M-az (9). indd
Yüklə 23,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
16 Mədəniyyət.AZ / 9 • 2016 “Əziz müəllimlər, əziz dostlar! Bu gün çox unud ul maz, əlamət dar bir gündür. Haqqım da deyilən yüksək fikirlərə görə cənab Solovyova təşəkkürü mü bildiri- rəm. Universitet- də qalıb işləmək məsələsi nə gəldik- də isə deməliyəm ki, əlbəttə, bunu çox istər dim. Çün- ki mənim inkişa- fım üçün, elmimin, təhsilimin artma- sından ötrü dəyərli təklifdir. Amma xal- qım bu saat şirin yuxudadır, səfalət girdabında boğulur. Mənim kimi adam vəziyyəti görüb onlardan qıraqda qala bilməz. İndiki zəmanədə elmsiz, təhsilsiz yaşamaq mümkün deyil. Məncə, xalqıma orada daha çox xeyrim dəyər...” Moskva Universitetinin buraxılış gecəsində çıxışını xatırladığımız məzun hər şeydən öncə böyük vətənpərvər, doğma torpaq və millət təəssübkeşi, yorulmaz maarifçi, Azərbaycanımızın fəxarətli övladı idi. Şamaxı gimnaziyasını gümüş medalla bitirdiyindən belə bir nüfuzlu ali təhsil ocağının fizika-riyaziyyat fakültəsinə imtahansız qəbul edilmişdi. Yekunda isə yazdığı diplom işi elmi şurada yüksək dəyərləndirilərək çap üçün məsləhət bilinmişdi. Fakültə dekanı Davıdovun təşəbbüsü ilə rəhbərlik həmin vaxta qədər görünməyən bir qərar imzaladı: “Torpaqşü- naslıq elmində tətbiq etdiyi yeni hesablamalara və xüsusi araşdırmala- rının əhəmiyyətinə görə” diplom işinin müəllifinə elmlər namizədi alim- lik dərəcəsi verildi. Lakin nəinki Moskva Darülfünunda qalıb işləmək, elmi tədqiqatlarını davam etdirmək təklifindən boyun qaçırdı, bu audito- riyada rastlaşdığı ilk məhəbbətinə – universitet rektoru, məşhur tarixçi alim Sergey Mixayloviç Solovyovun onu dəlicəsinə sevən qızı Veranın aşkar münasibətinə də soyuqqanlı yanaşdı. Və deməli, həmin izdivacın reallaşdıracağı rahat həyat, zəngin gələcək, mühüm perspektivlərə də arxa çevirərək “könlünün sevgili məhbubuna” – Vətəninə, doğma el- ulusuna, əziz valideynlərinin yanına qayıtdı. Hər şeydən öncə ona görə ki: “Mütləq, mütləq burada məktəb açmaq lazımdır. Biz buna nail olma- lıyıq. Belə ağıllı, çevik, mehriban uşaqların göz görə-görə kor olmasına dözə bilmərik. Hər bir uşağın təhsili növbəti mərhələlərdə yüzlərlə yeni uşaqların savadlılığı deməkdir. Beləcə, hər on ildən sonra minlərlə in- sanın savadlanması tezliklə ölkədə savadsızlığın kökünü kəsər. Əgər kəndlərdə dördsinifl i məktəb açılarsa...” Ancaq regionda nələrlə qarşılaşacağından, rüşvətxor çar məmurlarının, süründürməçi bürokratik aparatın avam kəndlilərin ba- şına hansı oyunları açdığını, sadə xalqı necə soyub-taladıqlarını 1865- ci ildə Tifl isdə – təyinat aldığı “Mejevaya palata”da çalışarkən gördü. Yerlərə səfər edərək məzlumların dərd-səriylə maraqlandı, neçə-neçə məhkəmə prosesində sadə kütlələrin haqqını qoruyaraq əllərindən alı- nan torpaqların geri qaytarılmasına nail oldu... Lakin tezliklə bu ədalət carçısının, sağlam dünyagörüşlü, demokratik fikirli gəncin fəaliyyətinin əks-sədası hər yana yayıldı, məmurlar əndişələnməyə, ehtiyatlanma- ğa başladılar. Nəticədə dayısı Fərəc bəy “ipə-sapa yatmaz bacıoğlu ilə fərdi söhbət aparmaq üçün” Tifl is general-qubernatorluğuna çağırıldı... Azərbaycanı canından da artıq sevən və xalqın azadlığı, maarifl ənməsi, tərəqqisi yolunda heç nədən çəkinməyən 24 yaşlı gənc, hər halda, özünə görə doğmalarının əzab çəkməsinə də razı ola bilməzdi. Ona görə də xeyli vaxtdır ki, fikrən qətiləşdirdiyi qərarı açıqlamaq məcburiyyətində qaldı: “Gedəcəyəm, dayı, mütləq gedəcəyəm!” Amma bu, el-oba dərdindən uzaqlaşmaq, qayğılardan bezikmək, təhdidlərdən qorxu zəminində vətəni qoyub getmək deyildi, məqsəd – çirkaba bulaşmış və insanı təzyiq altında saxlayan dövlət qulluğundan biryolluq imtina və mübarizə taktikasını dəyişmək idi. Beləcə, cərəyan edən proseslər onu yavaş-yavaş “Əkinçi”yə doğru aparırdı... Əziz oxucu! Bir neçə cümlədə sizlərə təqdim etməyə çalışdığımız, ancaq cild-cild kitablara sığmaz şərəfl i ömrün və əməllərin sahibini, yəqin ki, tanıdınız. Bəli, söhbət xalqımızın unudulmaz oğlu, tərəqqipərvər şəxsiyyət, ziyası ilə cəhalət zülmətini yaran insan, XIX əsrdə yaşayıb-ya- ratmış dahi mütəfəkkir və maarifçi, Azərbaycan milli mətbuatının banisi Həsən bəy Məlikovdan gedir. Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, yazıçı-pub- lisist Sona xanım Vəliyeva isə əsl ziyalı cəfakeşliyi göstərərək hərtərəfl i araşdırma aparmaqla Zərdabinin həyatına, məqamına, fəaliyyətinə bö- yük bir əsər həsr edib və “İşığa gedən yol” romanı haqlı olaraq Ali Media Mükafatının birinci dərəcəsinə layiq bilinib. Sentyabrın 23-də Respublika Milli Kitabxanası nəzdindəki “Açıq kitabxana”da əsərin təqdimatı və imza törəni keçirilib. Müəllif oxucu- “İşığa gedən yol”da “Zərdabinin ömür yolunu araşdıranda zərrə qədər yorulmadım. Çünki o, ilahi missiyalı adam idi, ideyaları isə yazarlara Tanrı ötürür”... “ əz iz ç ço x ə l am H a q y yü ü ks cə ə na tə əşə rə ə m d ə m mə s d ə k i , ço o x k i fı m tə ə hs s sı nd t tə kl i qı m yu xu gird M i ki i d i ti ö ü b l d d 17 Mədəniyyət.AZ / 9 • 2016 larla yaxından ünsiyyət qurdu və kitabı imzalayaraq onlara hədiyyə edib. Tədbirin davamında – Milli Kitabxananın konfrans zalında baş tutan müzakirədə səslənən fikirlərdə Sona xanımın çəkdiyi zəhmət bir daha həqiqi qiymətini alıb: “İşığa gedən yol” təkcə Həsən bəy Zərdabi haqqında roman deyil, həm də XIX əsr və XX əsrin ilk illəri ictimai, si- yasi, mənəvi kontekstində Azərbaycan gerçəklikləri barədə tarixi-bədii əsərdir. Burada tarixi həqiqətlərin heç biri təhrifə məruz qalmır. Müəllif XIX əsr Azərbaycanının tarixi həqiqətləri fonunda böyük bir şəxsiyyətin mükəmməl obrazını yaratmağa can atıb və buna kifayət qədər müvəff əq ola bilib”. Daha sonra bildirilib ki, Həsən bəy Zərdabi haqqında müxtəlif əsərlər yazılıb. “İşığa gedən yol”da isə dahi mütəfəkkirin doğulduğu gündən məzara getdiyi günə qədər ömür yolu zərgər dəqiqliyi ilə araşdırılaraq bədii şəkildə oxuculara təqdim edilir. Yazıçı bu romanla milli mətbuatımızın banisinə heykəl ucaldıb. Həsən bəy Zərdabi, Cəlil Məmmədquluzadə, Əli bəy Hüseynzadə, Əhməd Ağaoğlu kimi şəxsiyyətlər haqqında nə qədər çox yazılarsa, insanlar da onları həmişə yad edər, gənc nəsillər onları yaxından tanıyar. Mədəniyyət və turizm nazirinin müavini Vaqif Əliyev böyük bir tarixi əsərin ərsəyə gəldiyini xatırladaraq ədəbi mühitin belə romana ehti- yacını vurğulayıb: “Həsən bəy Zərdabinin 65 illik ömrünün hər anının qələmə alındığı sanballı bir əsər yox idi. Bu roman Azərbaycan mətbuatı və maarifçilik tarixində, milli ədəbiyyatımızda böyük rol oynayacaq. Həm də o tarixi dövrü öyrənənlər üçün gözəl mənbədir. Əsərdə ailə münasibətlərinə, şəxsiyyətlərin yaşadığı dövrə dəqiqliklə nəzər salınıb”. “Abbasqulu ağa Bakıxanov, Mirzə Fətəli Axundov və Həsən bəy Zərdabi 20-ci əsr Azərbaycan tarixinin inkişafında mühüm rol oynayıb- lar. Xalqımız, həyatında müstəsna mövqeyə malik insanlar haqqında geniş məlumata malik olmalıdır. Bu baxımdan “İşığa gedən yol” ro- manı çox dəyərlidir. Belə şəxsiyyət haqqında ilk dəfədir ki, əhatəli və mükəmməl əsər ərsəyə gəlib. Tarixi roman yazmaq böyük əmək tələb edir. Sona Vəliyeva bu yükə çiyin verdi və ortaya dəyərli bir kitab qoy- du. Roman Azərbaycan jurnalistikasına və ədəbiyyatına əsl töhfədir”, – deyə Mətbuat Şurasının sədri Əfl atun Amaşov bildirib. Müəyyən bölümlərdə müəllifin öz məhrəm fikirlərini, düşün cələrini Zərdabinin adından verdiyini bildirən, üstündən 150 il keçməsinə baxma- yaraq hələ də çox şeyin dəyişmədiyini təəssüfl ə qeyd edən yazıçı-publi- sist Elmira Axundova ali məqam sahiblərindən yazmağa hər kəsin haqq etmədiyini söyləyib: “Gərək yazanla barəsində yazılan arasında mənəvi yüksəklik bərabər olsun. Bu mənada Sona xanımın həyat və fəaliyyəti ilə Zərdabi arasında müəyyən paralellər var”. Müəllifin 10-a yaxın tarixi şəxsiyyətdən bəhs etdiyini, o dövrlərin mühiti, tarixi şəxsiyyətləri, ədəbi məclisləri haqqında oxucuya geniş məlumat verdiyini və deməli, həm də ensiklopedik əhəmiyyətini vurğulayan E.Axundova romanın rus və ingilis dillərində çapı təklifini irəli sürdü. Tənqidçi Əsəd Cahangir “İşığa gedən yol”u istedadlı bir yazıçı- nın yazdığı tarixi roman deyil, tarixə bələd tədqiqatçının əsəri” kimi dəyərləndirib: “Tarixi romançılığın yaranması həmişə çətin olub. Bu əsər təkcə haradan gəldiyimizi yox, həm də hara getdiyimizi və nələrə söykəndiyimizi göstərir”. O, S.Vəliyevanın tarixi şəxsiyyət haqqın- da ilk tarixi roman yazdığını qeyd edərək müəllifin qadın yazar kimi Azərbaycanın fikir tarixində qalacağını bildirdi: “Məncə, ən gözəl bədii əsər yazıçının Allahla, vicdanla olan söhbətidir. Sona Vəliyeva Allahı və vicdanı olan yazıçıdır”. AMEA-nın müxbir üzvü Nizami Cəfərov, Bakı Dövlət Universite- tinin professoru Cahangir Məmmədli, Xalq şairi Sabir Rüstəmxanlı, “Ədəbiyyat” qəzetinin baş redaktoru Azər Turan, akademik Teymur Kərimli, yazıçı Yunus Oğuz, Əməkdar jurnalist Flora Xəlilzadə, AYB katibi Rəşad Məcid, publisist Akif Əli və başqa qonaqlar da kitab və ümumilikdə müəllifin yaradıcılığı haqqında fikirlərini bölüşdülər. Sonda çıxış edən Sona xanım Vəliyeva “İşığa gedən yol” roma- nının tələbəlik həyatının keçdiyi, elm məbədi olan Milli Kitabxanada təqdimatından fərəh duyduğunu açıqlayaraq qonaqlara təşəkkürünü bildirdi və niyə məhz Həsən bəy Zərdabi haqqında yazmasına aydınlıq gətirdi: “Mən tarixi şəxsiyyətlərin həyatını, fəaliyyətini araşdıranda elə bilirdim ki, onların birinin övladıyam və qarşılarında mənəvi borcum var. Həsən bəyin həyatı, yaradıcılığı hər zaman diqqətimi çəkib. Düşünürəm ki, o dövrdə yaşayanların hər birinə övladlıq, vətəndaş, soydaş borcu- muz var. Zərdabinin ömür yolunu araşdıranda zərrə qədər yorulmadım. Çünki o, ilahi missiyalı adam idi, ideyaları isə yazarlara Tanrı ötürür”. Qurban Cəbrayıl Yüklə 23,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|