M. M. Musayev



Yüklə 3,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə132/171
tarix20.09.2017
ölçüsü3,61 Mb.
#871
1   ...   128   129   130   131   132   133   134   135   ...   171

314 

 

‘ayak’; kod-, kot-, kos-, koy- ‘koymak’. 



Bu yeni belirtiyi ekledikten sonra daha önce tarafımızdan güneybatı olarak belirlenmiş 

grup,  kendi  değişmezliğini  muhafaza  etmektedir.  Korş'un  doğu  grubunda  ise  bazı  değişiklikler 

yapılmalıdır. Güneybatı grubu y (yot) lehçeler grubuna girer. Korş'un doğu grubunun alt grupları 

olarak  ise  d,  t,  z  lehçelerini  tespit  ediyorum  ve  y  belirtili  Çağatay  ve  Polovets  (Kuman  veya 

Kıpçak)  dillerini  oradan  çıkarıyorum.  Nitekim  yukarıda  belirtildiği  üzere  de  bunlar  Radloff  un 

sınıflandırmasında başka gruplara aittir. 



d-  lehçeleri  alt  grubu:  Ölü  dillerden  Orhun-Yenisey  ve  Uygur  yazıtları.  Onlar  hem 

benim  hem  de  Korş'un  önerdiği  belirtilere  sahiptir

9

.  Çağdaş  dillerden  ise  söz  konusu 



sınıflandırmaya  Soyot  veya  Uryanhay,  dolayısıyla  Tuvaca  (Korş  bunu  makalesinin  girişinde 

hatırlatmıştır, ancak sınıflandırmasına almamıştır) ve Karagas, Salar lehçeleri aittir. 



z-  lehçeleri  alt  grubu:  Sarı  Uygur  (Korş'un  zikir  etmediği),  Kamasin,  Koybal,  Sagay, 

Kaç, Beltir, Şor, Kızıl, Kyuerits lehçeleri, dolayısıyla Hakasça aittir. 



t- lehçeleri alt grubu: Bu alt gruba Yakut dilini dahil ediyorum. Söz konusu, Radloff’un 

sınıflandırmasında  dikkate  alınmamıştır.  Korş  ise  Yakut  diline  kendi  sınıflandırmasının  4. 

grubunun  b  maddesinde  (karışık  diller),    Çuvaş  dili  ile  aynı  grupta  yer  vermiştir.  Oysa  Korş'un 

genel  görüşüne  göre,  “Yakutların  Karagaslarla  biraz  daha  yakın  olduğu  ama  Çuvaşlarla  ve 

Altaylılarla  özellikli  ortak  özelliklerinin  bulunmadığı  tahmin  edilmektedir"  (s.  13).  Gerçekten 

Radloff  un  ifade  ettiği  gibi  çok  karışık  ve  orijinal  bir  Türk  dili

10

  olan  "nachtürkish"  Yakut  dili 



dilbilimsel belirtilerinin toplamı açısından Korş'un terminolojisine göre kuzey ve batı dil grupları 

sınırları arasında yer almaktadır (dağ - ‘tıa’). 

Orhun ve Yakut dilleri olmaksızın doğu grubu sınıflandırılması, yeni biçimlendirilişiyle 

büyük  bir  ölçüde  aslında  Radloff’  un  sınıflandırmasının  ilk  redaksiyonuna  uygun  düşmektedir. 

Düşüncemize göre bu grup, temel sesbilgisel (dolayısıyla dilbilimsel: çevirmenin notu) belirtisine 

göre diğer tüm gruplardan farklı olarak alt gruplarıyla d- lehçeleri olarak adlandırılmalıdır. Eski 

ve  çağdaş  doğu,  dolayısıyla  Türk  Dünyasının  kuzeydoğu  bölgesini  içeren  bu  grup,  kuzeydoğu 

                                                 

9

  Hem d lehçeleri alt grubuyla hem de diğer gruplarla ortak özelliklere sahip ama, başka bir gruba dahil olan Eski 



Uygur yazıtları da bulunmaktadır. Öte yandan adı geçen gruba ait Müslüman-Türk yazıtları da mevcuttur. 

10

 Nemet, Türk dillerini iki gruba bölmüştür: l. Türkçe ve 2. yot Türkçe ve birinci gruba: Yakut ve Çuvaş dillerini, 



ikinci  gruba  ise  ilk,  dolayısıyla  başlangıç  y  sesinin  Çuvaşça  ve  Yakutça'daki  s  sesiyle  aynı  pozisyonda  kullanılışı 

uygunluğuna  göre  bütün  diğer  dilleri  dahil  etmektedir:  Türkische  Grammatik  (Sammlung  Göschen)  1917  y.  s.  7. 

Yakutça’nın  ve  Çuvaşça'nın  arasındaki  diğer  bazı  benzerliklere  rağmen,  şimdilik  ikisinin  de  aynı  grupta 

sınıflandırılmasının olanaksız olacağını sanıyorum. Çuvaş Dili ile ilgili bk. aşağıda. 




315 

 

(güneybatı’nın  karşılığı  olarak)  olarak  da  adlandırılabilir.  Temel  dili  ise  Uygurcadır



11

.  Ol-bol 

(olmak) belirtisine göre kuzeydoğu grubu bol lehçeleri grubuna aittir. 

Bu dillerde konuşan az sayıdaki Türk  halkları,  genellikle Sibirya'da (Lena ve Yenisey 

ırmakları  havzalarında  ve  Altay  dağlarının  kuzey  sislilerinde  )  ve  Moğolistan'ın  Urhanhay 

bölgesinde ve kısmen de Batı Çin'de yaşamaktadır

12



 



VI. 

Ne  Korş'un  sınıflandırmasındaki  belirtilere  ne  benim  belirlediğim  ek  belirtilere  göre, 

aşağıda  gösterilen  lehçeler  Korş'un  belirttiği  doğu  (bana  göre:  Kuzeydoğu)  grubuna  giremez: 

Altay,  Teleüt,  Kara  Türkler  ve  bazı  diğer  Türk  lehçeleri.  Bunlar,  Radloff’  un  doğu  grubu 

sınıflandırmasında  yer  alan  ve  Korş’un  önerisiyle  ikinci  derecede  Fin  kökenli  belirtilere  göre 

belirlenen lehçelerdir. Korş bu lehçeleri kuzey bölgesi karışık diller olarak nitelendirdiği en büyük 

dördüncü grubunun a bölümünde ele almıştır. 

Yukarıda  belirtilen  lehçelerin  ve  diğerlerinin  dışında,  önemli  bir  kısmıyla  Korş’un 

belirlediği  kuzey  grubunun içeriği,  Radloff’un  batı  grubuyla örtüşmektedir. Benim belirlediğim 

belirti,  güneybatı  grubunu  pekiştirecek  ve  kuzeydoğu  grubunu  da  temizleyecektir.  Altay  ve 

Teleüt  lehçelerinin  Korş’un  kuzey  grubunda  veya  Radloff’un  batı  grubunda  sınıflandırılmasını 

engellemeyecektir.  Nitekim  her  iki  akademisyenin  adlandırmalarının  kullanımıyla  kuzeybatı 

‘sınıflandırmasını’ (çevirmenin notu) veya adlandırmasını öneriyoruz. Bu grup, bir yandan y (yot) 

lehçeleri grubuna  (güneybatı grubu gibi), öte yandan bol- lehçeleri grubuna (kuzeydoğu grubu 

gibi)  aittir  ama  farklılaştırıcı  hece  oluşturmayan  u  (tau-‘dağ’)  sesbilgisel  belirtisine  göre  tau-



lehçeleri  grubu  olarak  adlandırılabilir.  Bu  gruba  çağdaş  lehçelerden  Altayca,  Teleütçe, 

Kumandince,  Kara-Kırgızca,  Kumukça,  Karaçayca,  Balkarca,  Tabol  Tatarcası,  Barabince  ve  İç 

Rusya  Tatarcası,  Mişerce,  Başkurtça,  Kırım  Tatarcası  (güney  kıyıları  dışında),  Karayca 

(Osmanlılaşmışların dışında), Nogayca, Kırgız-Kazakça girer. 

Kuzeybatı grubu dillerinde ve lehçelerinde konuşan Türk halklarının yaşadığı topraklar 

(Avrasya  alanı:  Çevirmenin  notu)  veya  bölgeler  aşağıdaki  gibi  saptanabilir:  Altaylardan 

başlayarak Batı Sibirya'yı,  büyük bozkırı,  Tanrı dağlarının batı silsilesini, Pamir dağlarının bir 

                                                 

11

 Bu grup için söz konusu adlandırmayı Radloff önermiştir. (Mél. Asiat. IX. 2,  s. 89). 



12

 S. K. Patkanov'un çalışmasında: "Sibirya nüfusunun dil, kabile ve soylara bölünmesini gösteren istatistik bilgiler" 

(Petersburg Coğrafya Derneğinin Batı Bölümü İstatistiği XI c. I. bas. 1912.). Sibirya Türkleri ile ilgili Radloff’ un 

sınıflandırmasında bazı değişiklikler ve eklemeler yapılmıştır (s. 55). Bu çalışma ile ilgili benim görüşlerim Rusya 

Bilimler Akademisi Rusya nüfûsunun soy ve kabile araştırma heyetinin yayınlarında yayımlanacaktır. 



Yüklə 3,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   128   129   130   131   132   133   134   135   ...   171




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə