M-61 I e. d prof., Zahid Fərrux Məmməd



Yüklə 2,11 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/98
tarix31.08.2018
ölçüsü2,11 Mb.
#65798
növüDərs
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   98

 
26 
alaraq incələmək lazımdır. Sərvət istehlak edilə bilir mal, xidmət 
və  gəlir  qaynaqlarının  bütünüözündə  birləşdirir.  M.Fredmana 
görə  pul,  istiqraz,  aksiya,  mal  varlığı  kimi  aktivlərlə  yanaşı, 
fərdlərin  bilik  və  bacarıqları  bəşəri  sərmayəçərçivəsində  sərvət 
içində  yer  alır.  Çünki,  bəşəri  sərmayəyə  sahib  olanlar  ваъиб  bir 
gəlir qaynağıəldə etmək imkanına malikdir. Fredmana görə, pul 
tələbi aşağıdakı formulda göstərilən dəyişkənlərin bir funksiyası-
dır:  L=f(y
p
,W,P, R
b
, R
e
, 1/P· dP/dt, Y). L-nominal pul tələbi, y-
nominal davamlı gəliri, W-bəşəri sərmayənin bəşəri olmayan sər-
mayəyə  nisbətini,  p-qiymət  səviyyəsi,  R
b
-istiqrazlardan  saxlanı-
lan gəlir, R
e
-aksiyadan əldə edilən gəlir, 1/p·dr/dt gözlənilən infl-
yasiya dərəcələri, Y-fərdlərin zövq və tərcihlərini göstərməkdədir. 
Pul  təklifi.Bir  iqtisadi  sistemdə  müəyyən  bir  anda 
tədavüldəбулунан bütün növ pulun məcmu miqdarına pul təklifi 
deyilir. O halda, pul təklifi iqtisadiyyatın müəyyən bir zamanda 
sahib  olduğu  məcmu  pul  miqdarını,  texnik  sözlə  desək  pul 
ehtiyatlarını ifadə edən bir терминдир. Bu ehtiyat, tədavüldə bulu-
nan hər cür pul miqdarınıəhatə etməkdədir. Fərd, firma və dövlət 
kimi 
yəni 
iqtisadi 
vahidlərin 
əllərində, 
kassalarında, 
evlərindəистифадя олунан bu pul miqdarına pul təklif deməkdəyik. 
qtisadiyyatda  pul  miqdarı  sabit  bir  göstərici  deyildir.  q-
tisadiyyatın  ehtiyaclarına  görə,  pul  ehtiyatlarının  miqdarı 
davamlı  dəyişim  halındadır.  Pul  təklifinin  hesablanmasında, 
hansıödəниш  alətlərinin  hesablamalara  daxil  olacağı  sualına 
aşağıdakı  kimi  cavab  verə  bilərik:    Pul  təklifi  =kağız  pullar 
(banknotlar)+bank pulu. Kağız pullar Мərkəz Бankı tərəfindən 
çıxarılır və MB-nin bazara pul дахил етмяəməliyyatına «emisсийа» 
deyilir. Bank pulu isə, banklar tərəfindən yaradılan puldur. Bank 
kreditləri. üzərinəçek çəkilən əmanət hesabları banklar tərəfindən 
yaradılan  pulları  təşkil  etməkdədir.  Pul  kütləsinin  ən  başlıca 
göstərici aqreqatı M
2
-dir.  
Azərbaycanda pul kütləsinin aqreqatları aşağıdakı kimidir: 
M
0
=dövriyyədə olan nəğd pul. 
M
ı
=M
0
+tələb olunanadək depozitlər. 
M
2
=M
ı
+müddətli depozitlər. 


 
27
M
3
=M
2
+SDV depozitlər. 
FƏS L 7.   PUL M QDARI  LƏ Q YMƏTLƏ
ARASINDAKI NƏZƏR   MÜNAS BƏTLƏR  
 
Pulun dəyəri (buna pulun satın alma gücü də deyə bilərik) 
pul  vahidinin  satın  alacağı  mal  və  xidmətlər  toplamı 
iləölçülməkdədir. Məsələn, müəyyən bir pul miqdarı ilə (tutaq 
ki  50  manat  ilə)  bir  səbəti  A,B,C,D,E,  və  F  mallarını  alaraq 
doldursaq  və  müəyyən  bir  müddət  sonra  bu  səbəti  yenə  eyni 
mallarla  doldurmaq  üçün  mal  qiymətlərində  meydana  gələn 
artımlar  səbəbi  ilə,  100  manat  ödəməmiz  lazım  olacaqsa, 
bunun  ortaya  qoyduğu  щягиги,  bu  iki  мцддят  arasında  pulun 
100% nisbətində bir dəyər itkisinə (satınalma gücü itkisinə) yol 
açmasıdır. O halda ümumi qiymətlər səviyyəsi ilə pulun dəyəri 
arasınда tərs йönlü bir ilişki vardır. Ümumiyyətlə, bir iqtisadiy-
yatda, ceteris paribus, yəni pul miqdarı artdığı təqdirdə qiymətlər 
səviyyəsi  yüksələcək  və  dolayısı  ilə  pulun  dəyəri  düşəcəkdir. 
Əksinə bir iqtisadiyyatda pul miqdar
ı azalırsa qiymətlər səviyyəsi 
də  düşəcək  və  pulun  dəyəri  yüksələcəkdir.  Pulun  daxili  dəyəri 
yanında, xarici dəyəri də vardır. Bir milli pulun xarici dəyərini, o 
milli pul ilə satın alına bilən хариъи пул ъинсиндян pul miqdarlarıиля 
müəyyən edər. 
qtisad ədəbiyyatında pulun dəyərini açıqlamaya calışan bir 
neçə nəzəriyyələr мювъуддур. 
Классик мигдар нязяриййяси, пулун мигдары иля дяйяри ара-
сындакы  ялагяни  илк  дяфя  ортайа  гойан  бир  нязяриййядир. 
Гиймятлярдяки  дяйишмялярин  сябяблярини  ачыгламаг  истяйи 
мигдар  нязяриййясинин  тарихи  инкишафында  ян  юнямли  амил 
олмушдур. Мигдар нязяриййяси, гиймятлярин цмуми сявиййяси иля 
пул  мигдар  арасында  доьру  вя  йа  дцз  мцтянасиб  бир  ялагянин 
олдуьуну иряли сцрмцшдцр. Демяли, пулун мигдары артдыьындан, 
гиймятляр  дя  буна  мцвафиг  олараг  йцксяляъякдир.  Мигдар 
нязяриййясини ян ачыг вя садя бир формада И.Фишер вя А. Маршалл 
ачыгламышлар.  И.Фишер  пул  тяклифиня  аьырлыг  верян  мцбадиля 
бярабярлийи  нязяриййясини,  Камбриде  бярабярлийи  иля  танынан 


 
28 
А.Маршалл нязяриййяси ися даща чох  пула тяляб нязяриййяси цзя-
риндя дурмушлар. 
Miqdar  nəzəriyyəsi  və  Fişer  bərabərliyi.    Fişerə  görə  pul 
miqdarındakı artma, ümumi qiymət səviyyəsinin eyni nisbətdə 
yüksəlməsinə,  pul  miqdarındakı  azalma,  ümumi  qiymət 
səviyyəsinin eyni nisbətdə düşməsinə yol açar. 
Miqar nəzəriyyəsi və Cambridge bərabərliyi. Bu nəzəriyyədə 
toplumun  pul  tələbini  əsas  almışdır.    O  isə  Fişerin  açıqlaması 
daha  çox  pul  təklifı  yönündə  yapılan  bir  açıqlama  idi  və  pul 
tələbinə təsir edən amillər lazımi səviyyədə diqqətə alınmamışdı. 
Kambridge  bərabərliyi  aşağıdakı  formulla  ifadə  edilir:M=kTP. 
Formulda  M-pul  təklifini  və  ya  miqdarını,  T-fərdlərin  nəzərdə 
tutduqları  işləm  həcmini,  k-bu  işləri  həyata  keçirmək  üçün 
fərdlərin  bulunдурmaq  istədikləri  pul  miqdarı  ilə  işləm 
arasındakı nisbəti, P-də işləm mövzusu olan malların qiymətlərini 
göstərməkdədir.  
Pul  dəyərini  açıqlayan  Keyns  nəzəriyyəsi.  Keynsin 
nəzəriyyəsi  pul  miqdarı  ilə  qiymətlər  arasındakı  münasibəti, 
gəlir  və  xərcləmə  səviyyəsində  ortaya  çıxan  dəyişikliklərdən 
hərəkət  edərək  açıqlamaya  çalışmaqdadır.  Keynsя  görə,  pul 
miqdarının  artırılması  (azaldılması)  hər  şeydən  əvvəl  fərdərin 
nominal, yəni gəlirlərin artmasına (azalmasına) yol açacaqdır. 
Pul  miqdarında  meydana  gələn  artımın  yaratdığı  istehlak 
tələbi  yanında  digər  bir  təsiri  də  faiz  hədlərində  ortaya  çıxan 
düşmə  olacaqdır.  Pul  miqdari  ilə  qiymətlər  arasındakı 
münasibəti açıqlayan  Keynesə görəəgər iqtisadiyyat tam məş-
ğulluqda  isə  onun  miqdar  nəzəriyyəsindən  he
ç  bir  fərqi 
yoxdur.  Ancaq  əgər  iqtisadiyyat  əskik  məşğulluqda  isə  artan 
pul  miqdarının  mal  və  xidmət  istehsalında  artımlara  yol 
açacaq  və  bu  səbəblə  də  iqtisadiyyatda  bir  qiymət  artımı 
olmayacağışəklindəki  görüşü  miqdar  nəzəriyyəsi  tərəfdarla-
rının  inanclarına  zidd  və  yeni  bir  açıqlama  idi.  Кейнс  «The 
General  Theory  of  Employment,  Interest  and  Money»  адлы 
ясяриндя  -  «Игтисадиййат  яксик  мяшьуллуг  сявиййясиндя  олдуьу 
мцддятдя  пул  мигдары  артымынын  мяшьуллуг  вя  истещсал 


Yüklə 2,11 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   98




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə