M. A.Əhmədov, H. M. Məhəmmədli
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4.5. İmitasiya modelləşdirilməsinin nailiyyətləri və inkişafının perspektivləri
- V FƏSİL MÜRƏKKƏB İSTEHSAL SİSTEMİNİN İMİTASİYA MODELİNİN ARXİTEKTURASI
- 5.1. Mürəkkəb sistemin struktur sxemi
~ 123 ~ CASE- texnologiyaların tədqiqinin nəticələrini ümumiləşdirərək göstərmək olar ki, mürəkkəb sistemlərdə material, informasiya, finans, təşkilati və s. strukturlar haqqında tam informasiya olmadıqda bu texnologiyaların müxtəlif nəticələrindən İM üçün giriş informasiyası kimi istifadə oluna bilər. 4.5. İmitasiya modelləşdirilməsinin nailiyyətləri və inkişafının perspektivləri İM-in inkişaf mərhələlərini ümumiləşdirərək aşağıdakı əsas nəticələri göstərmək olar: 1.İM mürəkkəb sistemlərin modelləşdirilməsi və eksperimentlərlə tədqiqi üçün səmərəli alət olmasına baxmayaraq, onlar bir sıra əhəmiyyətli çatışmamazlıqlara da malikdirlər: -eksperimentlərin kompüterdə gedişi mərhələləri tədqiqatçı üçün gizli yerinə yetirilir və ancaq son nəticədə aşkarlanır. Bu çatışmamazlıq tədqiqatçının eksperimentin gedişində ona müdaxilə etməsini məhdudlaşdırır; -sistemin təsvirinin, nəticələrin interpretasiyası ilə adekvatlığının təmin olunmasının çətinliyi; -modelləşdirmə prosesində obyektin stoxastik xarakterinin nəzərə alınmasının çətinliyi; -İM-in böyük əmək yüklü metod olması. 2. Əksər hallarda İM-dən əvvəl tədqiq olunun obyektin statik analizinin aparılması tələb olunur. Bu proses, obyekt haqqında daha ətraflı biliklərin əldə olunmasına və İM-də səhvlərin həcminin azalmasına səbəb olur. Bu məsələnin səmərəli həlli üçün təcrübədə CASE –texnologiyalar geniş istifadə olunur. 3. İlk İM universal dillər (Fortran, Paskal, Modula, Ada və s.) vasitəsi ilə yaradılmışdır. İM-in sonrakı inkişaf mərhələlərində xüsusiləşdirilmiş İM dilləri (GPSS-in müxtəlif versiyaları, SİMULA və s.) və obyektyönümlü İM dillərindən (SİMULA 67, C ++ və s.) istifadə olunmağa başlandı. Qeyd edək ki, modelləşdirmə dillərinin bəzi üstün xüsusiyyətlərinin (proqramlaşdırmanın tez yerinə yetrilməsi, konseptual anlaşma qabiliyyəti və s.) olmasına ~ 124 ~ baxmayaraq, imkanlarına görə universal dillərdən geri qalırlar. 4.İM-in yaradılmasında problemyönlü sistem və İM alətlərindən istifadə edilməsi (Rethink, AweSim, Arena və s.). Bu tip sistemlər istifadəçidən yüksək proqramlaşdırma bilikləri tələb etmir və bir qism çox da mürəkkəb olmayan sistemlərin modelləşdirilməsində istifadə edilir. Obyektin İM-i problemyönlü sistem tərəfindən istifadəçi ilə dialoq prosesində generasiya olunur. Göründüyü kimi, müasir ÇİS-i layihələndirdikdə texnoloji, təşkilati və idarəetmə xarakterli faktlar çoxluğunu nəzərə alan sistemli yanaşmadan istifadə olunmalıdır. ~ 125 ~ V FƏSİL MÜRƏKKƏB İSTEHSAL SİSTEMİNİN İMİTASİYA MODELİNİN ARXİTEKTURASI Birinci fəsildə istehsal sistemlərinin evolyusiya prosesində qeyd olunduğu kimi ÇİS-dən başlayaraq istehsal prosesləri o dərəcədə mürəkkəbləşir ki, artıq ənənəvi modelləşdirmə üsullarının istifadəsi arzu olunan nəticələri əldə etməyə imkan vermir. Təbiidir ki, istehsal sistemlərinin mürəkkəblik dərəcələri yüksəldikcə onun alt sistemlərinin nail ola bilmədiyi yeni xassələrin yaranması nəticəsində mürəkkəb sistemin səmərəliliyi yüksəlir (emercentlik effekti). Bu nöqteyi-nəzərdən kompüterləşmiş inteqrallaşdırılmış istehsallar