70
Baltik, Ağ dəniz, Aral və Xəzər sahillərində, həmçinin Qara dənizin Qafqaz
ərazisində ön dyünlər yaradaraq üzərinə müxtəlif kollar əkməklə qumların
hərəkətinə mane olmaqla meşə zolaqları salınmaqla meliorativ tədbirlər həyata
keçirilir.
Meşə meliorativ tədbirlərinin həyata keçirilməsi nəinki torpaqları eroziyadan
qorumaq,
hətta
onun
su-fiziki
xassələrini
yaxşılaşdırmaq,
tərkibcə
zənginləşdirməklə münbitliyi artırılması mümkündür.
Meşə meliorativ tədbirlər qış mövsümündə qarın paylanması və qalınlığına
təsir edən tədbirlərdən biri sayılır. Açıq sahələrdə çayın 50%-i çökək sahələrə
aparıldığı halda, meşə zonalarında bu proses yox dərəcəsindədir.
Qarın miqdarı çox olan sahələrdə meşə zolağının aşağı yarusunda
havalanma şəraiti az olan sahələrlə müqayisədə daha yüksək olur.
Meşə zolağının kənd təsərrüfatı baxımından effektivlik göstəricisini
müəyyən etmək üçün A.R.Konstantinov və L.R.Struzer (1965) aşağıdakı düsturdan
istifadə etməyi təklif etmişlər (məhsul artımının itkiyə olan nisbəti).
%
100
q
q
g
g- müxtəlif illərdə meşə zolağının kənd təsərrüfatı göstəricisinin
effektivliyidir.
∆q – məhsul artımıdır.
q
°
- məhsul itkisidir.
1966-cı ildə Ümümittifaq Aqromeliorasiya İnsititutu tərəfindən də
tarlaqoruyucu meşə zolaqlarının iqtisadi effektivliyi hesablanılmışdır.
Hesablamada aşağıda göstərilən elementlər nəzərə alınıb:
1. Külək, su eroziyası, quraqlıqdan dəyəbiləcək ziyanın qarşısı alınmasının
pulla ifadəsi .
2. Bitkiçilik məhsullarından əldə edilən əlavə gəlir.
3. Meşələrin istifadəsinin müxtəlif vidləri.
Tarlaqoruyucu meşə zolaqlarının salınmasına qoyulan ( həmdə becərməsinə)
xərclərin özünü ödəməsi aşağıdakı formulaya əsasən hesablanır.
71
A
K
S
S- illər üzrə ödəmə müddəti.
K-meşə qurşaqlarının yaradılmasına qoyulan kapital.
A-meşə zolağından əldə edilən illik aqromeliorativ gəlirdir.
Nəzərə almaq lazımdır ki, eroziyaya məruz qalmış yamaclarda məhsuldarlıq
kifayət qədər aşağı olmaqla, düzənlik sahələrə nisbətən 1 hektar sahəyə qoyulan
vəsaitdən xeyli yüksək olur.
Dağ yamaclarını eroziyadan qorumaq üçün, yamacları 12°-dən aşağı olan
sahələr müxtəlif kənd təsərrüfatı texnikası ilə becərilə bilər. 12°-dən yuxarı
terrasların eni 120sm olmaqla yüksəklikdən aşağı doğru ardıcıllıqla pillələr
yaradılmalıdır. Belə terraslar ensiz (dar) terraslar adlanır.
Yamacların terraslara çevrilərək meşə zolağının yaradılması ilk növbədə
tingliklərin təşkili ilə bağlıdır. Yaradılmış tinglik sahəsinin böyüklüyü texnikanın
tətbiq edilməsini rentabelli etmişdir. Ona görə də belə sahələr 15-20 hektardan az
olmamalıdır. Bölünmüş ləklərin hər biri 7 cərgədən ibarət olmalı, cərgələr arası 2m
təşkil etməlidir.
Tingliklərdə təkərli traktorlardan istifadə olunmalıdır. Ancaq əlverişsiz
torpaq şəraitində sepli traktorlardan istifadə olunur.
Meşələrin əkilməsində aşağıdakı texnikalardan istifadə edilir :
SEUN-7: bu maşın hər cür meşə toxumunun cərgə üsulu ilə əkilməsi üçün
nəzərdə tutulmuş Çexiyada hazırlanmış maşındır. Maşının iş sürəti 2km/s, iş
müddətində 2 hektar sahədə əkin işi apara bilir.
Toxuməkən A-534: AFR-də istehsal olunub. İynəyarpaqlı və enliyarpaqlı
toxumların əkilməsi üçün nəzərdə tutulub. İş sürəti 2km/s, növbə ərzində 2 hektar
sahədə əkin işi apara bilir.
PFL: şitil basdıran maşın AFR-də hazırlanıb, hər dəfə də yeddi cərgədə şitil
basdırma qabiliyyətinə malikdir.
Əkilmiş sahələrə qulluq etmək üçün Almaniyada hazırlanmış P-108F, B-
281, D-028/4
maşınları əsas texniki vasitələr sayılır.
72
II.7. Zoomeliorasiya
Günəş sisteminin yeganə həyat mənbəyi olan yer kürəsi zəngin biokütləyə
malik olan planetdir. Yer kürəsinin mövcud biokütləsinin 98%-dən çoxu onun quru
ərazisinə məxsusdur. Bu baxımdan quru ərazilərə olan maraq hələlik daha çox
diqqət mərkəzində olması ilə fərqlənir. Hesablamara görə biokütlənin 98%-i
bitkilər
təşkil etdiyi halda, cəmi 2%-i heyvanat aləminə məxsusdur.
Digər komponentlər kimi heyvanat aləmi də antropogen qüvvələrinin güclü
təsirinə məruz qalmaqdadır. Belə ki, insanların plansız təsərrüfat fəaliyyəti və
ovçuluğu sahəsində bir çox heyvanların sayca azalaraq “Qırmızı kitaba” düşməsi,
bəzilərinin isə kökünün kəsilməsi kimi xoşagəlməz hadisələr baş vermişdir.
Avropa və Asiyada geniş ərazidə yayılmış dəniz pişiyi, zubr, tur kimi heyvanların
vəhşicəsinə ovlanması onların XV əsrə qədər yox olmasına səbəb olmuşdur. Vəhşi
at sayılan tarpan isə bir qədər sonra XIX əsrin sonunda yox olmuşdur. Komandor
adalarında yaşamış 8m uzunluğa, 5 tona qədər çəkiyə malik olan dəniz inəyinin
1768-ci ildə kökünün kəsilməsi də bu qəbildən olub insanların fəaliyyəti ilə
əlaqədar olmuşdur.
XX əsrin əvvəllərində 1 tondan artıq çəkiyə malik olan zubrlar yox olmaq
təhlükəsi qarşısında qaldılar. Meliorativ tədbir olaraq bir çox ölkələrdə artırılma
məntəqələri yaratmaqla bu heyvanların kökünün kəsilməsinin qarşısı alındı. Bu
gün Qafqaz qoruğunda , Belovejski cəngəlliklərində onların sayı 600-ü keçmişdir.
1974-cü ildən nəsli kəsilməkdə olan qoyun-öküzün də məhv olma təhlükəsi aradan
qaldırılmışdır.
1904-cü ildə hind gərgədanının sayı cəmi 12 baş heyvanların vəhşicəsinə
ovlanması, 1980-ci illərdə Asiya şirlərinin sayı isə 100 ədəd təşkil edirdi.
Qoruqların yaradılması və dövlətlər tərəfindən verilən qərarlar bu təhlükəni də
aradan qaldırdı.
Qərbi Avropa faunası Şərqi Avropa ilə müqayisədə daha çox antropogen
qüvvələrin təsirinə məruz qalmış ərazi sayılır. Əhalinin məskunlaşması, meşələrin
qırılması bəzi heyvan növlərinin dağ meşələrinə miqrasiya etmələrinə baxmayaraq
kifayət qədərinin mühitə uyğunlaşmaması nəticəsində məhv olması ilə
Dostları ilə paylaş: |