M. M. Musayev
Altay dili vә ya türkcәsinin
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.1.3.5. Altay dili vә ya türkcәsinin
- 1.1.3.6. Qaraqalpaq dili vә ya türkcәsi
- 1.1.3.7. Qaraçay-balkar dili vә ya türkcәsi
- 1.1.3.8. Noqay dili vә ya türkcәsi
- 1.1.3.9. Qumuq dili vә ya türkcәsi
- 1.1.3.10. Krım-tatar dili vә ya Krım tatarcası
- 1.1.3.11. Krımçak dili vә ya türkcәsi
- 1.1.3.12. Karaim dili vә ya türkcәsi
- 1.1.3.13. Alabuqat tatarcası/noqaycası
- 1.1.3.14. Astraxan noqaycası-qaraqaşcası
- 1.1.3.15. Yurd tatarcası vә ya Astraxan noqaycası
- 1.1.3.16. Barabin tatarlarının dili
39
Rusiya Federasiyasında yerlәşәn Altay Muxtar Respublikasında işlәnilir. Әhalinin 1989-cu ildә hәyata keçirilәn siyahıya alınmasına görә sözügedәn dildә 60 min nәfәr danışmışdır. 21 il içәrisindә yәqin ki bu rәqәm dәyişmişdir. Sözügedәn dil danışıq vә әdәbi dil sәviyyәlәrindә işlәdilir. 2002-ci ilin mәlumatlarına görә Altay türkcәsindә tәxminәn 75 min nәfәr danışır ( http://tr.wikipedia.org/wiki/Altayca ). 1.1.3.6. Qaraqalpaq dili vә ya türkcәsi Özbәkistanın Qarqalpaq Muxtar Respublikasında danışıq dili vә әdәbi dil sәviyyәlәrindә işlәnilir. Әhalinin 1989-cu ildә hәyata keçirilәn siyahıya alınmasına görә keçmiş SSRİ-dә sözügedәn dildә danışanların sayı 424 min nәfәr olmuşdur. 21 il içәrisindә yәqin ki bu rәqәm çox dәyişmişdir. 1.1.3.7. Qaraçay-balkar dili vә ya türkcәsi iki bir-birinә çox yaxın olan qaraçaylar vә balkarlar adlı türk etnik qrupu tәrәfindәn işlәdilir. Qaraçaylar Rusiya Federasiyası Qaraçay- Çerkessk Muxtar Respublikasında, balkarlar isә Kabardin-Balkar Muxtar Respublikasında yaşayır. Әhalinin 1989-cu ildә hәyata keçirilәn siyahıya alınmasına görә qaraçay-balkar türkcәsindә danışanların sayı 231 min olmuşdur. 21 il içәrisindә yәqin ki bu rәqәm çox dәyişmişdir. Sözügedәn dil danışıq vә әdәbi dil sәviyyәlәrindә işlәnilir. 1.1.3.8. Noqay dili vә ya türkcәsi danışıq dili sәviyyәsindә, qismәn dә әdәbi dil kimi Rusiya Federasiyasının Stavropol, Astraxan vә Krasnodar vilayәtlәrindә vә Dağıstan Muxtar Respublikasında işlәnilir. Әhalinin 1989-cu ildә hәyata keçirilәn siyahıya alınmasına görә noqay- ların sayı 45 min olmuşdur. 21 il içәrisindә bu rәqәm yәqin ki dәyişmişdir. 1.1.3.9. Qumuq dili vә ya türkcәsi әn çox Rusiya Federasiyasının Dağıstan Muxtar Respublikasında, qismәn dә Şimali Osetiya, Çeçenistan, İnquşetiya Muxtar Respublikalarında işlәnilir. Әhalinin 1989-cu ildә hәyata keçirilәn siyahıya alınmasına görә qumuqların sayı 282 min nәfәr olmuşdur. Bunların 97,4%-ü qumuq türkcәsini ana dillәri kimi qәbul etmişdir. 21 il içәrisindә bu rәqәm yәqin ki dәyişmişdir. Qumuq dili Dağıstan Muxtar Respublikasınada işlәnilәn 6 әdәbi dildәn biridir. Bolşevik inqilabından әvvәl qumuq dili sözügedәn vilayәtlәrdә ortaq dil özәlliyinә malik olmuşdur. Sonralar hәmin funksiyanı rus dili yerinә yetirmişdir. Bu gün dә sözügedәn funksiyanı rus dili hәyata keçirir. 1.1.3.10. Krım-tatar dili vә ya Krım tatarcası Ukrayna Respublikasında vә Özbәkistanda işlәnilir. Әhalinin 1989-cu ildә hәyata keçirilәn siyahıya alınmasına görә Krım tatarlarının sayı keçmiş SSRİ-dә 272 min nәfәr olmuşdur. 21 il içәrisindә bu rәqәm yәqin ki
40
dәyişmişdir. Bu tatarların 252 mini o zamankı sayım rәqәmlәrinә görә Krım tatarcasını ana dili kimi qәbul etmişdir. Günümüzdә Krım tatarlarının böyük bir hissәsi Özbәkistandan vә keçmiş Sovetlәr İttifaqının digәr bölgәlәrindәn Krıma köçüb gәlmişdir. 1.1.3.11. Krımçak dili vә ya türkcәsi Krımda yaşayan vә bir qrup yәhudi dininә mәnsub olan bir türk xalqının dilidir. Әhalinin 1989-cu ildә hәyata keçirilәn siyahıya alınmasına görә SSRİ-dә 1448 nәfәr krımçak yaşamışdır. Onların 34,9 %-u bu dili ana dili hesab etmişdir. Sadәcә yaşlı nәsil bu dildә danışa bilir. Krımçaklar rus dilini işlәdirlәr. İndi gәnc nәsil dә bu dili öyrәnmәk istәyir. 1989-cu ildә ana dillәrini öyrәnmәk üçün “Bazar günü mәktәblәri” açmışdırlar.
karaimlәr Litva, Ukrayna vә Polşanın bәzi şәhәrlәrindә yaşayırlar. Әdәbi dillәri yoxdur, amma yazıları vardır. Әvvәllәr ibrani, sonralar isә kril әlifbasını işlәtmişlәr. Әhalinin 1989-cu ildә hәyata keçirilәn ümumi siyahıya alınmasına görә keçmiş SSRİ-dә 2600 nәfәr karaim yaşamışdır. Onların 21 %-i karaim dilini işlәtmişdir.
Respublikasının Ulan-Holl bölgәsindә işlәdilir. Alabuqat tatarlarının vә ya noqaylarının dilidir. Әdәbi dili vә ya özünә mәxsus bir yazısı yoxdur. Sözügedәn dildә cәmi 422 nәfәr adam danışır. Sözügedәn dil dә ümumtürk dilinin vә ya tatarcanın bir dialekti olaraq qiymәtlәndirilә bilәr. 1.1.3.14. Astraxan noqaycası-qaraqaşcası Rusiya Federasiyası Krasnoyarsk bölgәsi Harablinsk diyarının Astraxan rayonunda işlәdilir. Qaraqaşların sayı 1973-cü ildә 5 min nәfәr olmuşdur. Әdәbi dili vә ya özünә mәxsus bir yazısı yoxdur. Bu dil dә ümumtürk dilinin bir dialekti kimi qiymәtlndirilә bilәr. 1.1.3.15. Yurd tatarcası vә ya Astraxan noqaycası Rusiya Federasiyası Astraxan şәhәri civarlarında işlәdilir. 1850-ci ildә Yurd tatarlarının vә ya noqaylarının sayı 8.700 nәfәrdәn ibarәt olmuşdur. İndi kәndlәrdә onlardan cәmi 22 min nәfәr yaşayır. Әdәbi dili vә ya özünә mәxsus bir yazısı yoxdur. Sözügedәn dil dә ümumtürk dilinin vә ya tatarcanın bir dialekti kimi qiymәtlәndirilә bilәr.
Novosibirsk bölgәsindә 8 min nәfәr tatar tәrәfindәn danışılır. 1.2. Qırğız-yenisey vә ya xakas qrupu 1.2.1. Xakas dili vә ya türkcәsi Rusiya Federasiyasının Xakas Muxtar Vilayәtindә, Yenisey, Abakan vә Çulım çaylarının orta hövzәlәrindә yaşayan xalqlar tәrәfindәn danışılır. Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|