M. A.ƏHMƏdov a. C. HÜSeyn
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sxem 2. qtisadi t əhlük əsizliy ə t əsir ed ən t əhlük əl ərin t əsnifatı
- D Ə B Y Y A T
113
риайят едилмясиндян, дювлятин игтисади потенсиалынын ижтимаи институтларын фяаллашдырылмасы йолу иля мющкямляндирилмясиндян, йяни щакимиййятдя юзбашналыьын, коррупсийа, игтисади, щцгуг по- зунтусу вя жинайяткарлыğын гаршысыны алмаьа имкан верян еффектив норма вя мящдудиййятлярин ишляниб-щазырланмасындан, дювлят ор- ганлары тяряфиндян еффектив идаряетмянин, йяни мал вя хидмятлярин реаллашдырылмасы базарларынын инкишафына имкан верян гайда вя институтларын йаранмасы, ящалинин саьлам вя ращат щяйатынын тямин едилмясиндян ибарятдир. гтисадиййатын сямяряли фяалиййятинин ясасыны йарадан институ- сионал, сосиал ислащатлар, щабеля, мювжуд интеллектуал-ресурс вя елми-техники потенсал макро вя микроигтисади сявиййядя апарылан структур дяйишикликляри, инкишаф стимулларынын формалашмасы, дюв- лятин малиййя, кредит-пул, инвестисийа вя харижи-игтисади сащялярдя фяаллыьынын эцжлянмяси игтисади тящлцкясизлийя шяраит йарадыр. Bu baxımdan, iqtisadi siyasəti formalaşdırarkən və reallaşdı- rarkən iqtisadiyyat üçün mühüm olan təhlükələri müəyyənləşdirmək lazımdır. qtisadi ədəbiyyata və təcrübəyə əsaslanaraq iqtisadi təhlükə- ləri aşağıdakı kimi təsnifləşdirmək olar (sxem 2). Bu gün iqtisadi siyasəti reallaşdırarkən milli iqtisadi təhlü- kəsizliyə təsir edən problemlər sırasında ölkə iqtisadiyyatına barbaşa deyil, dolayı yolla təsir edənləri də nəzərə almaq mütləqdir. Belə təhlükələr sırasına aşağıdakıları aid edə bilərik: • Milli məhsulun rəqabət qabiliyyətliliyinin aşağı olması; • xracın xammal yönümlü olması; • Texnika və texnologiyanın idxaldan asılı olması; • Ölkədən kapitalın kənara axını; • Dünya bazarlarında yerli məhsula qarşı ayrı-seçkiliyin qoyulması; • Ölkə iqtisadiyyatının xarici kreditlərdən, investisiyalardan asılı olması; • Dövlətin xarici borcunun yüksək olması; • Beynəlxalq maliyyə qurumlarının ölkədə gedən bazar yenidənqurma proseslərinə müdaxilə etməsi; • Milli valyutanın məzənnəsinin tez-tez kəskin dəyişməsi. Милли игтисадиййатын игтисади тящлцкясизлийини вя онун мювжуд вязиййятини гиймятляндирмяк цчцн ашаьыдакы макро-
114
игтисади эюстярижилярдян истифадя олунмасы мягсядяуйьундур: адамбашына дцшян номинал вя реал ЦДМ; шяхси сярянжамда га- лан эялир; ЦДМ-дя ямякщаггынын хцсуси чякиси; орта айлыг ямяк- щаггы; шяхси йыьым нормасы; инфлйасийанын, ишсизлийин сявиййяси; ЦДМ-ин иллик артымы; сянайе истещсалынын артым сцряти; истещлак малларынын гиймят индекси; кянд тясяррцфаты мящсулларынын гиймят индекси; дювриййядя олан ямтяялярин дяйяриля онун пул тяминаты; бцджя яксиnи; дювлят боржу; идхал вя ихражын салдосу; милли валйута мязянняси вя паритет алыжылыг габилиййяти; кюлэяли игтисадиййатын ЦДМ-дя хцсуси чякиси вя с.
115
Sxem 2. qtisadi təhlükəsizliyə təsir edən təhlükələrin təsnifatı qtisadi təhlükələrin tasnifatı Mənbələrinə görə
nsan fəaliyyətinə təsirinə görə Yaranma təbiətinə görə Təsir obyektinə görə Reallaşma ehtimalına görə görə Gözlənilən zərərin ölçülərinə görə Nəticələrinə görə
Proqnozlaşdırılması imkanına görə Daxili Xarici
Obyektiv Subyektiv
Real
Potensial
Proqnozlaşdırılan Proqnozlaşdırılmayan
Ümumi Lokal
Katastrofik Ə həmiyyətli Çətinlik yaradan Asan həll edilən
Siyasi
Kriminal Rəqabət
Kontragent nformasiya Maliyyə Heyət
ş güzar reputasiya
Müddətinə görə Uzunmüddətli Qısamüddətli
Son vaxtlar dünyada baş vermiş maliyyə böhranı və onun nəticələri bütün ölkələrin iqtisadiyyatına bu və ya digər səviyyədə təsir edir. Bu təsiri aşağıdakı formada ifadə etmək olar.
Sxem 3. Dünya maliyyə böhranının milli iqtisadi maliyyə təhlükəsizliyinə təsiri Bu təsirin mexanizminə diqqət yetirsək görərik ki, onlar dolayı olaraq ölkə iqtisadiyyatına və dövlətin iqtisadi siyasətinin məq- Dünya maliyyə böhranı Dünya bazarlarında tələbin azalması Dövlət büdcəsi Ölkənin tədiyyə balansı Milli valyutanın mübadilə məzənnəsi Maliyyə qeyri-sabitliyi Pul-kredit münasibətlərinin şərtləri Dövlətin qiymətli
kağızlar bazarı Dövlət borcu Ödəmə böhranı nflyasiyanın qiyməti qtisadi subyektlərin gəlirləri Ölkənin maliyyə təhlükəsizliyi problemləri və təhlükələr nflyasiya gözləmələri 117
sədlərinə təsir edir. Ölkənin iqtisadi sisteminin təhlükələrə dayanıq- lılığı göstəriciləri mövcuddur ki, fikrimizcə onlara da aşağıdakıları aid etməklə hədd səviyyələrini ölkəmiz üçün belə müəyyən etmək olar: qiymətlərin sabitliyi,yəni Inflyasiyanıın səviyyəsi 1-2 il müddətində 50%-i, bir neçə il ardıcıl olaraq 25%-i, uzun müddətə 8- 12%-i keçməməlidir; qızıl-valyuta ehtiyatları dövlət büdcəsinin 50%-dən, ÜDM-un 25%-indən, dövriyyədə olan pul kütləsinin 25%- dən aşağı olmamalıdır; dövlət büdcəsinin kəsiri bir il müddətində maksimum 20-30%-i, uzunmüddətli dövrdə 3-8%-i aşmamalıdır; xa- rici borc 10 ilə qədər olan dövr üçün ÜDM-in 50%-ni, bir il müddətində dövlət büdcəsinin 20%-ni, milli sərvətin 3%-ni ötməmə- lidir; tədiyyə balansının defisiti 1 il müddətində 50%-i, bir neçə il müddətində 20%-i keçməməlidir; vergi yükü il ərzində 40%-i, uzunmüddətli dövrdə 15-20%-i aşmamalıdır. Beləliklə biz bu vəsaitdə iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi- nin prinsipial müddəalarını nəzərdən keçirdik. Qeyd etmək istərdik ki, Azərbaycanın timsalında dövlət tənzimlənməsinin nəticələrinin təhlili göstərir ki, xüsusilə son illərdə ölkəmiz dəyişən şəraitə uyğun effektiv iqtisadi siyasət yeridir. Müstəqillik illərində Azərbaycanda həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində ölkəmizdə makroiqtisadi göstəricilərin dinamikasında kəmiyyət və keyfiyyət baxımından ə saslı irəliləyişlər müşahidə olunur. Bütün bunlar müasir dövrdə Azərbaycan iqtisadiyyatında keçid dövrünün başa çatdığını və davamlı inkişaf modelinə keçid üçün zəruri iqtisadi, sosial, təşkilati zəmini, başqa sözlə, müvafiq start kapitalının yaradıldığını bir daha təsdiq edir.
