M. A.Əhmədov, H. M. Məhəmmədli
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.4. Yeni informasiya emalı texnologiyası
| ~ 19 ~ Terminal müdaxiləsi İET-də digər üstünlük ondan ibarətdir ki, sifarişçi ilə sistem arasında çap və ya qrafika qurğusu vasitəsi ilə birbaşa əlaqə olduğundan proqramın sazlanmasında, eyni zamanda məsələnin həllində operativ olaraq optimal variantların seçilməsini təmin etmək olur. Bu imkanlardan, yəni tətbiqi paket proqramlarından, güclü verilənlər bazalarından istifadə etməklə, sifarişçi nisbətən mürəkkəb məsələləri hesablama komplekslərində həll edə bilir. Artıq ondan əlavə biliklər mənimsəməsi o qədər də tələb edilmir. Yəni kompüterin daxili və xarici intellektləşdirilməsi nəticəsində sifarişçinin ondan istifadə etməsinin kütləviliyi nisbətən yüksəlir. Göstərilən halda məsələnin həlli üçün tələb olunan verilənlər VB-də, ayrı-ayrı məsələlərin həlli üçün proqramlar xüsusi kitabxanalarda toplandığından sifarişçi terminal müdaxiləsi vasitəsi ilə blokların ardıcıllığını yaratmaqla öz məsələsini həll edən proqramı formalaşdırır. Qeyd edək ki, terminal müdaxiləli İET-də sifarişçi kompüterlə bilavasitə ünsiyyətdə olur. İnformasiya texnologiyalarının növbəti inkişaf mərhələsində sifarişçinin kompüterə birbaşa müdaxiləsinin təmin edilməsi istiqamətində işlərin yerinə yetirilməsi nəzərdə tutulur. Bu məsələnin həlli iki istiqamətdə aparılmışdır. Birinci istiqamətdə sifarişçi kompüter elmlərini öyrənərək vasitəçilərin bütün funksiyalarını öz üzərinə götürür. Qeyd edək ki, bu istiqamət məcburi ola bilməz, belə ki, bu növ yanaşma sifarişçini yenidən kompüterdən təcrid olunmağa gətirib çıxarardı. Bu problemə baxmayaraq bəzi sifarişçilər, xüsusən də elmi-tədqiqat işləri ilə məşğul olan istifadəçilər bu yolu seçdilər və kifayət dərəcədə nailiyyətlər də əldə etdilər. Bu işdə onların fəaliyyətinə o dövrdə yeni yaradılan fərdi İBM tipli kompüterlər, orta və mikro kompüterlər xüsusi köməklik göstərdi. Fərdi istifadəçilər üçün vacib məsələlərdən biri servis vasitələrinin – mətn redaktorları, işçi qrafika, elektron cədvəllər, relyasiyalı verilənlər bazaları, telekommunikasiya və s., yaradılması və istifadəsi oldu. İkinci yol istifadəçinin kompüterə birbaşa müdaxiləsi problemlərinin həyata keçirilməsi ilə yerinə yetirilir. ~ 20 ~ 1.4. Yeni informasiya emalı texnologiyası İkinci istiqamətdə vasitəçilərin bütün funksiyalarını kompüter öz üzərinə götürür. Belə ki, kompüterin daxilində aparat və proqram vasitələri ilə yaradılan və süni intellekt sahəsində alınmış ideya və metodlara əsaslanan intellektual interfeys, göstərilən funksiyaları müvəffəqiyyətlə realizə edir. Yeni İET-in əvvəlki İET-dən əsas fərqli üstünlüyü aşağıdakından ibarətdir: əvvəlki İET-də istifadəçi və vasitəçilər kompüterin səviyyəsində olan işləri yerinə yetirirdisə, artıq kompüterin səviyyəsi intellektual interfeysin, sistem və tətbiqi proqramçıların, analitiklərin hesabına o dərəcədə yüksəlir ki, kompüter insana xas fəaliyyət sferasını öz üzərinə götürür. Yeni İET-in strukturunu şəkil 1.3-də göstərildiyi kimi təsvir etmək olar. Şəkildən göründüyü kimi süni intellektin məntiqi- linqvistik modellərindən (Sİ MLM) yaradılan aparat-proqram vasitələri ilə birlikdə kompüterin intellektual interfeysi proqramist olmayan istifadəçilərin kompüterə birbaşa müdaxiləsini təmin etməklə kompüterləşmənin kütləviliyini aktuallaşdırır. Müxtəlif təyinatlı rabitə vasitələrindən istifadə etməklə lokal və qlobal hesablama şəbəkələrinin yaranması nəticəsində intellektual interfeysli kompüterlər insanlar arasında kommunikasiya əlaqələrinin yaranmasına – planlaşdırma, layihələndirmə, elmi-tədqiqat və operativ idarəetmə məsələlərinin kollektiv həllində, məqsədyönlü fəaliyyətlərinə şərait yaratdı. Süni intellektin nailiyyətləri əsasında proqramçı olmayan kompüter istifadəçiləri artıq öz məsələlərini adi danışıq dilinin alt çoxluğu olan peşə dillərində həll etmək imkanına malik oldular. Göründüyü kimi süni intellekt yeni İET-in əsası olmaqla onun sonrakı mərhələlərdə inkişafının əsaslarını yaratdı. Əgər əvvəlki İET- də verilənlərin emalı industriyasından söhbət gedirdisə, artıq süni intellektin ideya və metodlarına əsaslanan intellektual sistemlərin industriyası aktuallaşdı. Odur ki, növbəti alt fəsildə süni intellektin əsas tədqiqat istiqamətlərinə baxılır. ~ 21 ~ Şəkil 1.3. Yeni informasiya emalı texnologiyasının stukturu 1.5. Süni intellekt üzrə tədqiqatların əsas istiqamətləri Süni intellekt kompleks elmi-texniki bir problemdir və bu problemin həlli üçün dörd istiqamətdə tədqiqatların aparılması keçən əsrin 90-cı illərindən prioritet kimi formalaşdırılmış və hal-hazırda da aktuallıq kəsb edir. Süni intellektin əsas tədqiqat istiqamətlərinin klassik strukturu ~ 22 ~ şəkil 1.4-də göstərilmişdir [1]. A istiqaməti insanın fəaliyyətindəki yaradıcı proseslərin müxtəlif funksiyalarının, xüsusən də oyun məsələlərinin (şahmat, dama, domino və s.), teoremlərin avtomatik şəkildə isbatı, proqram modullarının avtomatik sintezi, musiqi əsərlərinin analizi və sintezi kimi problemlərin həllində görülən işləri nəzərdə tutur. Qeyd edək ki, A istiqaməti digərlərindən əvvəl öyrənilməyə və inkişaf etməyə başlamışdır və məhz bu istiqamətə əsasən süni intellekt termini yaranmışdır. Ancaq sonrakı tədqiqatlar göstərmişdir ki, kompüter texnologiyalarını, süni intellektin problemlərini həll etməkdə bu yanaşma yeganə istiqamət ola bilməz. Yəni paralel olaraq süni intellektin digər tədqiqat istiqamətlərini də inkişaf etdirmək lazımdır. Qeyd edək ki, A istiqaməti ictimai həyatda, xüsusən də orduda çox mühüm əhəmiyyətli qurğuların (gecəgörmə aparatları, təsvirlərin oxunması və emalı və s.) yaradılmasında xüsusi rol oynamışdır. Hal- hazırda da bu istiqamətdə tədqiqatlar davam etdirilir. B istiqaməti kompüterin xarici intellektləşdirilməsinin fundamental və tətbiqi tədqiqatları vasitəsi ilə kompleks dialoq interfeysinin yaradılması və istifadəsini nəzərdə tutur. Ona görə xarici intellektləşdirmə adlanır ki, istifadəçinin öz proqramlarını yaratmaq üçün istifadə etdiyi intellektual sistemlər kompüterin daxili və ya xarici yaddaş qurğularında təsvir olunurlar. B istiqaməti süni intellektin ilkin mərhələdə də və hal-hazırda da sürətlə inkişaf edən istiqamətlərdən biridir. Belə ki, intellektual interfeys planlaşdırmanın, idarəetmənin, layihələndirmənin və elmi-tədqiqat işlərinin avtomatlaşdırılmış sistemlərinin (uyğun olaraq: PAS, AİS, ALS və s.) və operativ idarəetmə sistemlərinin yaradılmasının səmərəliliyini əhəmiyyətli dərəcədə yüksəldir. Bu halda istifadəçi predmet sahəsinin peşə dilindən (adi danışıq dilinin alt sistemi) istifadə etməklə aşağıdakı imkanlara malik olurlar: 1. İstifadəçi öz işçi yerindən verilənlər və biliklər bazalarından, eyni zamanda qlobal şəbəkələrə çıxmaqla paylanmış verilənlər bazaları və kitabxana şəbəkələrindən lazım olan informasiyaları əldə edir; Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|