M-az (9). indd
Yüklə 23,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
83 Mədəniyyət.AZ / 9 • 2016 bədiiləşdirməsidir. Baş- qa sözlə, onun fırça- ya aldığı ən müxtəlif motivlərin bədii tutu- munda əksər mənzərəçi rəssamların yaradıcılığın- da rast gəlinməyən bədii xüsusiyyət – ilk baxışda sezilməyən gözəllik qay- naqlarını üzə çıxarmaq və duyğulandırıcı bədii şərhlə təqdimat bacarığı nəzərə çarpmaqdadır. Bu mənada demək olar ki, əgər Azərbaycan təbiətinin görkəmli tərənnümçüsü Səttar Bəhlulzadə adi motivləri obraza çevirmək sahəsində nə qədər əvəzsizdirsə, Əyyub Hüseynov da belə adiliklərdə “gizlənən” rəng çalarları məcmusunu üzə çıxarmağın ustasıdır. Əyyub Hüseynovun təhsilsonrası – Nax- çıvan teatrında çalışdığı vaxtlarda işlədiyi “Gölməçə” (1946) tablo- sunda vurğuladığımız məziyyətlərin ilk işartılarını görmək müm- kündür. Adından da məlum olduğu kimi, kompozisiyanı ön planda gölməçənin bir hissəsi və onun sahilində qərarlaşan müxtəlif ağac- lar təşkil edir. Əgər ağaclararası sahələrin günəşlə işıqlandırılan cəlbediciliyini nəzərə almasaq, onda demək olar ki, şaquli kompozi- siyanın – kətanın rəng qatında duyulası bir ahəngdarlıq mövcuddur. Rəssam bu rəng uyarlığını, heç şübhəsiz, suyun və ağacların rəng çalarları arasındakı yaxınlığın hesabına əldə edə bilmişdir. Yaşıllığın arxa plandakı tünd siluetini qarşıdakı yarpaqları işıqlı ağac üçün fon-yerlik seçən rəssam bu hissəni oynaq yaxı improvizələri ilə həll edərək dinamikliyi suyun yumşaq tonda işlənmiş səthinə qarşı qoyaraq ümumi nəticədə motivin cəlbedici tutum almasına nail ol- muşdur. Əyyub Hüseynovun bir il sonra çəkdiyi “Moskva ətrafı”nın (1947) həm ölçü, həm də motiv baxımından “Gölməçə”yə oxşarlığı danıl- mazdır. Hər iki əsərin rəng həllində ovqatyaradıcı uyarlıq duyulur. Qabarıq görünən fərq “Moskva ətrafı”nda rus təbiətinə xas ağcaqa- yın və şam ağacları mənzərəsinin məna-məzmun yüküdür. Günəşli havaya gözəllik bəxş edən şam ağaclarının qarşıdakı ağcaqayın üçün fon-yerlik rolu daşıyan ümumiləşdirilmiş siuletində və ön plandakı gölməçənin üzərində ucalan sıralanmış iri ağacların isti- liyi duyulan örtüyündə cəlbedici bədii xüsusiyyətləri görmək elə də çətin deyil. Əsərin rəng həllindəki “ikiləşmə” – su səthinin yumşaq, ağacların isə ekspressiv yaxılarla ifadəsi sonucda kompozisiyanın ümumi görüntüsünə oynaqlıq bəxş etməklə mənzərənin təsirliliyini şərtləndirir (2, səh. 16). Rəssamın 1950-ci ildə çəkdiyi kiçikölçülü “Göl kənarında” əsərində yuxarıdakı əsərlərlə səsləşən motiv yaxınlığı varsa da, bütünlükdə onların fərqli bədii-estetik tutuma malik olduqlarını qeyd etməliyik. Üfüqi kompozisiyada yaşayış evlərinin qonşuluğun- da və gölün kənarında qərarlaşan yaşıllığı toranlıqda görüntüləyən rəssam günəşin şəfəqləri altında isti çalarlar alan ağacların rəng keçidlərinin yaratdığı ritmli təzadın estetik dəyər ehtivasına nail olub. Toranlığın mövcudluğunu və təsirini həm havada, həm də ağacların yaşıl örtüyündə və suyun səthində hiss etdirən müəllif bununla da mənzərənin ovqat daşıyıcılığını əldə etmişdir. Elə kompozisiyanı üç paralel hissəyə bölən hava-ağac və su səthi arasındakı isti rənglərin yaxınlığı da buna xidmət göstərir... Əgər “Gölməçə”, “Moskva ətrafı” və “Göl kənarında” mənzərələrində rəssamı su ilə onu əhatələyən yaşıllığın arasında- kı rəng vəhdəti cəlb etmişdisə, “Etüd” (1950) lövhəsində onun üçün diqqətçəkən bədii məqam azman ağacların gövdələrinin yaratdığı gözoxşayan ritmdir. Doğrudan da, sıxlığı duyulan meşənin zirvəsi görünməyən ağaclarının rəngdən-rəngə düşən səthinin yaratdığı oynaqlıqda duyğulandırıcı estetik dəyərlər qabarıqdır. Ön plandakı ağac gövdələrinin işıqlı tutumu və uzaqlaşmaları ilə həm də dərinlik təəssüratı yaradan arxadakı ağacların “kölgələnmiş” təsviri arasın- dakı təzadın əmələ gətirdiyi bədii təqdimatda gözoxşayan məqamlar kifayət qədərdir. Tünd qəhvəyi-yaşıl rəng çalarlarının bəyaz rəngin gah güclənən, gah da azalan keçidlərində müəllifin nümayiş etdirdiyi sənətkarlıq adi meşə motivinin yaddaqalanlığını şərtləndirmişdir... Əyyub Hüseynovun çəkdiyi təbiət motivlərində fəsillərin müxtəlif- liyi ilə yanaşı, onların hər birinin daşıdığı bədii-este tik məziy yət lə- rin ov qat yaradıcı gücünü görmək mümkündür. Bu məna da rəssa- mın bir çox lövhələrinin, o cümlədən “Mənzərə” (1953) əsərinin adını çəkmək olar. Şaquli kompozisiyada da o, yenidən bizi əvvəlki mənzərələrində müşahidə etdiyimiz göl və ağaclar motivi ilə qarşı- laşdırıb. Bu dəfə ilin payız fəslində baş verən təbiət dəyişikliklərini görüntüyə gətirən Əyyub Hüseynov, qızılı libasa bürünmüş ağacların və onların suya əksi düşən təsvirini bir araya gətirməklə dinamikliyi kifayət qədər qabarıq duyulan mənzərəyə canlılıq qazandırıb. Əsər ölçü etibarilə o qədər böyük olmasa (23x27 sm) da, rəssamın bu kiçik çərçivə daxilində duyulası yaxı improvizələri ilə həsəddoğurucu ustalıq nümayiş etdirdiyini vurğulamaq lazımdır. Yeri gəlmişkən deyək ki, rəssamın həm yuxarıda haqqında söz açdığımız, həm də bundan sonra söz açacağımız mənzərələrinin əksəriyyəti iriölçülü 84 Mədəniyyət.AZ / 9 • 2016 deyil. Etiraf edək ki, bunu iri formatlı mənzərələrdə gerçəkləşdirmək bir o qədər çətinlik törətmirsə, əksinə, kiçikölçülü əsərlərdə yaxı manerasının genişliyini, bununla yanaşı, kompozisiyanın təsirliliyinə nail olmaq heç də asan yaradıcılıq vəzifəsi sayılmaz. Qənaətimizcə, mənzərə əsərlərində onun kiçik kətan səthinə bu cür yanaşmasında rəssamın həmyerlisi Bəhruz bəy Kəngərli yaradıcılığı ilə anım yara- dacaq oxşar cəhətlər çoxdur. Məlumdur ki, B.Kəngərli kiçik formatlı əsərlərdə ifadə və yaxı genişliyi nümayişində bənzərsiz idi. Rəssamın “Bağda yol” (1954) tablosunun ölçü baxımından (70x90 sm) əvvəlkilərdən fərqlənməsi, heç şübhəsiz, onun bədii şərhinə – ifadə “dil”inə də təsir göstərib. Əsərin süjetini iri ağaclardan ibarət bağ və onun içərisindən keçib uzanan ensiz yol təşkil edir. Şaquli kompozisiyanın sağ hissəsini tutan azman ağacların zirvəsi bulud- lara dəyən görkəmi ilk növbədə gövdələrinin və yarpaqlı budaqları- nın nisbətən dəqiqliklə işlənməsi ilə diqqət çəkir. Səhər havasının yaratdığı ilıq aura, uzaqda görünən dağlar, ağacların qonşuluğunda qərarlaşan kimsəsiz skamya və bağda hökm sürən lal sakitlik zərif- isti rənglərlə ifadə ilə əsərə lirik ovqat bağışlayır, rəssamın bu janrın təsir imkanlarını artıra bilmək potensialını əks etdirir. II Dünya savaşından sonra Azərbaycan mənzərə janrında ən çox rast gəlinən motivin Göygölün təsviri olduğu danılmazdır. 1950–60-cı illərdə Azərbaycan təbiətinin əsrarəngiz guşələrindən sayılan Göygölə bədii münasibət göstərənlər sırasında S.Şərifzadə, V.Səmədova, T.Tağıyev, S.Bəhlulzadə, B.Mirzəzadə, S.Haqverdiyev, H.Əliyev və digər neçə-neçə rəssamın adını çəkmək mümkün- dür. Belə çoxsaylı müraciətlərin çatışmayan cəhəti, heç şübhəsiz, müəllifl ərin gözəllik qaynaqları sayagəlməz olan məkanın təsviri üçün ənənəviləşən motiv tapmaları idi. Başqa sözlə desək, əsərlərin müəllifl əri müxtəlif olsalar da, onlarda məkana baxış oxşar idi. San- ki hamısı gölə eyni rakursdan göz qoymuşdu. Bu münasibətlərin içərisində ən seçiləni S.Bəhlulzadənin “Kəpəzin göz yaşları” və “Gəncə gölü” əsərləridir. Amma bu mənzərələr bir qədər sonra ya- radılacaqdı. Əllinci illərdə isə Əyyub Hüseynovun çəkdiyi “Göygöl” əsəri obyektə bir qədər fərqli baxışı özündə əks etdirirdi. O, gölün təsvirində bir çoxları kimi Kəpəzi və hökumət nümayəndələri üçün nəzərdə tutulan tikilini bir araya gətirməkdən vaz keçərək zirvənin ətəyindəki nisbətən kiçik dağları və onların suda əksini kompozisiya üçün əsas motiv seçmişdi. Üfüqi kompozisiyada səhərçağının dağla- rın səthində və suların sinəsində yaratdığı ürəkaçan mənzərədə hifz olunan gözəllik qaynaqlarına bədii tutum verən rəssam bütünlükdə məşhur coğrafi məkanın adına layiq təsvirini yaratmağa nail olub. Əsərin mavi-zümrüdü rəng çalarlarından yaranan duyğulandırıcı koloritində müəllif təxəyyülündən qaynaqlanan məqamlar olduğun- dan bütünlükdə mənzərə qürurverici mənəvi qaynaq kimi qarşılanır (3, səh. 12). “Çox vaxt yaddaqalan sənət əsərinin yaranmasını rəssamın gördüklərindən heyrətlənməsi şərtləndirir” deyənlər yanılmır- lar. Əyyub Hüseynovun mənzərə yaradıcılığında heyrətdən yara- nan əsərlər kifayət qədərdir. Onun 1961-ci ildə çəkdiyi “Qədim tut ağacı” lövhəsi belə sənət nümunələrindəndir. Bilavasitə müəllif müşahidələrinin nəticəsi olan şaquli kompozisiyada kənd evinin yanında ucalan iri tut ağacı təsvirlənib. Müəllif günəş şüaları altın- da müxtəlif çalara bələnən yarpaqların dinamik yaxılarla işlənmiş tutumunda “gizlənən” estetik işartıları üzə çıxarmaqla adilikdə də gözəllik qaynaqlarının mövcudluğunu əyaniləşdirib. Qədim tut ağa- cının ətraf mühitlə əlaqəsinə yaxı improvizələri və rəng keçidləri ilə nail olan rəssam bununla həm də kətan səthinin oynaqlığını əldə edib. “Payız” (1966) lövhəsi bütün mənalarda rəssamın həm “Qədim tut ağacı”ndan, həm də əvvəlki illərdə yaratdığı mənzərələrindən bütün mənalarda fərqlənir. Tablo ilk növbədə təsvir obyektinə fərqli – yeni baxışı ilə başqalarından seçilir. Daha dəqiq desək, burada rəssam onu cəlb edən mənzərəyə fraqment – yarımçıq baxış sərgiləyib. Sıx ağacların baş-başa verdiyi meşədə müəllifi onun keçilməzliyindən daha çox, kiçik bir hissəsində yaşanan qəribə təbiət hadisəsi cəlb edir. Məkana daha uzaqdan baxış zamanı bəlkə də bu qədər cəlbedici və cəzbedici görünməyəcək meşə örtüynün güclü günəş şüaları altında “qaynar qazan”a çevrilməsinə arifanə göz qoyan rəssam orada cəmləşən isti-soyuq rəng çalarları məcmusunu təsirli estetik qaynağa çevirə bilmişdir. Əsərin digər yaddaqalan bədii- texniki məziyyəti isə Əyyub Hüseynovun kətan səthindəki rəng qatını iri-geniş və oy- naq yaxılarla gerçəkləşdirməsidir. Əslində, bunu o vaxtadək kifayət qədər professio- nallaşan və bədii-texniki təcrübə toplayan müəllifin dəstxətinin yeni ifadə məziyyətləri ilə zənginləşməsinin başlanğıcı saymaq mümkündür. Şaquli kompozisiyanın sol tərəfini uzunluğu yarımçıq göstərilmiş iri ağacın gövdəsinin və budağının tünd rənglərlə çəkilmiş ifadəli silueti, onun arxa- sındakı geniş hissəni isə bir qədər uzaqda qərarlaşan ağacların payız libasına bələnmiş Yüklə 23,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|