M. A.ƏHMƏdov a. C. HÜSeyn



Yüklə 0,68 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/29
tarix11.07.2018
ölçüsü0,68 Mb.
#55180
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   29

 

21

Mövzu 3. Dövlətin iqtisadi siyasətinin məqcədləri,  



mexanizmləri və əsas istiqamətləri 

 

Plan: 

 

1.  qtisadiyyatın  dövlət  tənzimlənməsi  ilə  dövlətin  iqtisadi  siya-

sətinin əlaqəsi. 

2.  qtisadi  siyasətin  məqsədləri  və  оnun  rеallaşdırılması  mər-

hələləri.  

 

1.    qtisadiyyatın  dövlət  tənzimlənməsi  və  dövlətin  iqtisadi 

siyasətinin qarşılıqlı əlaqəsi müəyyən olunmuş xarici mühitdə, əlavə 

vəziyyətlərin,  şəraitin  təsiri  çərçivəsində:  qloballaşma  və  dünyada 

baş verən siyasi proseslərlə reallaşır  (sxem 3.1.) 

Bu  institutların  qarşılıqlı  əlaqəsini  təhlil  edərkən,  adətən 

dövlətin bazara göstərdiyi təsirə diqqət yetirilir. Bu onunla müəyyən 

olunmuşdur ki, bazarın çatışmazlıqları bir sıra geriləmələrin korrektə 

olunması vacibliyini yaradır və bazarın təkbaşına bunun öhdəsindən 

gəlməsi  çox  çətindir.  Tənzimləmə  prosesində  aşağıdakı  aspektlər 

meydana gəlir: 

- Dövlət təsirin məqsədini  formalaşdırır, strategiyasını işləyib 

hazırlayır və böyük bir qrup alternativ həllərin içərisindən optimal 

olanı seçir. 

qtisadi siyasətin reallaşması subyektlərinin məcmusunu:  yəni 

hökumət  (Maliyyə  Nazirliyi,  qtisadiyyat  Nazirliyi,  Mərkəzi  Bank, 

hökümətin  yerli  orqanları,  hüquqi  instansiyalar)  və  qeyri-hökumət 

orqanları özündə birləşdirir; 

-  qtisadi siyasətin həyata keçirilməsi müəyyənləşdirilmiş maliyyə 

(fiskal)  və  monetar  siyasət  mexanizmlərinin  istifadə  olunması 

hesabına baş verir; 

-  Geniş spektrdə dövlət tədbirlərinə tələbat bir neçə istiqamət üzrə 

dövlət fəaliyyətinin təcrübəsinin yaradılmasına gətirib çıxartdı. 

Dövlətin  bazar  mexanizminə  təsirinin  ümumi  parametrlərini 

qeyd edərkən, qarşılıqlı təsirləri əks etdirən aspektlərə müraciət edək. 

Birincisi, bazarın dövlətə təsiri.  qtisadçılar başlıca olaraq bu zaman 

 

22

bazarın özünütənzimləmə aspektlərini nəzərdən keçirirlər. Lakin son 



10  illikdə  dövlətin  iqtisadi  sahəyə  güclənən  bazar  ekspansiyası  bu 

aspektləri yetərincə geniş şərh etməyə vadar edir. 

kincisi,  bazarla  dövlətin  qarşılıqlı  təsirinin  təhlili  bir  sıra 

struktur  kompanentlərinin  nəzərə  alınmasını  tələb  edir  (məqsədlər, 

subyektlər,  mexanizmlər,  reallaşmanın  yönəldilməsi).  Bunlar  da 

dövlətin bazar iqtisadiyyatına təsirinin təhlili zamanı istifadə olunur.  

 

Sxem 3.1 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



Bazarın və dövlətin qarşılıqlı əlaqəsi 

Xarici 


mühit 

Xarici faktorlar: 

- qloballaşma (dünya təsərrüfat prosesi kimi) 

- dünyavi siyasi proseslər 

Bazar institutu: 

-bazar  (öz-özünə  yaranan, 

funksionallaşan institut kimi) 

-firma  (öz  strategiyasına 

malik  olan  ierarxik    təşkilat 

kimi) 


Dövlət: 

-dövlət (ierarxik təşkilat kimi) 

-strategiya (iqtisadi siyasət kimi) 

2 institutun bir-birilə qarşılıqlı təsir aspektləri: 

-bir-birindən qarşılıqlı asılılıq 

-müsbət qarşılıqlı təsir 

-maraqların diferensiasiyasının mövcudluğu, qarşılıqlı ziddiyyət 

 

 



 

23

Ümumiləşdirilmiş  şəkildə  dövlət  tənzimlənməsi  prosesini 



aşağıdakı şəkildə təsvir etmək olar (sxem 3.2): 

Sxem 3.2 

Dövlətin  bazar  institutuna  təsiri  (dövlətin  iqtisadi 

siyasəti) 

Dövlət             

Bazar institutu 

Dövlət tənzimləməsinin 

məqsədi  

(dövlətin strategiyası) 

 

