M. M. Musayev

403 

 

Sözlük, Türkiye Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesi Sözlükleri temelinde düzenlenmiştir. 

Kısaltmalar söz konusu sözlüklerden alınmıştır. Sesbilgisel olarak farklı biçimlerde gerçekleşen 

ortak sözcüklerin varyantları, her iki yazı diline göre yazılmıştır: Ağızlık/ağızlıq; akraba/әqrәba; 

atlanmak/atlanmaq vb.  

Türkiye  Türkçesinde  ve  Azerbaycan  Türkçesinde  biçimce  aynı,  anlamca  farklılıkları 

bulunan ortak sözcükler, anlam alanları farklılığına göre iki gruba bölünmektedir: 

Aynı Anlam Alanlarına Sahip Olanlar; 

Aynı Anlam Alanlarına Sahip Olmayanlar. 

I.  Türkiye  Türkçesinde  ve  Azerbaycan  Türkçesinde  0.  rakamı  ile  işaretlenen,  aynı 

anlama veya anlamlara sahip ortak sözcüklerin iki sözcüksel-sözlüksel modeli belirlenmiştir: 

 

Sözcüksel Çokanlamlılık Modeli: 0.1. 

Sözcüksel Eşseslilik Modeli: 0.2. 

Birinci  modele  göre  belirlenen  ve  benzer  anlam  alanlarını  ifade  eden  sözcüksel-

anlamsal varyantlar, yazı dillerine göre iki gruba bölünmektedir:  

A.

 

Türkiye Türkçesi Örneği: 0.1.1. 

B.

 

Azerbaycan Türkçesi Örneği: 0.1.2. 

Her  iki  örneklemeye  göre  belirlenen  sözcüksel-anlamsal  sözcük  varyantları,  sayısına 

bağlı olarak 0.1.1.1., 0.1.1.2., 0.1.1.3.; 0.1.2.1., 0.1.2.2., 0.1.2.3. vb. rakamlarla işaretlenmiştir.  

İkinci  modele  göre  belirlenen  ve  farklı  anlam  alanlarını  ifade  eden  eşsesli  ortak 

sözcükler de iki gruba bölünmektedir. 

A.

 

Türkiye Türkçesi Örneği: 0.2.1. 

B.

 

Azerbaycan Türkçesi Örneği: 0.2.2. 

Yukarıda  belirtilen  rakamlarla  işaretleme  burada  da  söz  konusudur:  0.2.1.1.,  0.2.1.2., 

0.2.1.3.; 0.2.2.1., 0.2.2.2.; 0.2.2.3. vb. 

II.  Aynı  anlam  alanına  veya  alanlarına  sahip  olmayan  ortak  sözcükler  modeli  0.3. 

rakamları ile işaretlenmiştir. Rakamlarla işaretlemedeki sıralama burada da söz konusudur: 

A.

 

Türkiye Türkçesi Örneği: 0.3.1.; 0.3.1.1., 0.3.1.2. vb. 

B.

 

Azerbaycan Türkçesi Örneği: 0.3.2.; 0.3.2.1, 0.3.2.2. vb. 

Kimi  ortak  sözcük  modellerinde  örnekler  azdır.  Bir  örneklendirmede  ise 

örnek  getirilmemiştir.  Söz  konusu  durum,  Sözlüğün  her  iki  yazı  dilinde  henüz  “A” 

---

404 

 

harfi  ile  başlayan  sözcükleri  içermesiyle  ilintilidir.  Sözlükte  diğer  harflerle  başlayan  ortak 

sözcükler betimlenirken, tüm örneklendirilmelere ilişkin sözcüksel-anlamsal varyantlar ve farklı 

anlamlı eşsesli sözcükler yerini bulacaktır. 

 

 

4.3. Türkiyә Türkcәsi-Azәrbaycan türkcәsi şәkilcә eyni, mәnaca fәrqli sözlәr lüğәti 

 

Türkiye Türkçesinde ve Azerbaycan Türkçesinde Biçimce Aynı, Anlamca Farklılıkları 

Bulunan Ortak Sözcükler (Yalancı Eşdeğerler) Sözlüğü Denemesi 

 

A 

1. Aba is. Ar. Aba  0.  Giysi  türü;  0.1.1.  Yünden  hazırlanmış  kumaş.  Bu  kumaştan 

dikilmiş  giysi;  0.2.  Ebeveyn;  ata,  atalar,  ata-baba  □  Abavü-әcdad:  ata-babalar,  әcdad,  nәsil, 

babalar; 0.2.1. Abla. 

2. Acı is. ve s. acı    

0. Acı: acı ilaç; acı soğan 0. Ağrı; 0. Hoşa gitmeyen// Xoşa 

gәlmәyәn;  □  Acı  söylemek  –  acı  danışmaq;  □  Acı  çekmek//çәkmәk  0.  is.  mec.  Ağrı,  azar 

(hastalık), yorğunluq hissi; 0.1.1. Renk için, koyu. 

3. Acımak nsz. acımaq  

0. Acılaşmak; acı  olmak 0.1.1.1. üzülmek;  0.1.1.2. Bir şeyi 

vermeye  kıyamamak  veya  verdiğine,  elden  çıkartdığına  üzülmek:  Çantayı  yitirdiğime  acımam, 

ama  içinde  evrağım  vardı  –  Çantanı  itirdiyimә  görә  tәәssüflәnmirәm,  ama  içәrisindә  sәnәdim 

vardı. 0.1.2. Tәәssüflәnmәk, heyfslәnmәk. 

4. Acıtmak f. Acıtmaq 

0.  Acılık  vermek//acılaşdırmaq;  0.1.1.  Ağrı  ve  sızı 

duymasına  sebep  olmak;  0.1.2.1.  Turşutmaq,  qıcqırtmaq,  acıtma  qatıb  yetişdirmәk  (hamuru 

mayalamak); 0.1.2.2. İncitmәk, acığını tutdurmaq (Sinirlendirmek). 

5. Aciz is. Ar. aciz 0.  Gücsüzlük//aciz  olma  vәziyyәti;  0.1.1.  Birinin  borcunu  vaktinde 

ödeyememesi durumu: □ Acz içinde olmak – gücü çatmamaq; □ Acze düşmek- çarәsiz qalmaq. 

6. Açlık is. aclıq  0. Aç olma durumu//yemәyә ehtiyac hissi; 0. Kıtlık//әrzaq yoxluğu; 

0.1.2. ◊ Aclıq elan etmәk – ölüm orucu tutmak. 

7. Açmak (-i) açmaq 

0.  Bir  şeyi  kapalı  durumdan  kurtarmak//qapalı  bir  şeyin 

qapağını  vә  s.-ni  qalddırmaq;  0.  Örtülmüş,  kapanmış  bir  şeyi  açmak//açmaq;  Çantayı  açmak-

çantanı açmaq; 0. Delmek//deşmәk 0. Genişletmek//böyütmәk: Anıtın çevresini açmak – abidәnin 

---

405 

 

әtrafını genişlәtmәk; 0. Temelini atmak//әsasını qoymaq; Okul açmak – mәktәb açmaq; 

0.  Tıkalı  bir  şeyi  bu  durumdan  kurtarmak  veya  bir  düzeni,  bir  aygıtı  çalışır  duruma 

getirmek//axışı vә ya işlәmәsi dayandırılmış bir şeyin axıb getmәsinә vә ya işlәmәsinә 

yol vermәk, imkan vermәk; Radyoyu açmak//radionu açmaq; 0. Başlamak//işә salmaq; 

0. Yakışmak//gözәl göstәrmәk vә ya sevindirmәk, hәvәslәndirmәk: Bu renk odayı açtı 

– Bu rәng otağı gözәllәşdirdi; Burası beni açmadı, başka yere gidelim – Bura heç mәni 

açmadı, başka bir yere gedәk; 0. Bir konuyla ilgili konuşmak//söhbәt açmaq; 0. Sırrını 

açmak//  birldirmәk:  ◊  Açtı  ağzını,  yumdu  gözünü-Ağzını  açıb  gözünü  yummaq  0. 

Güllenmek//çiçәklәnmәk: Ağaçlar gül  açmıştır//Ağaclar gül açmışdır; 0.1.1.1. Rengin 

koyuluğunu azaltmak: Bu boyayı  biraz daha açmalı//Bu boyanı  bir az daha açıq  hala 

gәtirmәli;  0.1.1.2.  Yapmak,  düzenlemek//tәşkil  etmәk,  hәyata  keçirmәk:  Yarışma 

açmak//Yarış  tәşkil  elәmәk;  0.1.1.3.  Ayırmak//ayırmaq:  Senin  için  üst  katta  bir  oda 

açtık//Senin  üçün  yuxarı  mәrtәbәdә  bir  otaq  ayırdıq;  0.1.2.  mәc.  Ürәyinә  yatmaq, 

sevindirmәk//hoşuna  gitmek:  Bu  söhbәt  mәni  açmadı//Bu  sohbet  hoşuma  gitmedi    ◊ 

Açıb ağartmaq – gün yüzüne çıkarmak. 

8. Ad is. ad 0.  İsim//  doğulduğu  zaman  adama  verilәn  şәxsi  isim;  0. 

ün//söhrәt; 0. Ad almak; ad verilmәk vb. □ Ad çekmek//püşk atmaq: 0.1.1. gr. İsim. 

9. Ada is. ada 

 0.  Dört  tarafı  su  olan  kara  parçası//dörd  bir  tәrәfi  su  ilә 

çevrili  torpaq parçası; 0.1.1.1. Kaldırım taşıyla ayrılmış alan//şose  yolu  uzәrindә sola 

dönmәlәri  tәmin  edәn,  sağ  tәrәfdә  vә  ya  yolun  ortasında  yer  tutan  sәki  daşlarıyla 

ayrılmış  sahә;  0.1.1.2.  Çevresi  yollarla  belirlenmiş  olan  arsa//  әtrafı  yollarla  ayrılmış 

olan bir sahә vә ya belә bir sahәnin üzәrindәki tikintilәr. □ Ada kimi gәmi – çox böyük 

gәmi. 

10. Adaklı s. adaxlı 

0.  Nişanlı;  adaxlanmış;  0.1.1.  Adağı  olan,  adak 

adamış olan//nәziri olan. 

11. Afet is. Ar. afәt 

0.  Felaket//bәla;  0.  mec.  Çok  güzel  kadın//dilbәr; 

0.1.1.1. Doğanın yol açtığı yıkım//zәlzәlә, sel kimi tәbiәt hadisәlәri nәticәsindә ortaya 

çıxan fәlakәt; 0.1.1.2. Çok kötü//pis; 0.1.2. mәc. Çox zirәk//uyanık. 

12. Ağa is. ağa  

0.3.1.1. Kırsal kesimde geniş toprakları olan, sözü geçen, 

varlıklı kimse//torpaq sahәlәri olan, varlı kişilәr; 0.3.1.2. Halk arasında sayılan ve sözü 

geçәn erkeklere verilen ad; 0.3.1.3. Büyük kardeş//qardaş; 0.3.1.4. Okuryazar olmayan 

---