M ə h ə m m ə d t a ğ I s I d q I 0 MƏHƏMMƏd tagi

---

M Ə H Ə M M Ə D   T A Ğ I   S İ D Q İ   -  1 5 0
MƏHƏMMƏD TAGI 
SİDQİ
Ə  S  Ə  R  L  Ə  R  İ
ÇAŞIOGLU
2004

---

N a x ç iv a n   M u x t a r   RespubliKası  A li 
M əc lisin in   «GöTKəmli  pedaqoq,  m aarifçi 
Vd  şair M .T .SidqİT iin  1 5 0   illİK  yubileyinin 
Keçirilmdsi 
və  xa tird sin in   dbddÜBşdirilmə- 
si  haqqında»Ki  11  m a r t  2004-cü  il  tarixli 
sərəncam ı  ilə  çap  olunur
Toplayanı,  tə rtib   edəni  və  m üqəddim ənin  m üəllifi 
A zərbaycan  M illi  E lm lər  A K adem iyasınm   həqiqi 
ü zv ü   İs a   H əbibbəyli
RedaKtoru:
Filologiya elm ləri  nam izədi  Ə sgər  Qədimov
M  59.  M əhəm m əd T ağı  Sidqi.  Ə sərləri.
K itab d a  İİK  dəfə  olaraq 
görKəmli  mütəfəKKİr,  m aarifçi  şair 
və  pedaqoq  M əhəmməd  T ağı  Sidqinin  ədəbi,  pedaqoji,  elm i  əsər- 
ləri  və  m əK tubları  çap  olunur.
4702060100-955
M  --------------------------
082-04
© «Çaşıoğlu»  n əşriy y atı,  2004

---

MƏHƏMMƏD  TAĞI  SİDQ İNİN 
HƏYATI  VƏ  ƏDƏBİ-PEDAQOJİ  FƏALİYYƏTİ
M əhəmməd  Tağı  Sidqi 
görKəmli 
b ir  m aarifçi  və  ta- 
nınm ış  y arad ıcı  şəxsiyyət 
Kİmi 
A zərbaycan  ədəbiyyatı- 
nın  və 
ic tim a i 
fİKrinin 
inK İşafında 
mühüm 
y er 
tutur. 
O nun  çoxcəhətli 
ədəbi-pedaqoji 
və  elm i  fəaliy y əti  m illi 
m aarifçilİK  
hərəKatının 
və  ədəbiyyatım ızın  ta rix in d ə   Se- 
yid  Əzim  Ş irv an i  dövrü n ü n  davam ı,  A bdulla  Şaiq, 
Süleym an  Sani  A xundov  m ərhələsinin  ərəfəsi  və  baş- 
lan ğ ıcıd ır.  LaKİn  M əhəmməd  Tağı  Sidqi  Kİmi 
böyÜK 
m ü tə fə K K İ r in  
h əy atı  və  ədəbi-pedaqoji  ir s i  layiq  olduğu 
səviyyədə  a ra şd ırılib   geniş  ictim ayiyyətə  çatdırılm am ış- 
d ır.  Belə 
Kİ, 
sovet 
haKİmiyyəti 
illərin d ə  M .T .Sidqi  haq- 
qında  m eydana  çıxm ış  təd q iq atlar  ideoloji  cəhətdən 
KÖh- 
n əlm işd ir.  M üstəqillİK  dövründə  isə  onun  barəsində 
b arm aq  ilə 
sayılacaq 
qədər 
azsaylı  məqalələr 
y azılm ışdır. 
Ədibin  elm i  və  bədii  əsərləri,  geniş  m ənada 
KÜlliyyatı 
toplanıb  indiyədəK  ayrıca 
Kİtab 
h alın d a  çap  olunm am ış- 
d ır.  B ü tü n   b u n la ra   görə  N axçivan  M u x ta r  RespublİKası 
A li  M əclisinin  Sədri  V asif  Talıbovun  «GörKəmli  peda- 
qoq,  m aarifçi  və  şa ir  M .T .Sidqinin  150  illİK  yubileyinin 
Keçirilməsi 
və  x a tirə sin in   əbədiləşdirilm əsi 
haqqında»Ki 
11  m a rt  2004-cü  il  ta rix li  sərəncam ı  bu  q ü d rə tli  m ütə- 
fəKKİrin 
h əy atın ın   və  çoxcəhətli  ədəbi  elm i  və  pedaqoji 
əsərlərin in ,  əlyazm alarm ın 
yenidən  araşd ırılm asın a, 
əsaslı 
şəKİldə 
öyrənilm əsinə,  əsəriəri  KÜlliyyatının  çap 
olunm asına,  ad ın ın   yeni  həyat  qazanm asına  geniş  im- 
кап   y a ra d ır.
%
Hələ  X IX  əsrin   ə w ə llə rin d ə n   etib arən   başlanan 
m aarifçi  id ey alar  ictim ai-ədəbi  m ü h itd ə  tez  b ir  zam anda 
v ətən daşlıq   hüququ  qazanm ışdır.  Ə srin  o rta la rm d a   maa- 
rifçilİK  ap arıcı  ideologiyaya  çevrilm işdi.  Keçən  yüzilliy- 
in   70-90-cı  illərin d ə  isə  m aarifçilİK  A zərbaycanda  hərə- 
Kat  səviyyəsinə  yÜKSəlmişdir.  A rtıq   yalnız  T iflis,  В ак
1 
Kİmi  in z ib a ti  mərKəzlərdə  deyil,  a y rı-a y n   əyalətlərdə  də 
m illi  m aarifçi  təd b irlər  geniş 
şəKİldə 
h əy ata  Keçirilmiş,

