M ə h ə m m ə d t a ğ I s I d q I 0 MƏHƏMMƏd tagi

A siya,  A vropa,  AmerİKa  q itələrin in   şim al  tə rə fin i  əhatə 
edib.  Am m a bəhri-m ühiti-M üncəm idi-cənubi  qitəati-xəm - 
sədən  uzaq  olduğuna  görə  heç  b ir  q itən i  əhatə  etmə- 
yibdir.
İstilah ati-co ğ rafiy ad an   to rp aq lara  v erilən  isim ləri 
tə rif  et!
Istilah ati-co ğ rafiy ad an   to rp aq lara  v erilən  isim lər 
bunlardan:
Cəzirə, 
ş ib h i- c ə z ir ə ,  c ə z a y ir i- m ü c t ə m iə ,  b ə r z ə x ,  b u - 
r u n ,  s a h i l ,  o v a ,  d ə r ə ,  y a y la q ,  d ə r b ə n d ,  c ə b ə l,  s i l s i l e y i -  
c ib a l,  K u h i- a t ə ş f ə ş a n .
Cəzirə  nədir?
H ər  tə rə fi  su  ilə  əhatə  olunan  to rp aq lara  «Ada», 
ərəbcə  «Cəzirə»  deyilir,
iibhi-cəzirə  nəyə  deyilir?
'ç  tə rə fi  su   ilə  əhatə  olunub,  yalnız  b ir  tə rə fi  qitə- 
lərə  yapışan yerlərə  «Şibhi-cəzirə»  deyirlər.
Cəzayiri-m üctəm əə  nədir?
B ir-birinə  yaxın  b ir  heyətdə  b ir  neçə  adanm   icti- 
m asına  «Cəzayiri-müctəməə»  deyilir.
Bərzəx  nəyə  deyilir?
İk İ 
dəniz  arasından  qitələri bir-birinə  rəb t  edən  d ar 
yerlərə  «Bərzəx»  deyilir.  Cəzayiri-m üctəm əənin  bəzisini 
bir-birinə  yapışdıran  to rp aq lar  Kimi.
B u ru n   nəyə  deyilir?
Q itələrin  və  adalarm   ə tra fın d an   dənizlərə  doğru  çı- 
xan  yerlərə  «Burun»  deyirlər.
Sahil  nəyə  deyilir?
Torpaq  qism inin  suya  m ü ttəsil  olan  yerlərinə  «Kə- 
n ar» ,  ərəbcə  sahil  deyilir.
Ova nəyə  deyirlər?
T orpaqların  düz  və  geniş  yerlərinə  «Ova»  deyilir. 
Am m a  otsuz  və  susuz  yerlərinə  çöl,  ərəbcə  səh ra  deyir- 
lər.  Ç uxur yerlərinə  «Dərə»  deyirlər.
Y aylaq nəyə  deyilir?
D əryalardan  lam əhalə  m in  qədəm  ucalıqda  olan 
düz,  o tlu   və  su lu   yerlərə  «Yaylaq»  deyilir.
«Dərbənd»  nədir?
Ik İ 
dağın  arasınd a  olan  d ar 
k ə ç ə c ə k  
yerlərə  «Dər- 
bənd»  deyirlər.
«Dağ»  nədir?

---

Səthi-ərzdən  irtifa s ı  m in  qədəmdən  ziyadə  çıxmış 
m əhəllərə  «Dağ»,  ərəbcə  cəbəl  təbir  olunur.  KiçİK  dağla- 
ra   d a  «Təpə»  deyilir.
«Silsileyi-çibal»  nədir?
B ir-birinə  m ü ttəsil  olub,  b ir  xeyli  məsafə  qədər  ge- 
dən  d ağ lara  «Silsileyi-çibal»  deyilir.
«G uhi-atəşfəşan»  nədir.
Qitə  və  ad alard a  b ir  p ar а  dağlar  v a rd ır 
k İ ,  
onların 
təpəsindən  od,  alov,  şərarə, 
k ü I ,  
tü s tü ,  dum an  çıxar. 
B una  görə  b u   günə  d ağ lara  yardağ  və 
yain K İ 
guhi-atəş- 
fəşan və b ir  p a ra  lisan lard a  «VuİKan»  deyilir.
T ərifati-coğrafiyadan  su lara  aid  olan  qism ləri  bəy-
an  elə!
T ərifati-coğrafiyadan  sulara  aid  olan  qism lər  bun- 
lard ır:
Dəniz,  KÖrfəz,  lim an,  boğaz,  axar  su,  çay,  arx, 
nəh r,  göl,  hövz,  sel,  şəlalə,  səlsəbil.
Dəniz  nədir?
B əhri-m ühitlərdən  hasil  olub,  qitələr  arasm d a  bö- 
yÜK  su la rın  
təşKİl 
olunm ağına  «Dəniz»  deyilir 
k
İ, 
hər 
b irin in   özünəm əxsus  isim ləri v ard ır.
K örfəz  nəyə  deyilir?
D ənizlərdən  hasil  olub,  torpağın  içinə  soxulub- 
girən  su la ra   «Körfəz>>,  ərəbcə  xəlic  deyilir.  K örfəz  bu- 
ru n u n  əKSİdir.  Gəm ilər  dayanan yerlər KÖrfəzin Kİçiyidir 
Kİ,  ona  da  «Liman»  deyilir.
Boğaz  nədir?
İ
k
İ 
to rp ağ ı 
ayırıb 
və 
İKİ 
dəryanı 
bir-birinə  m üttəsil 
edən  su la ra   «Boğaz>> 
deyilir. 
Boğaz bərzəxin 
ƏKsidir.
A rx   nədir?
İ
k
İ  d ə r y a n ı  b ir - b ir in ə   v ə s l   e d ib ,  g ə m i  v ə   q a y iq   к е - 
çirm əK   ü ç ü n   v ə   yaİHKİ  s u s u z   y e r lə r i  s u v a r m a q d a n   Ö trü 
in s a n   h ü n ə r ilə   q a z ıla n   y e r lə r ə  
«Arx» 
v ə   yain K İ  « K a n a l» , 
ə r ə b c ə   c ə d v ə l  d e y ilir .
Göl  nədir?
H ər 
t ə r ə f d ə n  
toraq 
i l ə   ə h a t ə  
olunan 
v ü s ə t l i ,   d ə r in  
və 
raK İd  s u la r a  
< 
d e y ilir , 
GÖİ  adanın 
ƏKSidir. 
In- 
san ların  
h ü n ə r ilə   ə m ə lə   g ə lə n  
k
İ
ç
İ
k
 
