M İ L L İ K İ T A B X A N A
____________________________________
16
Müstəqil Azərbaycanın siyasi, sosial-iqtisadi və dövlətçilik tarixinin
öyrənilməsində Heydər Əliyev siyasi kursunun layiqli davamçısı, Prezident
İlham Əliyevin əsərləri və onun haqqında yazılan kitablar da mühüm
əhəmiyyət kəsb edir.
Prezident Aparatının məsul işçilərindən fəlsəfə elmləri doktoru Ramiz
Mehdiyevin, tarix elmləri doktorları Əli Həsənovun və Dilarə Seyidzadənin,
professor Fatma Abdullazadənin əsərləri müstəqil Azərbaycanın
möhkəmləndirilməsi və inkişaf etdirilməsində Heydər Əliyevin rolunu
işıqlandırmaqda mühüm yer tutur.
Son illərdə Heydər Əliyevin tarixdə rolu, şəxsiyyəti, onun rəhbərliyi ilə
respublikamızın müstəqillik dövründə inkişafına dair qiymətli əsərlər
yazılmışdır. Respublika xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrinə rəhbərlik
edən şəxslərin sosial-iqtisadi dəyişiklikləri əks etdirən kitabları da maraqlı
mənbələrdir. Elmin inkişaf etdirilməsində Heydər Əliyevin tarixi xidmətləri,
elmə qayğısı və elmi tədqiqatların yeni təfəkkür tərzində aparılması
vəzifələrinin, konsepsiyalarının müəyyən edilməsi alimlər tərəfindən
tədqiqat obyektinə çevrilmişdir.
Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərliyinin birinci dövrü Azərbaycanın
Sovet sosialist ictimai-siyasi, iqtisadi quruluşunu əhatə edir. Müəllif Heydər
Əliyevin fəaliyyəti ilə bağlı Sovet dövrünün tarixşünaslığının öyrənilməsinə
iki baxımdan yanaşmışdır. 1970-1985-ci illərin tarixinə həsr edilən əsərləri
iki qrupa ayırmışdır. Birinci qrupa 1990-cı illərə kimi, ikinci qrupa 90-cı
illərdən sonrakı dövrdə yazılan əsərlər aiddir. Birinci qrupa daxil olan
əsərlərdə inzibati-amirlik dövrünün, marksizm-leninizm ideologiyasının
təsiri özünü göstərir. Heydər Əliyev göstərirdi ki, bu tarixçilərin günahı
deyildir: «Mən heç kimi günahlandırmaq istəmirəm. Bu, zamankı
quruluşumuzun, dövrün ümumi bəlaları idi».
1
Bu əsərlər heç də öz
əhəmiyyətini itirməmişdir. Onlarda Azərbaycanın sosial-iqtisadi inkişafı,
əsas məsələlərin və i.a. təhlili araşdırılmışdır.
İkinci qrup əsərlər Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin edilməsindən
sonrakı dövrdə nəşr edilənlərdəndir. Bu əsərlər əvvəlkilərdən
1
Heydər Əliyev. Müstəqilliyimiz əbədidir. I kitab. Bakı, 1997. səh. 155
M İ L L İ K İ T A B X A N A
____________________________________
17
fərqli olaraq inzibati-amirlik dövrünün ideoloji təsirlərindən uzaqlaşmış yeni
baxışlara əsaslanır.
1970-85-ci illərin tarixi proseslərinin öyrənilməsində Heydər Əliyevin
əsərləri ən əsas tarixşünaslıq mənbələrindən biridir.
Dövri mətbuat materialları əsərin yazılmasında əsas ilk mənbələrdəndir.
Monoqrafiyanın əsas mənbəşünaslıq bazasını Azərbaycan Respublikası
və Rusiya Federasiyası arxivlərindən toplanan sənədlər, materiallar təşkil
edir. Burada Azərbaycan Respublikası Siyasi Partiyalar və İctimai
Hərəkatlar Arxivinin, Azərbaycan Respublikası Prezident Aparatının,
Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Naxçıvan Muxtar Respublikası
Ali Məclisinin Arxivləri, Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin, Azərbaycan
Dövlət Neft Şirkəti, Ədliyyə Nazirliyi və Təhsil Nazirliyinin cari
arxivlərinin materiallarından istifadə edilmişdir. Bütün bu arxivlərin
sənədləri ilk dəfədir ki, elmi dövriyyəyə daxil edilir.
Rusiya Federasiyasınm Dövlət Ən Yeni Tarix Arxivi, Rusiya
Federasiyasının Dövlət Arxivi, Sosial-İqtisadi Tarix Arxivi, Rusiya
Federasiyasının Dövlət İqtisadiyyat Arxivi, Federal Təhlükəsizlik Xidməti
Arxivi fondlarından Heydər Əliyevin Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi
işlədiyi vaxtdan son dövrədək fəaliyyətinə dair olduqca maraqlı və yeni
materiallar toplanmışdır. Bu materiallardan da ilk dəfə istifadə edilmişdir.
Rusiya Federasiyasının Dövlət Ən Yeni Tarix Arxivində (keçmiş Sov.
İKP MK-nın arxivi) H.Ə.Əliyevin Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi
vəzifəsində fəaliyyətinə dair saxlanılan materiallardan müəllif 201 adda
sənədlə tanış olmuş, istifadə etmişdir. Onların içərisində Azərbaycan KP
MK-nm birinci katibi vəzifəsində işlədiyi dövrdən 1989-cu ilə kimi Sov.
İKP qurultaylarında, plenumlarında çıxışları (Fond 1, Siyahı 6, 7, 8)
toplanmışdır. Bu sənədlər içərisində Heydər Əliyevin ittifaq miqyasında
fəaliyyətini əks etdirən aşağıdakı faktları qeyd etmək olar: 1970-ci il iyulun
2-də Sov.İKP MK-nın plenumunun ikinci iclasının stenoqramı,
M İ L L İ K İ T A B X A N A
____________________________________
18
N.V.Podqornunun Sov. İKP MK-nın «Partiyanın kənd təsərrüfatı
sahəsində növbəti vəzifələri» haqqında məruzəsinin hazırlanması üzrə
H.Ə.Əliyevin komissiyanın tərkibinə daxil edilməsi təklifi; plenumun axşam
iclasında L.İ.Brejnevin «Beynəlxalq vəziyyət haqqında» məruzəsinin
müzakirəsində H.Ə.Əliyevin çıxışının mətni; 1973-cü il martın 4-də Sov.
İKP MK-nın plenumunda Sov. İKP MK-nın «Beynəlxalq fəaliyyəti
haqqında» məruzənin müzakirəsində H.Ə.Əliyevin çıxışı; 1973-cü il
dekabrın 11-də Sov. İKP MK plenumunda Sov. İKP-nin «SSRİ-nin 1974-cü
il xalq təsərrüfatının inkişafına dair Dövlət planı və SSRİ-nin 1974-cü il
Dövlət büdcəsi haqqında» məruzənin müzakirəsində H.Ə.Əliyevin çıxışı;
Sov. İKP MK-nın 1975-ci il aprelin 16-da keçirilən plenumunda
A.A.Qromkonun «Beynəlxalq vəziyyət və Sovet İttifaqının xarici siyasəti»
haqqında məruzəsinin müzakirəsində H.Ə.Əliyevin çıxışı; 1976-cı il martın
5-də Sov İKP MK plenumunda L.İ.Brejnevin H.Ə.Əliyevi Sov.İKP Siyasi
bürosunun üzvlüyünə namizəd seçilməsi haqqında təklifı; 1976-cı il
oktyabrın 10-da Sov.İKP MK-nın plenumunda «SSRİ-nin 1976-1980-ci
illərdə xalq təsərrüfatının inkişafına dair Dövlət beşillik planı»nın və «SSRİ-
nin 1977-ci ildə xalq təsərrüfatının inkişafı planı haqqında»; «SSRİ-nin
1972-ci il üçün Dövlət büdcəsi haqqında və SSRİ-nin 1975-ci il Dövlət
büdcəsinin yerinə yetirilməsi haqqında» məruzələrin müzakirəsində
H.Ə.Əliyevin çıxışı; 1978-ci il iyulun 3-də Sov.İKP MK-nm plenumunda
H.Ə.Əliyevin L.İ.Brejnevin «SSRİ-nin kənd təsərrüfatının daha da inkişaf
etdirilməsi haqqında» məruzəsinin müzakirəsində çıxışı; 1981-ci il noyabrın
11-də Sov.İKP MK plenumunda H.Ə.Əliyevin «SSRİ-nin 1981-1985-ci
illərdə iqtisadi və sosial inkişafının Dövlət planı haqqında və 1982-ci ilin
Dövlət iqtisadi və sosial inkişafı planı, 1982-ci ilin Dövlət büdcəsi»
məruzələri ətrafında çıxışı; Sov.İKP MK-nın 1982-ci il 12 noyabr tarixli
plenumunda K.U.Çernenkonun H.Ə.Əliyevin Sov.İKP MK Siyasi bürosu
üzvlüyünə namizədlikdən üzvlüyə keçirilməsi haqqında təklifi və bu barədə
Sov.İKP MK plenumunun qərarı;
Sov.İKP MK-nın qərarına H.Ə.Əliyev haqqında geniş biblioqrafik arayış
- təqdimat da əlavə edilmişdir.
Dostları ilə paylaş: |