M. M. Musayev
Yüklə 3,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.1.3.8. Noqay dili və ya türkcəsi
- 1.1.3.9. Qumuq dili və ya türkcəsi
- 1.1.3.10. Krım-tatar dili və ya Krım tatarcası
- 1.1.3.11. Krımçak dili və ya türkcəsi
- 1.1.3.12. Karaim dili və ya türkcəsi
- 1.1.3.13. Alabuqat tatarcası/noqaycası
- 1.1.3.14. Astraxan noqaycası-qaraqaşcası
- 1.1.3.15. Yurd tatarcası və ya Astraxan noqaycası
- 1.1.3.16. Barabin tatarlarının dili
- 1.2.2. Şor dili və ya türkcəsi
- 1.2.3. Çulım dili və ya türkcəsi
- 1.2.4. Sarı uyğur dili və ya türkcəsi
20
içәrisindә yәqin ki bu rәqәm çox dәyişmişdir. Sözügedәn dil danışıq vә әdәbi dil sәviyyәlәrindә işlәnilir. 1.1.3.8. Noqay dili və ya türkcəsi danışıq dili sәviyyәsindә, qismәn dә әdәbi dil kimi Rusiya Federasiyasının Stavropol, Astraxan vә Krasnodar vilayәtlәrindә vә Dağıstan Muxtar Respublikasında işlәnilir. Əhalinin 1989-cu ildә hәyata keçirilәn siyahıya alınmasına görә noqay- ların sayı 45 min olmuşdur. 21 il içәrisindә bu rәqәm yәqin ki dәyişmişdir.
siyasının Dağıstan Muxtar Respublikasında, qismәn dә Şimali Osetiya, Çeçenistan, İnquşetiya Muxtar Respublikalarında işlәnilir. Əhalinin 1989- cu ildә hәyata keçirilәn siyahıya alınmasına görә qumuqların sayı 282 min nәfәr olmuşdur. Bunların 97,4%-ü qumuq türkcәsini ana dillәri kimi qәbul etmişdir. 21 il içәrisindә bu rәqәm yәqin ki dәyişmişdir. Qumuq dili Dağıstan Muxtar Respublikasınada işlәnilәn 6 әdәbi dildәn biridir. Bolşevik inqilabından әvvәl qumuq dili sözügedәn vilayәtlәrdә ortaq dil özәlliyinә malik olmuşdur. Sonralar hәmin funksiyanı rus dili yerinә yetirmişdir. Bu gün dә sözügedәn funksiyanı rus dili hәyata keçirdir. 1.1.3.10. Krım-tatar dili və ya Krım tatarcası Ukrayna Respub- likasında vә Özbәkistanda işlәnilir. Əhalinin 1989-cu ildә hәyata keçi- rilәn siyahıya alınmasına görә Krım tatarlarının sayı keçmiş SSRİ-dә 272 min nәfәr olmuşdur. 21 il içәrisindә bu rәqәm yәqin ki dәyişmişdir. Bu tatarların 252 mini o zamankı sayım rәqәmlәrinә görә Krım tatarcasını ana dili kimi qәbul etmişdir. Günümüzdә Krım tatarlarının böyük bir hissәsi Özbәkistandan vә keçmiş Sovetlәr İttifaqının digәr bölgәlәrindәn Krıma köçüb gәlmişdir. 1.1.3.11. Krımçak dili və ya türkcəsi Krımda yaşayan vә bir qrup yәhudi dininә mәnsub olan bir türk xalqının dilidir. Əhalinin 1989-cu ildә hәyata keçirilәn siyahıya alınmasına görә SSRİ-dә 1448 nәfәr krım- çak yaşamışdır. Onların 34,9 %-u bu dili ana dili hesab etmişdir. Sadәcә yaşlı nәsil bu dildә danışa bilir. Krımçaklar rus dilini işlәdirlәr. İndi gәnc nәsil dә bu dili öyrәnmәk istәyir. 1989-cu ildә ana dillәrini öyrәnmәk üçün “Bazar günü mәktәblәri” açmışdırlar.
Yәhudi dinindәn olan karaimlәr Litva, Ukrayna vә Polşanın bәzi şәhәr- lәrindә yaşayırlar. Ədәbi dillәri yoxdur, amma yazıları vardır. Əvvәllәr ibrani, sonralar isә kril әlifbasını işlәtmişlәr. Əhalinin 1989-cu ildә hәyata keçirilәn ümumi siyahıya alınmasına görә keçmiş SSRİ-dә 2600 nәfәr karaim yaşamışdır. Onların 21 %-i karaim dilini işlәtmişdir. 21
1.1.3.13. Alabuqat tatarcası/noqaycası Rusiya Federasiyası Kalmıkıstan Muxtar Respublikasının Ulan-Holl bölgәsindә işlәdilir. Alabuqat tatarlarının vә ya noqaylarının dilidir. Ədәbi dili vә ya özünә mәxsus bir yazısı yoxdur. Sözügedәn dildә cәmi 422 nәfәr adam danışır. Sözügedәn dil dә ümumtürk dilinin vә ya tatarcanın bir dialekti olaraq qiymәtlәndirilә bilәr. 1.1.3.14. Astraxan noqaycası-qaraqaşcası Rusiya Federasiyası Krasnoyarsk bölgәsi Harablinsk diyarının Astraxan rayonunda işlәdilir. Qaraqaşların sayı 1973-cü ildә 5 min nәfәr olmuşdur. Ədәbi dili vә ya özünә mәxsus bir yazısı yoxdur. Bu dil dә ümumtürk dilinin bir dialekti kimi qiymәtlndirilә bilәr.
Federasiyası Astraxan şәhәri civarlarında işlәdilir. 1850-ci ildә Yurd tatarlarının vә ya noqaylarının sayı 8.700 nәfәrdәn ibarәt olmuşdur. İndi kәndlәrdә onlardan cәmi 22 min nәfәr yaşayır. Ədәbi dili vә ya özünә mәxsus bir yazısı yoxdur. Sözügedәn dil dә ümumtürk dilinin vә ya tatar- canın bir dialekti kimi qiymәtlәndirilә bilәr. 1.1.3.16. Barabin tatarlarının dili tatarcanın bir dialektidir. Rusiya Federasiyasının Novosibirsk bölgәsindә 8 min nәfәr tatar tәrәfin- dәn danışılır.
Muxtar Vilayәtindә, Yenisey, Abakan vә Çulım çaylarının orta hövzә- lәrindә yaşayan xalqlar tәrәfindәn danışılır. Xakas dilindә danışanların sayı әhalinin 1989-cu ildә hәyata keçirilәn siyahıya alınmasına görә 81.428 nәfәr olmuşdur. Aradan keçәn müddәt içәrisindә bu rәqәm yәqin ki dәyişmişdir. Sözügedәn dil daha çox danışıq, qismәn dә әdәbi dil sәviyyәlәrindә işlәnilir.
Əhalinin 1989-cu il siyahıya alınmasına görә sözügedәn dili 9 min 400 nәfәr ana dili hesab etmişdir. Bu gün hәmin rәqәm yәqin ki dәyişmişdir. Yazısı vardır. 1.2.3. Çulım dili və ya türkcəsi Sibirin Çulım bölgәsindә, Ob çayının sahilindә danışıq dili kimi işlәdilir. Sözügedәn dil dә әdәbi dil statusu vә ya özünә mәxsus bir yazısı olmadığından ümumtürk dilinin bir dialekti olaraq qiymәtlәndirilә bilәr. 1.2.4. Sarı uyğur dili və ya türkcəsi Çinin Qansu әyalәtindә danışıq dili sәviyyәsindә işlәnilir. Sarı uyğurların sayı әhalinin 1990-cı Yüklə 3,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|