~ 28 ~
1.7. İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarının
inkişafının müasir vəziyyəti və perspektivləri
İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarının (İKT)
inkişafının müasir vəziyyəti və perspektivlərinə müstəqil Azərbaycan
Respublikasının misalında baxılır. Belə ki, bu istiqamətdə
respublikada aparılan elmi-tədqiqat işləri və onların tətbiqi
problemləri Dünya praktikasının ayrılmaz hissəsi olmaqla
Beynəlxalq standartlara uyğun yerinə yetirilmiş və alınmış nəzəri və
praktiki nəticələr dünya ictimaiyyəti tərəfindən qəbul edilmişdir.
XXI yüzillik Elm və texnologiyalar əsri olmaqla elm və
texnikanın bütün sahələıinə, inkişaf etmiş və inkişafda olan
dövlətlərin sosial-iqtisadi həyatına, birbaşa təsir göstərməklə, onların
qloballaşdırma proseslərində həyata keçirdikləri siyasətdə əsas
istiqaməti təyin edir. Beləki hal-hazırda hər hansı bir dövlətin digər
dövlətlərlə müqayisədə nailiyyətləri, üstünlüyü və başqa meyarları
həmin
dövlətin
yeni
informasiya
və
kommunikasiya
texnologiyalarına yiyələnmək, onlardan istifadə etməklə
bəhrələnmək gücü ilə qiymətləndirilir [5,6].
Təbiidir ki, belə bir şəraitdə neft sərvətlərindən gələn gəlirləri
intellektual sərvətlərə çevirmək istiqamətində ardıcıl siyasət aparan
müstəqil dövlətimiz inkişaf etmiş dövlətlərin qloballaşma
istiqamətində yeni təfəkkürə əsaslanan konsepsiyalardan, o cümlədən
İKT-dən hərtərəfli və geniş istifadə etməkdən kənarda qala bilməzdi.
Bu reallıqları və dövlətimizin ötən dövr ərzində göstərilən
istiqamətdə əldə etdiyi uğurları nəzərə alaraq Respublika Prezidenti
16 yanvar 2013-cü il tarixli Sərəncamı ilə 2013-cü ili Azərbaycan
Respublikasında “İnformasiya-Komunikasiya Texnologiyaları ili
élan etmişdir.
Prezidentin məlum qərarı ölkəmizdə bu istiqamətdə həyata
keçirilən və dönməz xarakter daşıyan reallıqlara əsaslandırıldığından
və əldə edilmiş uğurların məntiqi nəticəsi olduğundan, Respublikada
yaxın 10 ildə dövlət tərəfindən yerinə yetirilən və əldə olunmuş
nailiyyətlərin xronikasını nəzərdən keçirək.
~ 29 ~
İKT cəmiyyətin bütün sahələrinə nüfuz etdiyindən yeni
istiqamət informasiya cəmiyyəti formalaşmağa başladı ki, onun da
əsas elementlərindən biri electron dövlətin (e-dövlət) yaradılmasıdır
(şəkil 1.6).
Şəkil 1.6.
E- Dövlətin Arxitekturasi
E-dövlət icra orqanları (e-hökumət), qanunverici orqanlar (e-
parlament), məhkəmə (e-məhkəmə) və bələdiyyə (e-bələdiyyə)
strukturlarında İnternet və İKT-in tətbiqi ilə dövlət idarələrinin
~ 30 ~
vətəndaşlara göstərdikləri xidmətlərin yüksəldilməsi, həmin
idarələrin informasiya resurslarından vətəndaşların öz məqsədləri
üçün bəhrələnməsi və son nəticədə bütün təbəqələrin dövlət
idarəçiliyində iştirakını təmin etmək məsələlərini həll etməlidir.
E-dövlətin əsas istifadəçiləri bütün təbəqələri təmsil edən
vətəndaşlar, özəl sektor və dövlət orqanlarıdır. İstifadəçilər arasında
əlaqə və ünsiyyətin yaradılması yerli özünüidarəetmə orqanlarında və
digər strukturlarda yazışmaların və sənəd dövriyələrinin elektron
formaya keçirilməsini və ilk növbədə elektron sənədlərin hüquqi
əsasını təmin edən elektron imzanın tətbiq edilməsini tələb edir.
Təcrübə göstərir ki, e-dövlətin yaradılmasının əsas
mərhələləri
aşağıdakılardır (şəkil 1.7): nazırlik və dövlət idarələrinin fəaliyyət
istiqamətləri üzrə veb-saytların yaradılması; electron-poçt (e-poçt)
vasitəsi ilə hökumətlə vətəndaşlar arasında qarşılıqlı əlaqənin təşkili;
idarələrdə istifadə olunan blankların, bəzi sənəd formaları
nümunələrinin əldə edilməsi; istifadəçilərin e-hökumət portalı
vasitəsi ilə istənilən xidməti əldə edə bilməsi və s.
Şəkil 1.7. E- Dövlətin yaradilmasinin əsas mərhələləri
~ 31 ~
Paralel olaraq e-dövlətin əsas atributu olan e-hökumətin alt
sistemlərinin – e- elm, e-təhsil, e-səhiyyə, e-sənaye, e-şəhər, e-
rayon və s. yaradılması mərhələləri yerinə yetirilməlidir (şəkil 1.8).
Şəkil 1.8. E- dövlətin əsas atributu E–hökumətin
alt sistemləri
Göstərilən bütün mərhələlərin yerinə yetirilməsinin məntiqi
nəticəsi kimi ierarxiyalı, üçsəviyyəli idarəetmə strukturuna malik
olan Elektron Azərbaycan (e-Azərbaycan) İnformasiya Cəmiyyətinin
formalaşdırılması həyata keçiriləcəkdir (şəkil 1.9).
Göründüyü kimi İnformasiya cəmiyyətinin strukturunun yuxarı
səviyyəsində vətəndaş cəmiyyəti və biznes strukturlarının daxil
olduğu e-Azərbaycan, orta səviyyədə e-Qanunvericilik hakimiyyəti,
icra hakimiyyəti (e-hökumət), e-məhkəımə və e- bələdiyyə
strukturlarının daxil olduğu e-Dövlət və aşağı səviyyədə isə e-
Qanunvericilik hakimiyyətinin alt sistemi olan e-parlament, eyni
zamanda e-Hökumətin alt sistemləri olan e-elm, e-təhsil, e-səhiyyə,
e-şəhər, e-rayon və s. strukturları olacaqdır.
Qeyd edək ki, bütün səviyyələrdə yerinə yetiriləcək elmi
tədqiqat və tətbiq işləri son nəticədə e-Azərbaycan İnformasiya
Cəmiyyətinin formalaşmasına xidmət etməlidir.