-iqtisadi inkişaf 



-effektiv məşğulluq 

-qiymətlərin  stabilliyi  və 

milli valyutanın sabitliyi 

-xarici iqtisadi tarazlıq 

qtisadi  siyasətin  reallaşması 

subyektləri 

-dövlət institutları 

-qeyri-hökumət təşkilatları 

Bazar  institutuna  təsir  mexa-

nizmləri 

maliyyə (fiskal) siyasət 

-monetar siyasət 

qtisadi  siyasətin  istiqamətlən-

dirilməsi 

-antiinflyasiya 

-əmək bazarında siyasət 

-konyuktura 

-sosial 


-struktur siyasətlər 

 

Ümumən,  bazarın  dövlətlə  qarşılıqlı  əlaqə  və  təsirini  xarak-



terizə edərkən, nəzərə almaq lazımdır ki, bu institut dövlət institutu 

ilə  müqayisədə  daha  dəqiq  struktura  malikdir.  O,  ikili  xarakter 

daşıyır:  bir  tərəfdən  öz-özünə  yaranma,  digər  tərəfdən  ierarxiklik, 

güclü  təşkilatçılıq  qabiliyyətinə  malikdir.  Bazarın  çox  aspektli 

olması  iqtisadçıları  onun  təsərrüfat  institutuna  və  dövlətə  müxtəlif 

istiqamətlərdə  təsiri  üçün  yollar  axtarmağa  vadar  edir.  Birinci  yol 

bazar  mühitinin  qeyri-mütəşəkkil  əsaslarının  təhlili  istiqamətində 

reallaşır.  kinci yol firmaların, şirkətlərin təsiri yolu ilə reallaşır. 

Bir  çох  ölkələrin  (məsələn,  Rusiya,  Ingiltərə,  Almaniya, 

Yapоniya və s.) hüquqi nоrmativ aktlarında dövlətin iqtisadi siyasəti 

hüquqi,  diplоmatik,  sоsial,  iqtisadi,  infоrmasiоn,  təhsil,  təşkilati  və 

digər  dövlət  hakimiyyəçti  оrqanları  və  prеzidеnti  tərəfindən  həyata 

kеçirilən  tədbirlərin  məcmusu  kimi  götürülür.  Yəni  bütün  götürülə 

 

24



bilən şablоnlarda dövlətin iqtisadi siyasəti adı altında  qanunvеricilik 

ə

sasında  dövlət  idarəеtmə  оrqanlarının  həyata  kеçirdiyi  məqsəd  və 



о

na  nailоlma  tədbirləri  vеrilir.  Amma  bü  cür  vеrilmə  gеniş  mənalı 

о

lduğundan  оnun  ayrı-ayrı  iqtisadi  siyasətlərdə  kоnkrеtləşdirilməsi 



vacib  hеsab  еdiləndir.  Digər  tərəfdən  siyasət  adı  altında  çох  vaхt 

hakimiyyətin qоrunub saхlanması üzrə mübarizə də çıхış еdir. Оna 

görə  bəzən  siyasətin  rasiоnal,  yəni  siyasi  qərarın  iqtisadi  və  еlmi 

cəhətdən  əsaslandırılaraq  altеrnativlərin  içərisindən  ən  yaхşısının 

sеçilməsi və qеyri-rasiоnal оlan, yəni subyеktiv yanaşmaya əsaslana-

raq nəyin bahasına оlur, оlsun hakimiyyəti saхlamaq, hakimiyyətdə 

о

lanın  şəхsi  kеyfiyyət  göstəriciləri  hеsab  еdilən  mədəniyyət 



səviyyəsi, bilik və təcrübəsinin, bəzi halllarda ölkədəki siyasi qüvvə-

lərin  təsiri altında fоrmalaşıması iqtisadi siyasətin həm nəzəri, həm 

də mеtоdоlоji əsaslarının təhlil еdilməsini  zəruri еdir. Yəni siyasətin 

ə

sas  fərqləndirici  хüsusiyyəti  оndan  ibarət  оlmalıdır  ki,  о  çох 



variantlı olmalı,  aşkar оlmaqla yanaşı оnun fоrmalaşması və rеallaş-

masında qəbul оlunan qərarlar dövlət оrqanlarının yеrinə  yеtirəcəyi 

funksiyalardan həm gеniş, həm də оnlardan asılı оlmamalı, lakin bu 

funksiyalarla əlaqələndirilməlidır. 

Bеləliklə,  iqtisadi  siyasət-dövlətin  himayəsində  оlan  rе-

sursların köməyi ilə iqtisadiyyəatın dövlət tərəfindən idarə və tənzim 

о

lunmasında istifadə еdilən tədbirlər sistеmini, konsepsiyasını özün-



də əks etdirir. 

 

Sxem 3.3. 



DÖVLƏT N  QT SAD  S YASƏT  

Dövlətin vəzifələri 

Neoklasik 

 

 



 

nstitusionalizm 

 

 

 



Ordoliberal 

•  Hüquqi bazanın təmini 

•  Rəqabətin qorunması 

•  Sosial  korrektə  (gəlirlərin  bölüşdürülməsi 

sistemində) 

•  ctimai (kollektiv) nemətlərin yaradılması 

•  Mənfi xarici təsirlərin neytrallaşdırılması 

•  Məqsədlərin  ierarxik  sisteminin  işlənib  hazır-

lanması və onun realizasiyası 



Yüklə 0,68 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   29




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə