M. M. Musayev

308 

 

TÜRKOLOJİ DİLÇİLİKDӘ ӘNӘNӘVİ VӘ YENİ TӘCRÜBӘLӘR VӘ YA ӘLAVӘLӘR

 

 

 

 

 

 

 

I TӘCRÜBӘ-ӘLAVӘ 

 

Türk Dillerinin Sınıflandırılmasına Dair Bazı Eklemeler

1

 

 

A.

 

Samoyloviç

*

 

 

Özet: Makalede, E. E. Korş’un, W. Radloff’un ve diğer Türkologların Türk lehçelerine 

ilişkin  tarihî,  coğrafî,  siyasî,  morfolojik  ve  etnik  nitelikli  sınıflandırmaları  dilbilimsel  olarak 

özetlenmiştir.  Özetlenmeye  d(t),  z(s),  y  seslerinin  kelimelerin  ortasında  ve  sonunda  birbirinin 

yerinde  sıralanması  fonetik  belirtisi  eklenmiştir: adak,  atak,  ayak  ‘ayak’;  kod-,  kot-,  kos-,  koy- 

‘koymak’  örneklerinde  olduğu  gibi.  Bunun  sonucunda  Türk  lehçelerinin  “R”  (Bulgar),  “D” 

(Uygur//Kuzeydoğu), “Tau” (Kıpçakça//Kuzeybatı), “Tag-lık” (Çağatayca//Güneydoğu), “Tag-lı” 

(Kıpçak-Türkmen//Orta gr.), “Ol” (Türkmen//Güneybatı) grupları belirlenmiştir. 

 

Anahtar Kelimeler: Türk, dil, lehçe, fonetik, sınıflandırma, Kıpçak, Türkmen, Uygur 

 

 

Some Additions to Classifications of Turkic Dialects 

                                                 

1

  Ünlü  Rus  Türkoloğu  A.  Samoyloviç’in  “Nekotorıe  dopolneiya  k  klassifikatsii  turetskix  yazıkov  (Türk  Dillerinin 

Sınıflandırılmasına  İlişkin  Bazı  Eklemeler)”  adlı  makalesi  (15s.),  1922  yılında  Petrograd’daki  Rusya  Devlet 

Akademisi  Basın  Evi’nde  (Rossiyskaya  Gosudarstvennaya  Akademiçeskaya  Tipografiya)  yayımlanmıştır.  Türk 

Lehçelerinin  sınıflandırılmasında  fonetik  eklemeleriyle  bir  dönüm  noktası  olarak  da  nitelendirilen  söz  konusu 

makaleyi,  Rus  dilinden  Türkiye  Türkçesine  satır  arası  dilbilimsel  açıklamalarıyla  Prof.  Dr.  Mehman  Musaoğlu 

çevirmiştir. 

 Söz konusu makalenin temelini, A. Samoyloviç’in Rusya Etnografı Akademisi ve Antropoloji müzesine bağlı olan 

Wilhelm Radloff’un ünlü “Türkoloji derneği”nde okuduğu bildiri oluşturmaktadır. 

*

  A.  Samoyloviçin  sözügedәn  mәqalәsinin  Türkiyә  türkcәsinә  tәrcümәsi  “Dil  Araştırmaları  Dergisi”nde  (Cilt:  1 

Sayı:1 Güz 2007, s. 174-184.) yayımlanmışdır. 

---

309 

 

                                                 A.Samaylovich 

 

Abstract: Historical, geographical, political, morphological and ethnic classifications of 

E. E. Korsh’s, W. Radloff’s and other turcologist’s regarding Turkic dialects are summarized in 

this article. Phonetic indication, of interchanges phonemes like d(t), z(s), y  in the middle and at 

the  end  of  the  words  are  added.  Adak,  atak,  ayak  ‘ayak’;  kod-,  kot-,  kos-,  koy-  ‘koymak’  e.g. 

Consequently “R” (Bulgar), “D” (Uygur//North-eastern), “Tau” (Kıpcak//North-western), “Tag-

lık” 

(Chagatai//South-eastern), 

“Tag-lı” 

(Kıpcak-Turkmen//Central 

group), 

“Ol” 

(Turkmen//South-western) groups of Turkic dialects are determinate.  

 

Key Words: Turk, language, dialect, phonetic, classification, Kıpcak, Turkmen, Uygur 

 

I. 

Akademik  F.  E.  Korş'un  görüşlerinin  doğru  olduğu  kabul  edilirse

2

  "aynı  şeyin  çeşitli 

sınıflandırılması bulunuyorsa ve o, kesin olarak bu sınıflandırmaların hiç birinin işe yaramadığını 

söylüyorsa" ve o zaman kendisinin  de sınıflandırmasının pek önemi kalmadığı  iddia olunabilir. 

Tabii  ki  ortaya  atılan  görüş  kabul  edilmezdir.  Ancak  Korş'un  "Türk  Kabilelerinin  veya  Türk 

Dillerinin Sınıflandırılması", zaman açısından en son görüş oluşuna rağmen bundan sonra da yeni 

görüşler  ileri  sürülmeyecek  anlamına  gelmez.  Çünkü  altmış  sene  önce  ünlü  Türkolog  N.  İ. 

İlminskiy' nin

3

 söylediği gibi Türk dillerinin her hangi bir sisteminin tam ve sağlam bir düzeyinin 

oluşturulması için gereken olanaklar, hazırlıklar tamamlanmamıştır. 

Türk  dillerinin  en  mükemmel  düzeyde  sınıflandırılması  çalışmalarının  sonuçlanması 

için,  bu  sınıflandırmaları  kim  yaparsa  yapsın,  önce  söz  konusu  dillerin  karşılaştırmalı-tarihî 

incelenmesi  gerekir.  Bu  ise,  yakın  gelecekte  mümkün  değildir.  Bu  bağlamda,  aynı  nedenden 

dolayı ünlü Türkolog rahmetli Wilhelm Radloff’un sonradan düzeltmeler yaptığı sınıflandırması 

da geçici niteliğini korumaktadır

4

. 

Söz konusu iki geçici sınıflandırmanın, dolayısıyla Radloff’un ve Korş'un incelemeleri 

                                                 

2

  Türk  kabilelerinin  dillerine  göre  sınıflandırılması.  Etnografıçeskoe  Obozrenie,  No:  84-85.  Moskva  1910.  Korş'un 

söz  konusu  sınıflandırmadaki  Moskova  Arkeoloji  Derneğinin  Doğu  Ekibine  bildirdiği  düzeltmeleri 

yayımlanmamıştır.  

3

 Türk-Tatar dili kursunda açılış konuşması, Kazan 1962. S. 21. 

4

  Phonetik  der  nördlichen  Türksprachcn.  Leipzig,  1882.  S.  280-291.  (P.  M.  Melioranskiy'nin  Brokgauz’un  ve 

Efron'un  ansiklopedi  sözlüğündeki  ünlü  demeci.  1.  Baskı.  Türk  Dilleri  ve  Edebiyatları  makalesi).  Alttürkische 

Studien, IV-V. Rusya İlimler Akademisi Haberlerinde yayınlanmıştır: 1911 y. S. 305-427. 

---