---

məKtəb,  teatr  və  mətbuat  uğrundaKi  səylərin  əhatə  dai- 
rəsi  g enişlənm işdir.  M illi-m aarifçi  ziy alılığ m  
bÖyÜK 
b ir 
nəsli  əyalətlərdə 
yetişib  
fo rm alaşm ışd ır.  Bu  m ənada Sey- 
id  Əzim  Ş irv an i,  M irzə  ƏlƏKbər  S abir,  Abbas  Səhhət, 
M əhəmməd  H adi  və  M ahm udbəy  M ahm udbəyovun  Şa- 
m axıda,  Ömər  F aiq  N em anzadənin  ŞəKİdə,  M irzə  Sadıq 
Fani  və  A bdulla  S u ru n   Gəncədə,  N ərim an  N ərim anovun 
B orçalıda,  Teym urbəy  B ayram əlibəyovun  LənKəranda, 
H acı  K ərim   S an ilm m   Zəngəzurda,  İsm ayılbəy  Şəfibəyov 
və  Bədəlibəy  Bədəlbəyovun  Q arabağda,  R əşidbəy  Əfən- 
diyevin  Q utqaşen  və  X açm azda,  F iru d in b əy   K öçərlinin 
İrəv an d a,  İsabəy  AbaKarov  və  Ə ləsgər  Şeyxhəsənovun 
Vedidə  pedaqoji  fəaliyyətlə  m əşğul  olm aları  A zərbaycan 
əyalətində  maarifçilİK  hərəKatınm 
yeni 
yÜKSəlişinə 
səbəb 
olm uşdur.  H əm in  m aarifçi-yaradıcı  q ü w ə lə rin   fədaKar- 
Iıq  n ü m u n əsi 
olan  çoxcəhətli  xidm ətləri 
sayəsində 
bütövlÜKdə  A zərbaycanda  qısa  m üddətdə  m illi  ş ü u r , 
ədəbi-m ədəni  gedişat,  ictim ai  tərəqqi  nəzərəçarpacaq  sə- 
viyyədə  ir əli  getm işdir.
G östərilən  dövrdə 
maarifçilİK  hərəKatı 
baxim m dan 
inKİşaf  etm iş  mərKƏzlərdən  b iri  də  N axçivan  idi.  M illi 
ziy alılığ m  
böyÜK 
b ir  nəsli  XIX-XX 
əsrlər 
N axçivan  icti- 
m ai-ədəbi  m ü h itin d ə  ərsəyə  gəlm işdir.  Cəlil  M əmmədqu- 
luzadə,  H üseyn  Cavid,  M əhəmməd  Tağı  Sidqi,  Eynəlibəy 
S ultano v ,  H acıağa  F əqir  O rdubadi,  Məmməd  Səid  Ordu- 
badi,  Ə liqulu  QəmKÜsar,  Əbülqasım   S ultan o v,  Əliməm- 
məd,  Sadıq və  M əhəm m ədhüseyn  X əlilovlar,  M irzə  Cəlil 
Ş ürbi,  Qüdsi  V ənəndi  və  onlarla  b aşq aları  m əhz  həm in 
m ü h itin   içərisin d ən   çıxraışlar.  XIX   əsrin   80-90-cı  illə- 
rin d ə  N axçivan  ədəbi  m ü h itin in   ağsaqqalı  və  m üəllim i 
olm uş  M əhəmməd  Tağı  Sidqinin 
coxcəhətli  fəaÜ yyəti 
KİassİK 
m aarifçilərlə  yeni  m aarifçi  nəsil  a ra sın d a   varis- 
lİK 
KÖrpüsü 
funKSİyasını  yerinə  y e tirm işir.  Əslində 
A basquluağa  BaKixanov,  M irzə  Şəfi  Vazeh,  Ism ayılbəy 
Q utqaşınlı  Kİmi  İİK  m aarifçilərlə  başlanan  XIX  əsrin  
m illi  m aarifçi  id ey aları  M irzə  F ətəli  A xundov  və  Seyid 
Əzim  Ş irv an i  tərəfin d ən   bacarıqla  davam   etd irilm iş, 
M əhəmməd 
Tağı 
Sidqi 
ilə 
başa 
ç a td ın lm ışd ır. 
M .T.S idqinin  m aarifçilİK  fəaliyyəti  və  g ö rü şlə ri  m illi 
m aarifçiliy in   inK İşafm ın  XX 
əsrdəKİ 
q anunauyğun,

---