M ə h ə m m ə d t a ğ I s I d q I 0 MƏHƏMMƏd tagi

fərə,  M .T .Sidqinin  n əsih ətləri  isə  oğlu  M əhəmmədəliyə 
m ü raciətlə  y azılm ışd ır.  LaKİn  bu  şerlər 
bütövlÜKdə 
böyüməKdə 
olan  yeni  nəslə 
poetİK 
x itab   tə s iri  bağ ışlay ır. 
M .T .Sidqinin  «Oğlum  M əhəmmədəliyə  nəsihət»  şerində- 
Kİ 
m aarifçi-poetİK   düşüncələr  geniş  m ənada  gənc  nəsil- 
lər  ü ç ü n   fay d alı  öyüdnam ələrdən  yoğ ru lm uşd u r:
Nə  qədər 
Kİ, 
v a r  əlində  fü rsə t,
D ərsinə  eylə  h ə r  zam an  diqqət.
Y etişib d ir  zəm ani-elm ü  ədəb.
M ənzilin 
eylə  guşeyi-məKtəb,
...D in i-d ü n y an ı  elm  edər  abad,
Ö zünü  eylə  cəhldən  azad.
R u z ig a rın  
Keçirmə  qəflətlə,
Elm   tə h sil  elə  d iqqətlə.’^
Ə dibin  «MəKtəbdə»,  «Dərsə  diqqət»,  «Elm in  şəra- 
fə ti» ,  «Oğlan»,  «Yüz  il  y atan d an   sonra»  adlı  şerlərində 
d ö v rü n   ən 
aKtual 
m aarifçi  ideyaları  öz  əKsini  tap m ışd ır. 
X üsusən,  M .T .Sidqinin  q ızların   m aariflənm əsi  məsələlə- 
rin ə   h ə sr  etd iy i  şerlər  Öz  dövrünə  görə  m ühüm   m ütərəq- 
qi  əhəm iyyətə  malİKdir.  Onun  «Elm in  şərafəti»   şeri 
A zərbaycan  ədəbiyyatm da məKtəbli  q ızlara h əsr  olunm uş 
b irin c i  m aarifçi poetİK  öyüdnam ədir:
,...H ə r  qız 
Kİ, 
ülüm ə  etsə  rəğbət,
A x ırd a  yəqin  ta p a r  səadət,
Yox  elm dən  özgə b ir  şərafət,
Elm   ilə d ir  ix tiy a r,  qızlar.®
Ş a irin   «zəm ani-elm ü  ədəbin»  y etişd iy in d ən   m üjdə 
g ə tirə n   m aarifçi  şerləri  uşaq  poeziyam ızın  S.Ə .Şirvani 
d ö v rü n ü n   davam ı,  A .Səlıhət,  M .Ə .Sabir,  A .Şaiq  m ərhə- 
ləsin in   ərəfəsid ir,  bu  m ərhələlər  arasm d a  e tib arlı 
K örpüdür. 
M .T .Sidqinin  m aarifçi  şerləri  indİKİ  ib tid ai 
məKtəb 
dərslİK İərində  də  özünəm əxsus  y e r  tu ta  bilər.
A zərbaycan  uşaq  ədəbiyyatınm   əsas  ja n rla rın d a n  
olan  m ənzum   Ьекауэ  ja n rı  da  M .T .Sidqinin  «Kəblə  Nə- 
sir»  əsərin in   tim salm d a  yeni  ənənələrlə  zənginləşdiril- 
m işd ir.  Q.ZaKİr  və  S .Ə .Ş lrvaninin  m ənzum   heKayələrin-
^  Bax:  A zərbaycan  u şaq  ədəbiyyatı  m ü n təx əb atı,  II  cild  (tə rtib  
edəni  X.Məmmədov,  A.Həsənov).  Вак
1
,  «Nasir»,  2002,  səh.530 
® Yenə  orada