ÇİS- lərlə müqayisədə daha mürəkkəb sistemlər kateqoriyasına aid edilirlər. Belə ki, bu tip sistemlərin tərkibinə layihələndirmə sistemləri, istehsalın avtomatlaşdırılmış hazırlığı sistemi, məhsulun yaşama müddətinin dəstəklənməsi informasiya sistemi və b. sistemlər də daxil olur. İstehsal sistemlərinin sonrakı inkişafı postteylor, virtual, genişləndirilmiş, intellektual və s. tipli müəssisələrin yaradılmasını nəzərdə tutur. Məlum olduğu kimi mürəkkəb istehsal sistemlərinin və onlarda baş verən proseslərin abstrakt yazılışlarını müxtəlif riyazi aparatlarla təsvir etmək olar. Ancaq şəkil 3.1-də göstərilmiş xaos sərhəddinə yaxınlaşdıqda alt sistemlərin qarşılıqlı əlaqələri o dərəcədə mürəkkəbləşir ki, analiz və idarəetmə məsələlərinin həlli nöqteyi- nəzərindən qaneedici nəticələrin alınması imitasiya modelləşdirilməsini tətbiq etmədən mümkün olmur. Evolyusiya yolu ilə yaranan mürəkkəb sistemin idarə olunması bir mərkəzdən yerinə yetirilə bilməz. Bu halda biliklər və məntiqi qərar qəbul etməyə əsaslanaraq alt sistemlərindən təşkil olunmuş paylanmış idarəetmə sistemlərinin yaradılması tələb olunur. Bütün bunlar öz növbəsində çoxagentli sistemlərin və intellektual təşkilatların yaranması və inkişafını təmin edir. Göründüyü kimi, bu tip sistemlərin layihələndirilməsində imitasiya və animasiya modelləşdirilməsi, eyni zamanda mürəkkəb ~ 126 ~ sistemlərin xarici və daxili parametrlərinin təsvir üsullarının seçilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. 5.1. Mürəkkəb sistemin struktur sxemi Qeyd olunduğu kimi modelləşdirmə və imitasiya mürəkkəb sistemlərin analizi üçün əsas vasitələrdən biridir. Belə ki, modelləşdirmə tədqiqatçıya sistemin təsviri üsulları, eksperimentlərin planlaşdırılması və yerinə yetirilməsi, modelin adekvatlığının yoxlanılması və nəticələrin analizi barədə yanaşmaları təqdim edir. Modelləşdirmənin əsas anlayışlarından biri sistemin vəziyyəti anlayışıdır. Dinamiki sistemlərin fəaliyyətinin təsviri üçün «vəziyyət» anlayışı ilk dəfə 1936-cı ildə A.Tyurinq tərəfindən təklif edilmişdir. Sistemə baxıldıqda onu təsvir edən bütün dəyişənlərin üç qrupa bölünməsi məqsədəuyğun hesab edilir: giriş dəyişənləri və təsirlər (tədqiq olunan sistemə görə xarici informasiyalar); çıxış dəyişənləri (sistemin fəaliyyətinin bəzi məsələlərini xarakterizə edən və girişə reaksiya verən informasiya); sistemin dinamiki fəaliyyətini xarakterizə edən vəziyyətlər dəyişənləri. Şəkil 5.1-də göstərilmiş mürəkkəb sistemin struktur-sxemindən göründüyü kimi sistemi daxili və xarici təsvirlərlə fərqləndirirlər [7]. Sistemin xarici təsviri dedikdə, onun giriş-çıxış münasibətləri nəzərdə tutulur. Bu halda sistemə «qara qutu» kimi baxılır ki, onun da girişləri və onlara uyğun çıxışları məlum olur. Girişlərin çıxışlara çevrilməsi mexanizmi, eyni zamanda idarəetmə alt sistemlərinin alqoritmləri məlum deyildir. İdarəetmə alt sistemlərinin alqoritmləri, yəni mürəkkəb sistemin xarici təsvir yanaşmaları, adətən, kifayət qədər abstrakt şəkildə olurlar və sistemin vəziyyətlər dəyişənləri tədqiqatçıdan gizli şəkildə cərəyan edirlər. Xarici təsvirdən fərqli olaraq, sistemin daxili təsvirində onun elementlərinin tam yazılışı, xassə və əlaqələri və s. öz əksini tapır. Sistemin daxili təsviri böyük həcmli olur və sistemdə baş verən Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|