərkəzi Bankın darə Heyəti tərəfindən müəyyən edilir. 39.5. Saxta pul nişanlarının dəyəri ödənilmir və onlar geri qaytarılmır. Bu qayda xarici valyutada olan saxta pul nişanlarına da şamil edilir. Maddə 40. Pul nişanlarının dəyişdirilməsi Mərkəzi Bank tədavülə yararlı pul nişanlarını məhdudiyyətsiz dəyişdirir. Saxta olmayan, bütöv bir hissədən ibarət səthinin 60 faizindən az olmayan hissəsini və ya eyni əskinasa məxsus hissələrdən ibarət səthinin 100 faizini saxlamış pul nişanlarının nominal dəyəri Mərkəzi Bank tərəfindən məhdudiyyətsiz ödənilir. Pul nişanının hissələrinin eyni əskinasa məxsus olmas ı yalnız Mərkəzi Bank tərəfindən müəyyənləş- dirilə bilər. Maddə 41. Pul nişanlarının məhvi 41.1. Saxta pul nişanları istisna olmaqla, tədavüldən çıxarılmış pul nişanları müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilmiş qaydalar əsasında məhv edilir. 41.2. Mərkəzi Bank tədavüldən çıxarılmış kağız və metal pulların çap formalarının vəştamplarının məhv olunmasını təmin edir. 21 FƏS L 5. PUL S STEMLƏR Pulla bağlı mövzuları tənzimləyən бцтцн нюв qanun, qərar və uyğulamaların мяъмуясиня pul sistemi deyilməkdədir. Dövlətlər pulun tədavülünəçox гядим zamandan bəri müdaxiləетмиш və pulun tədavülü ilə bağlı bir çox qanunlar çıxararaq sistemi nəzarət altına almağa çalışmışlar. Para standartı pul sisteminin dayandığı pula əsaslanır. Standart olaraq qəbul edilən pulun sərhədsiz ödəmə qüvvəti vardır. Buna qanuni tədavül deyilir. Pul iləəlaqədar qanunların müəyyən edilməsindəлазым олан digər ваъиб bir mövzu da pul vahidi iləбаьлыдыр. Qanunlarda pul vahidinin (мясялян, manat, dollar, lira, Avro və bu kimi) neçə qram qızıl və gümüş metaldan təşkil olunduğu мялум олур. Bu gün isə dünyanın heç bir ölkəsində qızıl, pul qarşılığı olaraq təsbit edilmiş deyildir. Yəni, pulların qızıla çevrilə bilmə imkanı yoxdur. Сtandart pul, metaldan təşkil edilməmişdirsə, o vaxt pul vahidinin çəkisini göstərməyə ehtiyac yoxdur. Hər bir pul sistemi əsasən, sistemin dayandığı pulun standartına görə adlandırılır. Məsələn, qızıl pul sistemi, gümüş pul sistemi, kağız pul sistemi kimi. Qızıl pul sistemi (qızıl standartlar) bu sistemin ən mühüm özəlliyi milli pulun dəyərinin tamamilə müəyyən bir miqdar qızıla bağlanmış olmasıdır. Məsələn, bir ABŞ dollarının qarşılığının 088876 qr qızıl olması kimi. Bunun yanında ikinci önəmli özəllik, hər istəyənin milli pulu, o pulu çıxaran banka verərək qızıla çevirə bilməsidir. Bir kimsənin əlində 10 dollarlıq banknotu olan şəxs bunu ABŞ Mərkəz bank ına müraciət etdiyində, 10 dollar qarşılığında 8.8867 qram qızıl ala biləcəyini mümkün edər. Qızıl standartı sisteminin üçüncüözəlliyi, bu sistemi тятбиг едянölkələr- də qızıl ixracat və idxalatın tamamən sərbəst olmasıdır. Qızıl standartı sisteminin üç ayrı uyğulama forması vardır: 1. qızıl sikkə standartı (Sikkəmədəndən hazırlanmış puldur, Qızıl külcə pul çıxarılan yerə götürülür və pul formasında çıxarılaraq sikkəəldə edilir). Bu sistemdə qızıl külçə darpxanədə (pul çıxarılan yer) pul olaraq çıxarılır və bu pul əsl 22 pul olaraq istifadə edilir. Pulun dəyəri neçə qram qızıldan təşkil olunursa, o qədər qızılın bazar dəyərinə bərabərdir. ki ölkə pulun dəyişim nisbəti isə, hər birinin içərdiyi qızıl miqdarına görə müəyyən edilir. Мясялян, A ölkəsinin qızıl sikkəsi 3,5 qr və B ölkəsindəki 7 qr olsun (qızılların eyni ayarda olduğunu qəbul edək). Bu durumda A-nın çəkisi B-ninkinin yarısı dəyərindədir. Bu dəyər fərqliliklərinə «məzənnə» və ya «paritə» deyilir. 2.Qızıl külçə sistemiндяqızılın bilavasitə tədavülü yerinə, qızılı təmsil edən banknotların tədavülü prosesidir. Banknotların qarşılıqlarının nə miqdar qızıl olduğu təsbit edilmişdir. Banknotların istənilən an qızıla çevirmək imkanı var. Ancaq Mərkəz Бankı banknot qarşılığında qızıl istəyənlərə qızıl sikkə deyil, qızıl külçə verməkdədir. 3.Qızıl valyuta standartı.Bu sistemdə milli pul doğrudan qızıla bağli deyildir. Ancaq başqa bir ölkənin qızıla bağlı olan puluna bağlıdır. Yəni bu sistemdə qızıl konvertibilиtə yerini, başqa bir ölkənin pulu olan valyuta konvertibilitəsinə buraxmaqdadır. Beləliklə də, milli pul dolaylı olaraq qızıla bağ- lanmış olmaqdadır. Мясялян, 1500 рубл=1$ olaraq təsbit edilmişsə və 1 dollar=0,88967 qr isə, 1 рубл dolaylı olaraq 0,88867 qramın min beşdə biri dəyərində qızıla bağlıdır мянасына gəlir deməkdir. O halda əlindəрубл olan kimsə bunu nə qızıl sikkəyə, nə də qızıl külçəyəçevirəcəkdir. Едиляbiləcək tək şey, рублöncə dollara çevirmək, sonra da dolları qızıla çevirməkdir. Bu gün isə dünyanın heç bir ölkəsində qızıl, pul qarşılığı olaraq təsbit edilmiş deyildir. Yəni, pulların qızıla çevrilə bilmə imkanı yoxdur. Kağız pul sistemi. Bu sistemdə kağız pulun qızıl standartında olduğu kimi qızıla çevrilə bilməsi imkanı yoxdur. Kağız pulun qızıl qarşılığı yoxdur. Kağız pul, pul olma özəlliyini, qanundan və dövlətin etibarından almaqdadır. Kağız pul sistemində, kağız pul əsl puldur, pulun qızıl qarşılığı yoxdur və tədavülü məcburidir. Bu sistemdə: kağız pulun sərhədsiz borc ödəməözəlliyi vardır; kağız pulun emisiyası sərbəst deyildir və bu сялащиййят sadəcə Dövlətə və ya Mərkəzi Banka verilmişdir; bu pulun ölkə daxilində keçərliyi var, dünya üzrə kağız pulların çox Yüklə 2,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|