M ə h ə m m ə d t a ğ I s I d q I 0 MƏHƏMMƏd tagi

m əntiqi 
yeKunudur. 
E yni 
zamanda, 
M .T .Sidqinin 
peda- 
qoji  ir s i  həm   də 
yeni  tip li  m aarifçiliyin  nəzəri-ideoloji 
təm əliıü   təşKİl 
edir. 
Ə srin  70-80-ci 
illərində  yetişib 
form alaşan  yeni  m aarifçi 
nəsil  90-cı 
illərdən  etibarən 
m üəyyən  m ənada 
M .T .Sidqinin 
əməl  və  ideyalarını 
m üstəqil 
surətdə  davam  etdirməKİə  maarifçilİK 
hərəKatı 
m eydam na  atılm ışdır. 
Bu 
mənada 
M əhəmməd  Tağx  Sidqi 
özündən  əwəİKİ  m aarifçi  nəslin  layiqli  x ə ləfi,  sonraKi 
q ü w ə lə rin   isə 
ustad  sələfid ir. 
M illi 
m aarifçiliyin  məK- 
təb, 
dərslİK,  teatr,  ədəbiyyat  və  m ətbuatm  
inKİşafı 
ilə 
b ağ lı  ən 
y a x şı 
ənənələri 
bir  çox 
görKəmli 
ziyalılarla  ya- 
naşı,  həm 
də  M .T .Sidqinin 
adı 
ilə bağ lıd ır.
M əhəmməd  Tağı  Sidqi  1854-cü  ildə  O rdubad  şəhə- 
rin d ə  anadan  olm uşdur. 
0 ,  İİk 
tə h silin i  M olla  Məhəm- 
məd  Tağı  adlı  b ir  ax u n d u n   yanında  alm ışd ır.  S o n ra  Şah 
H üseyn  S oltan  m ədrəsəsində  oxuyan  Sidqi  biliK  və  mə- 
lu m a tla rım  b ir  qədər 
də 
təKmilləşdirmişdir.  GənclİK  illə- 
rin d ə  qısa  m üddət  Cənubi  A zərbaycanda  yaşam ış,  bura- 
da  tə h silin i  dərinləşdirm əKİə  yanaşı,  ordubadlı  ta c irlə rin  
y an ın d a tic a rə tlə   də  m əşğul  olm uşdur.  T əxm inən  1885-ci 
ildə  Ira n d a n   O rdubada  q ay ıtm ışd ır.  O rdubadda  ailə  həy- 
a tı  q urm u ş,  10  ilə  yaxın bu  şəhərdə  yaşam ış, 
maarifçilİK 
və  bədii  y arad ıcılıq la  m əşğul  olm uşdur.  O,  ailəsini  do- 
lan d ırm aq   ü çü n   çayxana  açm ışdır.  LaKİn  bu  adi  çayxa- 
n a   deyildi.  Oğlu,  tan m m ış  p u b lisist  və  tərcüm əçi  Məm- 
m ədəli  Sidqi  Səfərov 
5  fev ral  1951-ci  ildə  yazdığı 
«Tərcüm eyi-halım »  adlı  avtobioqrafİK  xaraKterli  x atirə- 
sində  a ta sın ın   çayxanasını  aşağıdaKi 
Kİmi 
səciyyələn- 
d irm işd ir:  «O  zam an  atam ın   çayçı 
düKanı 
O rdubad  ziya- 
lıla rın m   yığıncaq  y eri  o lu r...  H am an  çayçı  dÜKanında 
Sədi,  H afiz,  F irdovsi,  N izam i Gəncəvi  Kimi  şa irlə rin   şer- 
ləri  o x u n u r  və  təh lil  olunurm uş.  Eyni  zam anda,  atam   о 
zam an 
İrandan, 
R usiyadan  və  TürKiyədən  qəzetiər  də 
alıb  o x u y arm ış...  Bu  qəzetlər  çox  zam an  atam ın   həm- 
məsləKİəri 
arasın d a  gizlində  oxunarm ış.  ÇünKİ  avam  
cam aat  qəzet  oxum ağı 
böyüK  
günah  və 
qəzet  o x u y a n la n  
Kafir...  hesab  edirdi».^
9
AMEIA Ə lyazm alan İn stitu tu n u n   fondu.A-25,Q-7  (180),  vərəqə  3

---

1892-ci  ildə  açıqfİKİrli,  ru s   və  A vropa  m ədəniyyə- 
tin ə  d ərin   rəğ bət  bəsləyən  H üseyn  S u lta n  
KəngərlinsKİ 
ilə 
birlİKdə 
O rdubad  şəhərində  açdığı  «Əxtər»  adlı  yeni 
ü su llu   məKtəblə  M .T.Sidqi  pedaqoji  fəaliyyətə  başlam ış- 
d ır.  Ş əriət  fən n in d ən   başqa,  ana  dili,  hesab,  coğrafiya 
d ə rslə rin in   ana  dilində  Keçirildiyi  bu  məKtəbdəKİ  səmə- 
rəli  m əK təbdarlıq işləri  onu  daha da m əşh u rlaşd ırm ışd ır. 
«Əxtər» 
məKtəbinin 
şag ird i  M .S.O rdubadi  həm in  təd ris 
m üəssisəsini  «gələcəK  üçün  üsuli-cədid  m üəllim ləri  ha- 
zırlayan»^  ciddi  təh sil  ocağı  ad lan d ırm ışd ır.
Təcrübəli  m üəllim in  pedaqoji  fəaliy y əti  N axçivan 
ziy a lıla rm ın   diqqətini  cəlb  etm işd ir.  O,  1894-cü  ildə  bu- 
ra   dəvət  olunub  «Tərbiyə»  m əKtəbinin  əsasın ı  qoym uş- 
d u r.  «MəKtəbi-Tərbiyə»də  dünyəvl  elm lərin  təd risin ə 
ciddi fİKİr verilm iş,  ru s   dili və  ədəbiyyatı  da  öyrədilm iş, 
tərcüm ə  d ərsləri 
təşKİl 
olu n m u şdu r.  «Tərbiyə»  məKtəbi 
A zərbaycan  məKtəbi  ta rix in d ə   İİk  m illi  m əK təblərdən  bi- 
rid ir.  Belə 
Kİ, 
о  v a x ta   qədər  m övcud  olan  qəza,  şəhər, 
zem stvo  və  no rm al  məKtəblər  ana  d ilin in   b ir  fən n   Kİmi 
tə d ris  olun d u ğu   ru s  məKtəbləri  id ilər.  Və  həm in  məKtəb- 
lərdə  ru s   çarizm i  özünə  sadiq  təbəələr  fo rm alaşd ırm aq  
v əzifəsini  h əy ata  K əçirirdi.  X IX  əsrin80-ci  illə rin in   son- 
la rın d a   m eydana  çıxm ış  ru s -ta ta r  m əKtəbləri  də  adm dan 
g ö rü n d ü y ü   Kİmi  an ad illi  fən lərin   b ir  qədər  də  genişlən- 
d irild iy i  ru s   m əKtəbləri  Kİmi  fəaliyyət  g ö stə rird i.  M.T. 
S idq in in   «MəKtəbi“Tərbiyə»si  isə  ru s   d ilin in   x a rici  dil 
Kİmi  ay rıca  tə d ris  olunduğu,  dig ər  fə n lə rin   ana  dilində 
K eçirildiyi  m illi  məKtəb  idi.  M əsələnin  bu  cəhəti  v ax tilə 
Cəlil  M əm m ədquluzadənin  də  diqqətini  cəlb  etm iş  və  o, 
«Tərbiyə»  m əKtəbindən  bəhs  edərKən  «N axçivan  şəhə- 
rin d ə  ham an  məKtəbi  H əzrəti-Sidqi  təsis  edən  zam an  be- 
lə  qaydalı  m üsəlm an  m ədrəsəsi 
nəinKİ 
İrəv an d a, 
bəİKə 
Q afqazın 
böyÜK 
m usəlm an  şəh ərlərin in   çoxunda  yox 
idi»^  qənaətinə  gəlm işdir.  M .T.S idqinin  səyi  nəticəsində 
az  v a x td a   «Tərbiyə»  məKtəbi  ədəbi-m ədəni  fİK rin  əsas
^  M .S.O rdubadi.  Ə
sk
I 
və
 yeni  şer  məKtəbləri.  «K om m unist»  qəze- 
ti,  30  noyabr  1923-cü  il,  №  277
3
Cəlil  M əm m ədquluzadə.  Ə sərləri,  VI  cild.  Вакх,  A zərn əşr,  1985, 
səh  10

---