118
Ə
1. Azərbaycan Respublikasının qanunları, Bakı, 1992-2010 illər. 2.
инкишафынын цьцр моделинин йарадыжысыдыр», «Милли игтисади инкишафын Азярбайжан модели» мювзусунда кечирилян бейнялхалг конфрансын пленар ижласынын материаллары, Ы-жи китаб, «Игтисад Университети» няшриййаты, Бакы, 2006. 3. Гаджиев Ш.Г. Азербайджан на пути к мировому сооб- ществу
: стратегия внешнеэкономического развития. Киев
, 2000. 4. Байрамов Я.И «Уьур модели: еффектив рягабят мцщитинин формалашдырылмасы проблемляри», «Милли игтисади инкишафын Азярбайжан модели» мювзусунда кечирилян бейнялхалг конфрансын пленар ижласынын материаллары, ЫЫЫ-жц китаб, «Игтисад Университети» няшриййаты, Бакы, 2007. 5. «Глобал малиййя бющраны: игтисади тящлцкясизлийин Азяр- байжан модели вя дцнйа тяжрцбяси» мювзусунда кечирилян бейнялхалг елми-практики конфрансын материаллары, Ы-ЫЫ-жи китаб, «Игтисад Университети» няшриййаты, Бакы, 2010. 6. Ящмядов М.А. «Трансформасийа шяраитиндя Азярбай- жанда милли игтисади инкишаф моделинин формалашмасынын консептуал ясаслары» , «Милли игтисади инкишафын Азярбайжан модели» мювзусунда кечирилян бейнялхалг конфрансын пленар ижласынын материаллары, ЫЫЫ-жц китаб, «Игтисад Уни- верситети» няшриййаты, Бакы, 2007. 7. Гафаров Ш.С. Мцасир игтисади систем вя глобаллашма. Бакы, 2005. 8. Allahverdiyev H.B, Qafarov K.S, Əhmədov Ə.M, «Milli iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi», Bakı, 2007. 9. Ялийев А.А., Шякярялийев А.Ш. Базар игтисадиййатына кечид: Дювлятин игтисади сийасяти. Бакы, Аз. ДИУ, 2002. 10.
Щясянов Р.Т. Азярбайжан Республикасынын сосиал-игтисади 119
инкишафынын базар моделинин консептуал ясаслары. Бакы, 1998.
11. Новрузов В. Щейдяр Ялифевин игтисади инкишаф кон- сепсийасы фяалиййятдядир. Игтисадиййат вя щяйат ъурналы, №1-3, 2002. 12. Сяфяров С.И., Щ.Ялийев курсу йени кейфиййят щалында: «Игти- садиййат, сийасят, динамизм, проблемляр, перспективляр». Бакы, 2005. 13. Ялирзайев Я.Г.Ислащатлар вя сцрятлянмя стратеэийасы шяраи- тиндя Азярбайжанын сосиал-игтисади инкишаф проблемляри: тяжрцбя, мейiлляр вя перспектив истигамятляр, «Адилоьлу» няшриййаты, Бакы, 2005. 14. Ящмядов М.А. Глобаллашма вя милли игтисадиййатын формалашмасы. Бакы, 2003. 15. Щцсйенова А.Ж. Гиймятлярин дювлят тянзимлянмяси, Бакы, 2001. 16. A.P.Qradоv «Milli iqtisadiyyat» Bakı, 2008. 17. V.I.Kuşlin «Bazar iqtisadiyyatının dövlət tənzimlənməsi» Bakı, 2008. 18. B.N.Kuzik, V.I.Kuşlin, B.Yоkоvеç «Prоqnоzlaşdırma, stra- tеji planlaşdırma və milli prоqramlaşdırma» Mоskva «Экономика», 2008. 19. Васильев В .П.
Государственное
регулирование национальной экономики, Учебно-методическое посо- бие
, М, УНИДО, 2002. 20. Государственное регулирование рыночной экономики / Под общей ред. В.И. Кушлина, Н.А. Волгина. - М.: Экономика , 2000. 21. Капканщиков С .Г.Государственное регулирование
экономики , Москва, КНОРУС, 2010. 22. Крюков Р.В. Государственное регулирование нацио- нальной экономики, Конспект лекций, Москва, Приор- издат ., 2005, 176 с. 23. Кучуков Р.А.Теория и практика государственного регулирования экономических и социальных процессов.
120 М . 2006.
24. Кулиев Т.А. «Регулирование рыночной экономики», Баку
, 2001. 25. Ходов Л.Г. Государственное регулирование националь- ной экономики. - М.: 2005. 26. Националъная экономика. Под ред. В.А. Шулъги. М., 2002.
27. Котилько В.В. Региональная политика, М.1998. 28. ЧеркасовГ.И.Рынок:регулирование рынка. М. 2006. 29. Государственное регулирование
национальной экономики , под редакцией Морозовой Т.М. 2002. 30. Государственное регулирование национальной экономи- ки , под редакцией Бабашкиной А. М. 2002.
121
Няшриййатын мцдири Камил Щцсейнов
Баш редактор Исмят Сяфяров
Редактор Исабя Щцсейнова
Корректор Сцдабя Манафова
Компйутер operatoru Тяраня Бахшялийева
Дизайнер Вцсаля Ахундова
Ə hmədov M.A., Hüseyn A.C. Игтисадиййатын дювлят тянзимлянмясинин ясаслары ----------------------------------- Методик вясаит
Чапа имзаланыб . 0 . 2011. Каьыз форматы 60х84 1/16. Щяжми 7,5 ч.в. Сифариш 114. Сайы 500. ---------------------------------------------------- " Игтисад Университети " Няшриййаты. АЗ 1001, Бакы, Истиглалиййят кцчяси, 6 Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|