M. M. Musayev
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
327
oluşturan ilk dil sözcesi takip eder. Sonuncu, sözdizimsel son pozisyonu sayesinde bitişik ilk dil zamiri olma fonksiyonunu üstlenir ve aynı zamanda kendi daha yüksek sesli muhtemel ve niteliksel belirginliği sayesinde ilk dil zamiri olur. IV-V. çağların zamirlerinin temeli aşağıdakilerden ibarettir: a) Önceki çağların zamirlerinin tekrar olunarak yeniden türemesi; b) Önceki çağların ilk dil temeli (ilk dil kökü+ilk dil zamiri) ve c) nispeten serbest ve aynı zamanda çağdaş söz birleşmesi düzeyine uygun düşen ilk dil sözcelerinin içerisindeki unsurların sınırlandırılmış kullanımıyla göreceli olarak bulunması. Buna bağlı olarak IV-V. çağların bitişik zamiri kendi kullanımında artık gelecek edat çeşitlerinin ve zamir türlerinin parçalarına ayrılmış durumunu nispeten yansıtmaktadır. IV-V. çağların genel önergesi (karşılaşmalı-birleşmeli biçimdeki genelleşmiş çok yüklemliliği veya onun içeriğindeki ilk dil zamirlerinin kullanımı) çağdaş çekimlenme kategorilerinin başlangıcı ve söz konusu çağların ilk dil zamirlerinin kendisi ise hem analitik hem de ek niteliğindeki çağdaş dil bilgisi belirtilerinin maddi temeli fonksiyonunu üstlenmektedir. Başka bir sözle, çağdaş dil bilgisi (çekimlenme) sistemi, sayısal (V-VI ve VI – çağdaşlık) olarak ele alınan çağların sentaksının ikinci düzeninin yığınını oluşturmaktadır. II-III ve III-IV. ilk dil aşamalarında “yorum”un (duygusal) “konu”yu (nispeten rasyonel, sakin) takip etmesi, çağdaş bükünlü ve eklemeli dillerde gövdeye son pozisyonda gramatikal özellikli son eklerin eklenilmesini belirleyen (genel nitelikli birincil nedenler olarak) bir dil evrenselliğidir. IV-V. çağların başlangıç kısmında ilk dil zamirlerinin yukarıda belirtilen belirginliği, ritmik türemeli konuşma dokusuyla ve aynı zamanlı zaruri bir desteklemeyle ortaya çıkan “yorum-konu” sırasından oluşmaktadır. Buradaki ilk dil zamiri, hem sözce olarak bilinen ilk köke (sözce olarak bilinen ilk sözcük gövdesine) göre son pozisyonda olmuş hem de onu takip etmiştir. Söz konusu yığın, dolayısıyla ön ve son eklerin birleşmesinden oluşan birleşik bir ek veya “sirkumfiks” niteliğinde oluşmuştur. Söz gelimi, Çukot dilinde ќэй (“küçük”, “canlı”) “sirkumfiks” olarak kullanılmaktadır: ќэй-ъыттъы-ќэй (“küçük”). 28
maddi şekillere kavuşması için (müstakbel bükünlü dillere ilişkin ilk dil zamirlerinden farklı) fonemlerin bütün diferansiyel belirtileri değil, sadece bir kısmı gerekmiştir. Söz konusu olay, büyük ve küçük ünlü uyumu kuralında ortaya çıkmaktadır. Bunun sayesinde çağdaş mükemmel fonemlerin birçoğu, ek kısmında belli derecede fonem varyantları olarak kullanılmaya devam
28 Yazıki mira. Paleoaziatskie yazıki. M., 1997,s. 16 (Dünya Dilleri. Güney-Doğu Asya Dilleri). 328
etmektedir. Söz gelimi, birçok Türkçe ekteki ünlüler için sesbirim bilimsel (fonematik) belirti olarak dilin yükselmesi veya karşılıklılık olgusu özelliklidir: A – I (burada A=a, e ve I=ı, i, u, ü). Başka sözle, IV-V. çağlarda şekillenen Altay fonolojik sistemi, ilk dil zamirinin önemli bir ölçüde (müstakbel bükünlü dillerin başlangıcıyla karşılaştırmada) ritmik türeme dayanaklarından daha erken kurtulmasını sağlamıştır. Neticede, ilk dil zamiri, komşu sözlerde ve ifadelerde ve aynı zamanda sözcük köküne (gövdesine) göre ön pozisyonda artık karşılaştırmalı olarak ortaya erken çıkmamıştır. Bu özellik, Altay dilleri tipolojisinin en önemli çizgilerini belirlemiştir. Bunlar; aşağıdakilerden ibarettir: Uyumun 29 veya uzlaşmanın, gramatikal cins kategorisinin (Sonuncunun maddi temelini uyum 9 oluşturmaktadır.) ve ön eklerin yokluğu, büyük ve küçük ünlü uyumunun varlığı vb. 5. Kelime bölükleri şekillenmesinin ilk başlangıcı, IV-V. çağlar genel önergesinin çok yüklemliliğiyle belirlenmektedir. IV-V. çağların gelmesiyle kelime bölüklerinin şekillenme sürecinin başlaması kurala tamamen uygundur. Ad ve fiil, “eşyalık” ve “süreçsellik” (Bunlar söz konusu durumda dile kadarki daimi verilerdir.) mantıksal kategorilerinin ifade edilmesi için ortaya çıkmamıştır. Kelime bölükleri, söz konusu çağda belirtilen kelime gövdelerinin belli çekimlenme (çekim ekli) kategorileri göstergelerine birleşmesiyle bağlı bir lengüistik kategoridir. Önceki II-III. evre (nostratik ilk dil), kelime bölüklerini tanımamıştır. Bu, ünlemlerin (II-III. çağların konuşma birimleri) kelime bölüklerinin dışında yer almasında ifade olunmaktadır. Başlangıç nitelikli ilk ad ve ilk fiil gerçekleşmesi, genel önergenin durumla ilintili olarak şartlanmış kullanımını bütünlükte nitelendirmiştir. Söz konusu olay, somut bir konuşma faaliyetinde hem genelleşmiş bir ad fonksiyonu (ilk adlandırma) hem de harekete mecbur etme fonksiyonu rolünü üstlene-bilmiştir. Kelime bölükleri kökeninin yüklem olma niteliği, çağdaş yüklemin isim ve fiil türlerine ayrılmasında yansımıştır. Söz konusu çağlarda yukarıda belirtilenlerin sonraki biçimlenmesi açısından gerekli olan şudur ki, ilk zamir şekilleri birincil ilk dil sözcelerinden sadece özel söz birleşmelerine (söz gelimi, Türkçe -i vermek, -ıp kalmak tipli analitik fiil göstergeleri) değil, hem de özel bir fonetik sözcük şekliyle müstakbel morfem nitelikli gramatikal göstergeye doğru gelişmiştir. IV-V. çağların ilk zamirlerinin karşılaştırmalı olarak tekdüzeli ilk sözce şekillerinden ayrılmış somut şekiller sistemine (anlamlarının ve birlikteliklerinin şekillenmesiyle paralel olarak) doğru gelişmesi, ritmin tedricî doğumuyla ve fonolojik sistemin (fonemlerin biçimlenmesi) oluşumuyla, birleşmeli ve yüklemsel ilişkili apaçık
29 Burada özne-yüklem veya dişilik-erkeklik uyumları kastedilmektedir. Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|