23
az hissəsinin yəni, Dollar, Avro, və s. bu kimi pullardan başqa
digər pulların xaricdəödəməimkanларı yoxdur. Kağız pul
sistemində xarici borclar xaricə satılan mal və xidmətlərdən əldə
edilən valyuta iləödənir. Bir ölkənin pulunun xarici dəyəri o
ölkənin xarici ölkələrlə olan mal və xidmət dəyişiminin lehinə
vəəlehinə olmasına bağlıdır.
Kağız pul sisitemində valyuta kursu. ki ayrıölkənin kağız
pulları arasındakı paritети müəyyən etmək üçün, bunların
satınalma güclərinin diqqətə alınması ilə ilk щялли forması olaraq
görünməkdədir. I Dünya müharibəsindən sonra çeşidli pullar
arasında yeni pariтетляр qurulması düşünülярkən, sveçli iqtisadçı
Qustav Cusselə görə, hər ölkənin satınalma gücündəki
dəyişiklikləri hesablamaq və yeni paritetlər buna görə təsbit edil-
məlidir. Bu görüşə görə, məsələn, müharibədən öncə bir frank bir
marka bərabər idi isə və o zamandan bəri qiymətlərin ümumi
səviyyəsi Fransada iki dəfə, Almaniyada isə dörd misli artmış isə,
yeni paritə 1 frank=2mark olaraq мцяййян ediləcəkdir.
24
FƏS L 6. PULA TƏLƏB VƏ TƏKL F
Pul tələbi. Pul tələbi milli iqtisadiyyatda müəyyən bir anda
bütün fərd və qurumların yanlarında, kassalarında və bank he-
sablarında həmən xərcləyə biləcəkləri pul kütləsidir. Pul hər kəs
tərəfindən qəbul edilən bir мцбадиля aləti olduğu üçün, istənilən
mal və xidməti satınalmaq həmən mümkün olacaqdır. Məhz bu
səbəblə iqtisadi vahidlər əldə pul tutmaq məcburiyyətində qalır.
nsanların pul tələbi ilə gəlir tələbi bir-birindən fərqli şeylərdir.
Bir işçinin müəyyən bir səviyyədə yaşamını davam etdirə bilmək
məqsədi ilə sahib olmaq istədiyi aylıq miqdar, onun gəlir tə-
ləbidir. Ancaq işçi əldəetdiyi bu pulun bir hissəsini likvid olaraq
yanında saxlamaq istəyəcəkdir. Məhz bu işçinin pul tələbidir.
Fərd və qurumlar hansı motivlərəəsaslanaraq gəlirlərinin
bir hissəsini əllərində pul olaraq tutmaq istəməkdədirlər? Keyne-
sə görə fərd və qurumlar üç motiv əsasında pul tutarlar, yəni:
1. ş görmə motivi;
2. Gələcəyi düşünmə motivi;
3. Spekulasiya motivi.
Spekulasiya motivi iləəldə pul tutmanın məqsədi qazanc
saxlamaqdır. nkişaf etmişölkələrdə spekulasiya daha çox istiqraz
bazarlarında aparılır. stiqraz və aksiya qiymətlərindəki dəyişmə-
lərdən qazanc saxlamaq məqsədi ilə pul tələbi (spekulasiya
motivi ilə likvidlik seçimi) faizin bir funksiyasıdır.
Yəni L
2
=f(r).
Burada L
2
-spekulasyon motivi ilə pul tələbini (likvidlik
tələbi), r bazar faiz dərəcəsini göstərir.
Klassik miqdar pula tələb nəzəriyyəsi.Miqdar nəzəriyyəsini
müdafiə edən klassik iqtisadçılara görə, pul yalnız işləm və
ehtiyat motivi ilə tələb edilir və pul tələbi ilə milli gəlir arasında
sabit bir ялагя vardır. Klassiklərə görə, pul tələbi gəlirin bir
funksiyasıdır. Yəni, L
ı
=f(y). Burada L
1
-işləm və ehtiyat motivi
ilə pul tələbini, y-gəliri göstərir. Pul tələbi ilə gəlir arasında sabit
bir ялагя olduğuna görə, L
1
=ky. Burada L
1
-işləm və ehtiyat
motivi ilə pul tələbini, k-gəlirə nisbətləəl altında tutulan pul
25
miqdarını, y-gəliri göstərməkdədir. Miqdar nəzəriyyəsində
«yastıq altı» pul tələbinə yer verilmədiyinə görə, pul təklifi işləm
və ehtiyat motivi ilə pul tələbinə bərabərdir. Yəni, M
s
=L
1,
M
s
=ky. Burada M
s
-pul təklifinin k milli gəlirə nisbətləəl altında
tutulan pulu, y- milli gəliri göstərməkdədir.
stiqraz qiymətlərindəki dəyişmələrdən qazanc saxlamaq
məqsədi iləəl altında tutulmaq istənən pul miqdarı (spekulasyon
motivi ilə pul tələbi) faizin bir funksiyasıdır. L
2
=f(r). L
2
- spekulasи-
йа motivi ilə pul tələbini («yastıq altı» pul mövcudлуьуну), F-ba-
zar faiz nisbətini göstərməkdədir. Buna görə, məcmu pul tələbi
işləm və ehtiyat motivi (fəal pul mövcuddur) ilə spekulasийа motivi
ilə («yastıq altı» pul mövcuddur) toplamından təşkil edilir. Yəni,
L=L
ı
+L
2
=ky+f(r). L - məcmu pul tələbini, L
ı
-işləm və ehtiyat mo-
tivi ilə pul tələbini, L
2
-spekulasyon motivi ilə pul tələbini göstərir.
Keynsin pulа tələb nəzəriyyəsi. Keynsə görə, pul yalnız iş-
ləm və ehtiyat motivi ilə tələb edilməz, eyni zamanda spekulas-
yon motivi ilə də pul tələb edilə bilir. Pula tələb gəlir və faizin bir
funksiyasıdır. Yəni, L=ky+f(r). Gəlir səviyyəsi dəyişmədiyi qəbul
edilirsə, fərdlərin pul tələbi, (likvidlik tərcihi) faiz nisbəti düşdük-
cə artar, yüksəldikcə azalar. Keyns fərd və qurumların əldə pul
tutmaq istəyini (yəni pul tələbi) ilə bazar faiz nisbəti arasında ya-
xın bir ilişki olduğuna deyir. Faiz nisbəti yüksəldiyi zaman fərd-
lərin əllərində tutduqları puldan dolayı qatlandıqları faiz itkisi
daha çox olacağıüçün (əlində pul tutan bir kimsənin, bu pulu
banka yatıraraq faiz əldə etmə imkanını qaçırdığını xatırlayınız),
əldə daha az pul tutma tendensiyas
ı başlayacaq və pul tələbi düş-
mə göstərəcək, texnik ifadə ilə likvidlik сечимиi azalacaqdır. Əksi-
nə bazarda faiz dərəcəsinin düşməsi, əllərində pul tutan fərdlərin
bu səbəblə uğrayacaqları faiz itkisini azaldacağından, əldə pul
tutma meyli, digər bir sözlə likvidlik tərcihi artım göstərəcəkdir.
Milton Friedmanın pula tələb nəzəriyyəsi. Miltona görə, pul
bir satınalma gücünə sahib olmasına görə, pulu əlindəтутanlar
üçün də bir файда vəфaydası vardır. Yəni pulun satınalma gücü
səbəbi ilə fərdlər sərvətlərinin bir bölümünü pul olaraq tutmağa
meyl edər. Belə isə, pul tələbini fərdlərin sərvətləri içindəələ
Dostları ilə paylaş: |