---

də  tə s v ir  olunan  ibrətam iz  əh v alat  fin a ld a   yığcam   əxla- 
qi-tərbiyəvi 
mühaKİmələrlə 
yeK unlaşm ışdır.  «Kəblə  Nə- 
sir»  əsərin in   tim salın d a   yeni  ənənələrlə  zənginləşdiril- 
m işd ir.  Q.ZaKİr  və  S .Ə .Ş irvaninin  m ənzum  
heKayələrin- 
də  tə s v ir  olunan  ib rətam iz  əh v alat  fin a ld a   yığcam   əxlaq- 
tərb iy əv i  m ühaKİm ələrlə  yeK unlaşm ışdır.  «Kəblə  Nəsir» 
isə 
İKİ 
m ü stəq il  hissədən  ib arətd ir:  isfa h a n lı  dəlləyin  ba- 
şın a  gələn  ə h v a la tın   təqdim i  və  şərhi.  Ə hvalatm   təqdi- 
m ində 
KİassİK 
m ənzum  
heKayələrin 
x ü su siy y ə tlə ri  özünü 
g ö stə rir.  B u rad a qədim   zam anlarda baş verm iş  ibrətam iz 
b ir  hadisə  n ağ ıl  ed ilir.  M əlum  o lu r 
kİ, 
u s ta  Ə m ir 
Kİşinin 
oğlu  dəllƏK  Kəblə  N əsir  səfərə  çıxan  zam an  öz  avam lığı- 
n ın   u cb atın d an   u lağ ın ı  və  Keçisini  o ğ ru la rm   güdazına 
v e rir.  Hələ  bu  azım ş  Kİmi,  yolda  o ğ ru la rd a n   b iri  onu  al- 
dadıb,  g ü y a  itirm iş   qiym ətli  daş-qaşlar 
aşKar  etməK 
m əqsədilə  qu y u y a  sa ld ırır,  p a lta rla rm ı  g ö tü rü b   arad an  
çıx ır.
«Kəblə  N əsir»  m ənzum  
heKayəsinin 
şərh lər  hissə- 
sində  isə  ş a ir  təqdim   etd iy i  hadisəni  həm   h əy ati  mövqe- 
dən,  həm   də  m aarifçi  baxım dan  ay d ın laşd ırm ağ a  və  ye- 
K unlaşdırm ağa  çalışm ışdır.  B urad a  «Kəblə  N əsir»in 
h əy ati  qayəsinin  əsasında  dayanan  «bir  gözəl  ad  q alır 
cah an d a  nişan» 
m israsm m  
aşılad ığ ı  ideya-m əzm un  he- 
Kayətin 
m aarifçi  istiq am əti  v asitəsilə  daha  da  dərinləş- 
d irilm işd ir.  B u rası  da  qiym ətlidir 
kİ,  m ü əllif 
«Kəblə  Nə- 
sir»  m ənzum   heKayətində  m illi  is tiq la h   d a   ictim ai- 
m ənəvi  tərəq q iıü n  əsası  Kİmi  d əy ərlən d irir:
Та Kİ,  m illətdə  olsun  istiq lal,
E tm əsin   cəhl bizləri  pam al.
O lm asm   öm rüm üz  cahanda  tələf,
Elm   təh silin ə 
edəK 
m əsrəf.
Aç  bu  əbnayi-m illətə  məKtəb,
O rda  tə h sil  olunsun  elmü-ədəb.
ZİKri-xeyr ilə bəİKƏ  yad  olasan,
D inü  dün y ada  qəlbi  şad  olasan.^
«Kəblə  N əsir»  m ənzum  
heKayəti  təKcə 
ideya  məz- 
m u n u n a  görə  deyil,  form ası,  q u ru lu şu   etib arilə  də  oriji- 
n al  x ü su siy y ətlərə  m aliKdir.  Belə 
kİ,  həm in  poetİK  mən-
® B alalara tö h fə.  В аш ,  1982,  səh.185

---

zum ə  bədii  fo rm a  etib arilə  məKtəbdə  təşKİl  olunm uş  mə- 
n alı  b ir  d ərsin   imKanlarını  və  x ü su siy y ə tlə rin i  özündə 
cəm ləşdirir.  Bu  «dərsdə»  şa ir  m üəllim   sifətin d ə 
iştiraK 
ed ir.  TəKcə  m ü əllif  -   M .T.Sidqi  deyil,  onun  canlaqdır- 
dığı  bədii  obraz  da  XIX  əsrin   son  rü b ü   üçün  səciyyəvi 
olan  m üəllim -yazıçı  tip in in   qabarıq  nüm ayəndəsi 
K im i 
diqqəti  cəlb  edir.  Təlimlə  tərb iyən i, 
bilİKİə 
əxlaqı  vəh- 
dətdə  aşılam ağı  q a rşısın a  m əqsəd  qoyan  şair-m üəllim   öz 
şa g ird lə rin i  «zəmanədə  b ir  ad»,  nişanə  qoym aq  nüm unə- 
sində  tərbiyə  etm əyə  səy  g ö stərir.  Kəblə  N əsirin   başına 
gələn  əh v alat  qəflətdən  ayılm ağa,  «haqqa  əda  etməyə» 
xidm ət  edir.  Ş a ir  şagirdləri  ibrətam iz  m ətləbləri  eşit- 
məyə, 
öyrənm əyə 
və  dərK 
etm əyə  h azırlam aq   ü çü n   sinif- 
də  olduğu  Kimi  şagirdlərə  üz  tu ta ra q  
saıiKİ 
o n ları  b ir  az 
so n ra  öyrədəcəyi  mövzuya  hazırlayır:
Ey  u şaq lar,  tu tu n   yerinizdə  m əqam,
O tu ru n  
bircə  saKİtü  aram.
G ö tü rü n  b ir  qələm,  açın  d ə ftər,
Mən 
deyim , 
siz 
yazın,  edəK 
əzbər.
Kəblə  N əsirin   başın a  gələn  ə h v a la tla r  söylənib  başa 
çatdıqdan 
sonra  mənzum  heKayətin  İKİnci 
hissəsində 
ye- 
nidən  şair-m üəllim lə  görüşürüK. 
Bu 
məqamda 
isə  o, 
ta- 
mam  olm uş, 
başa 
çatm ış 
heKayətin 
m ənasını  izah 
edən 
tərbiyəçi  sifətin d ə  çıxış  edir.  Şərh  prosesi  ona  özünün 
maarifçi-didaKtİK  görüşlərini 
m üəyyən 
sistem   halında 
izah  etm əyə  imKan  verir. 
H əm in 
əxlaqi-m aarifçi  qənaət- 
lər  isə  təKCƏ 
«Tərbiyə»  məKtəbinin 
şagirdləri,  yaxud 
həm in 
dövrün  oxucuları  üçün 
deyil, 
hətta  hazırKi  müa- 
sirlərim iz 
ü çü n  
də  faydalı  və  düşündürücüdür:
KeçəcəKdir  tam am   yaxşı-yam an,
B ir  gözəl  ad  qalar  cahanda  nişan.
Ömür 
bihudə 
Keçməmiş 
bada,
Biz  də b ir  ad  qoyaq bu  dünyada.
...  M illətin  haqqını  əda  eylə,
M əscidi  m ədrəsə bina  eylə.^°
«Kəblə  N əsir»  m ənzum   heKayəsi  A zərbaycanda 
«dərs-heKayət»  fo rm asm d a  yazılm ış  İİK  uşaq  ədəbiyyatı 
n ü m u n əsid ir.
GÖstərilən  mənbə

---