g ö llə r ə  
«Hövz» 
t ə b ir  
olunur.
Çay  nədir və  nəhr  nədən  hasil  olur?

---

Y ağış,  qar  və  buz  su ları  dağlardan  a x a r  dərələrə. 
D ərələrdən  vadilərə.  Vadilərdə  çaylar  h ü su la  gəlir.  B ir 
neçə  çaym  ictim ası  ilə  n əh rlər 
təşKİl 
olunur.
Əgər  q ar  və  yağış  su ları  qeyri-m üəyyən  ilə  dağlar- 
dan  və  dərələrdən  şiddətlə  axıb  tÖKÜlsə,  ona  sel  deyilir.
Sel  nəyə  deyilir  və  şəlalə  nədir?
Əgər b ir  axar  su yoxuşdan enişə  şiddətdə  axıb,  daş- 
la ra  və  qayalara  çırpm ıb,  g u ru ltu   hasil  etsə  ona  şıld ır və
yaiıiKİ 
«şəlalə»  deyilir.
Əgər  qar  və  yağış  su ları  qeyri-m üəyyən  v a x t  ilə
dağlard an  v ə  dərələrdən  şid d ətlə  axıb  tÖKÜlsə,  ona  sel 
d e y ilir .
H ərgah  uca yerdən  və  qayalar  arasın d an   caqqıltı ilə 
səslənib,  səpələnib  b ir  alçaq  məhəllə  tÖKÜİsə,  səlsəbil
nam ını  alır.
A x ar  su la r nə  növlə  cərəyan  edirlər?
A xar  su lar  dağlardan,  dərələrdən  vadilərə  və  vadi- 
lərdən  səh ralara,  səhralardan  dənizlərə  səm t  cərəyan 
edirlər.  A x ar  su larm   çıxdığı  yerə  «mənbə»  və  dənizə  qo- 
v u şduğu  m əhəllərə  «mənsəb»  deyilir.
B ir  n əh rin   və  ya  b ir  ax ar  suyun  sağ  tə rə fi  və  sol 
tə rə fi  necə  b ilin ir?  B ir  nəhrin  axdığı  tərəfə  baxan  b ir 
adam ın  sağ  tə rə fi  n əh rin   sağ  səm ti  və  sol  tə rə fi  n əh rin  
sol  tə rə fi  olur.
A vropa  nədir?
A vropa 
KÜreyi-ərzində 
olan  qitəati-xəm sənin,  yəni 
beş 
q itən in  
b irid ir.
A vropa  necə  qitədir?
A vropa  qitəsi  əgərçi  о 
biri  qitələrdən  KİçİKdir, 
am m a  əhalisinin  h ü n ər  və  m ərifət  və  qeyrət  və  mədə- 
niyyəti  səbəbilə  və  səKənəsinin  ülum   və  fü n u n d a  məha- 
rə t  və 
zəKavəti 
cəhətilə  cüm ləsindən  m üzəyyən  və  mə- 
m u rd u r.  Bu  səbəbdəndir 
Kİ, 
cəmi  coğrafiya  K İtablarında 
b u   q itən in  
əhvalı 
о  b iri  qitələrdən  m üqəddəm   tə rif  və
bəyan  olunur.
A vropa q itəsin in   hüdudu  nədir?
A vropa  q itəsin in   şim al  tə rə fi  bəhri-m ühiti-M üncə- 
m idi-şim ali,  Şərq  tə rə fi  U ral  d ağları  və  U ral  n əh ri  və 
bəhri-X əzər,  cənub  tə rə fi  Qafqaz  dağları  və  bəhri-Siyah 
və  bəhri-Səfid,  qərb  tə rə fi  bəhri-m ühiti-Q ərbi  ilə  məh- 
d uddur.

---