M. M. Musayev

406 

 

yaşlı  kişilerin  adlarıyla  birlikde  kullanılan  san//oxuyub-yazmağı  bilmәyәn  yaşlı  adamların 

adlarıyla  birlikdә  işlәdilәn  ad;  0.3.2.1.  Keçmişdә  varlılara,  seyidlәrә  verilәn  ad  vә  ya 

lәqәb//eskiden zenginlere, din adamlarına verilen ad veya lakap; 0.3.2.2. Sahib, sahibkar; üstün 

durumda olan kişi. 

13. Ağaç is. ve s. ağac 

0.  Uzun  illәr  yaşayabilәn  bitki//budaqları  vә  bәrk  gövdәsi 

olan çoxillik bitki; 0. Bu gibi bitkilerin gövdesinden ve dallarından  yapılan//ağacdan hazırlanan 

tir,  dirәk,  taxta,  şalban  vә  s.;  0.1.1.  Direk//dirәk. ◊  Ağac  olmak:  bir  yerdә  vә  ya  ayaq  üstә  çox 

gözlәmәk; 0.2.1. Azәrbaycan Türkçәsindә Türkiyә Türkcәsindәki “baston” sözünün qarşılığı; Әlә 

götürülәn әsa. Әfsus, qocaldım, ağacım düşdü әlimdәn. ◊ Ağaca dönmәk – bәrkimәk//sertleşmek; 

◊ Agac-ağaca qoymaq (gәlmәk) dalaşmaq//kavqa etmәk. 

14. Ağaçlı s. ağaclı 

0.  Ağacı  olan;  0.1.2.  Әlindә  ağac  olan.  Ağaclı  adam/insan, 

әli ağaclı. 

15 Ağalık is. ağalıq 

0.  Ağa  olma  durumu//hakimiyyәt,  hökmranlıq;  0.1.1.  Kibar 

ve  comertçe  davranış//nәzakәtlә  rәftar  etmәk;  0.1.2.  Böyüklük,  başçılıq  □  Ağalıq  etmәk  – 

hakimiyyәt sürmәk, hökmranlıq etmәk. 

16. Ağarmak (nsz.) ağarmaq 

0. 

Beyazlanmak//ağ 

olmaq; 

0. 

Aydınlanmak//işıqlanmaq;  0.1.2.1.  Qarla  örtülmek,  qar  basmaq//yerә  qar  düşmәk;  0.1.2.2. 

Görünmәk//görünmek,  öz  ağlığı  ilә  nәzәrә  çarpmaq//  beyazlığı  ile  dikkatleri  çekmek;  0.1.2.3. 

Saç-  saqqala  dәn  düşmәk,  çallaşmaq//saçları  beyazlamak;  0.1.2.4.  Rәngi  getmәk, 

bozarmaq//eskimek;  0.1.2.5.  İrinlәyib  yetişmәk//yaranın  iyileşmesi;  0.1.2.6.  Yetişib  vaxtı 

ötmәk//olgunlaşmak; 0.1.2.7. mәc. Üzünün rәngi qaçmaq//korkmak. 

17. Ağartmak (-i) ağartmaq 

0.Beyazlatmak//ağ  rәngә  boyamaq;  0.  Soldurmak, 

rәngini  qaçırtmaq//rengini  yitirmeye  neden  olmak;  0.  Sürtüb  parıldatmaq//tәmizlәmәk;  0.1.2.1. 

Üzünü  köçürmәk,  tәmiz  yazmaq//temize  çekmek;  0.1.2.2.  Aşkar  etmәk,  açıb  demәk//açık 

söylemek. 

18. Ağı is. Ağı 

0. zehir//zәhәr. □ Ağıya düşmәk zәhәrli bir şey yeyib zәhәrlәnmәk. 

Ağıya salmaq – heyvanı zәhәrli ot olan yerdә otarmaq//insana veya hayvana zehirli şey yedirmek 

vә içirmek; 0.1.1.1. Acı veren, çok etkileyen; 0.1.1.2. Çok sert, keskin; 0.1.2. mәc. Çox acı şey 

haqqında//zakkum. Ağzım o qәdәr acıdır ki, elә bil ağı yemişәm.  ◊ İlana ağı verәn; 0.2.2. Ağı// 

ağıt// mәrsiyә. Köhnә mәişәtdә arvadların ölü üstündә, ya da avazla söylәdiklәri yanıqlı sözlәr. 

---

407 

 

19. Ağıl is. ağıl   0. Koyun ve keçi sürülerinin gecelediği, çit veya duvarla 

çevrili yer//içәrisindә mal-qara vә qoyun saxlamaq üçün әtrafı tikan vә ya ağacla çәpәr 

çәkilәrәk vә ya divar tikilәrәk hazırlanmış yer; 0.1.1.1. Bazı yıldızların, özellikle ayın 

çevresinde görülen geniş ve aydınlık teker// halә 0.1.1.2. Bazı görüntülәrdәki çok ışıklı 

cisimleri çevreleyen ışıqlı teker//halә. 

20. Ağılanmak (nsz) ağılanmaq  0.  Zehirlenmek//zәhәrlәnmәk;  0.1.2.  vulq. 

yemәk// zıkkımlanmak. 

21. Ağır s. Ağır  0.  Tartıda  çok  çeken,  hafif  karşıtı//  böyük  çәkisi,  vәzni 

olan  (“yüngül”ün  qarşılığı);  0.  mec.  Davranışları  yavaş  olan//  ağırtәrpәnәn;  0.  Çapı, 

boyutları büyük//çox güclü tәshizatı olan, döyüş üçün güclü vasitәlәri olan. Ağır top; 0. 

Çetin, güç //böyük zәhmәt tәlәb edәn// 0. Tehlikeli, tәhәmmül edilmәz. Ağır xәbәr; 0. 

Sıkıntı  veren,  bunaltıcı//  pis  iylәnәn,  kәsafәtli.  Ağır  hava;  0.  Kırıcı//xoşagәlmәz,  acı. 

Ağır söz; 0. Ağırbaşlı. ciddi // tәmkiinli, vüqarlı. □ Ağır durmak//ağır olmaq; 0. ◊ Ağır 

gelmek//ağır  gәlmәk;  ◊Ağır  işitmek  (veya  duymak)  –  ağır  eşitmәk;  0.1.1.1.  ◊  Ağır 

aksak yürümek (veya gitmek) – yavaş- yavaş getmәk; 0.1.1.2. ◊ Ağır basmak – bir işdә 

daha  tәsirli  olmaq;  0.  ◊  Ağrına  gitmek  –  ağır  gәlmәk;  0.1.2.  Kök,  yoğun,  әtli-canlı; 

şişman. 

22. Ağırlaşmak (nsz) ağırlaşmak  0.  (hava)  sıkıcı  ve  bunaltıcı  bir  durum 

olmak//kәsiflәşmәk,  dözülmәz  bir  hala  gәlmәk;  0.  Tehlikeli  duruma  gelmek, 

fenaşmak//pislәşmәk: Hasta ağırlaşdı –Xәstәnin vәziyyәti pislәşdi; 0. mec. Doğurması 

yaklaşmak,  hamilә  olmaq//  ikicanlı  olmaq;  0.  Bozulmaya  yüz  tutmak//xarab  olmağa 

başlamaq;  0.  Gücleşmek,  zorlaşmak//daha  çәtin  olmaq,  çәtinlәşmәk.  Gecim  şartları 

ağırlaştı – Dolanacaq getdikcә ağırlaşır; 0.1.1. (orqan üçün) Görevini yapamaz duruma 

gelmek//vәzifәsini  yerinә  yetirә  bilmәmәk;  0.1.2.  Daha  ağır  olmaq,  yükü,  çәkisi 

çoxalmaq//ağırlığı çoğalmaq. 

23. Ağırlık is. ağırlıq 

0. Ağır olma durumu, ağır şeyin halı (“yüngüllük” 

ziddi);  0.  Ağırbaşlık//vüqar,  tәmkin,  ciddilik;  0.  Sıkıntılı,  bunaltıcı  durum//darıxdırıcı 

bir vәziyyәt: Havanın ağırlığı; 0. Etki, baskı//ağırlıq hissi, tәzyiq hissi; hiss etdirmәk; 

0.1.1.1.  Değerli  olma  durumu//Dәyәrli,  qiymәtli;  Hәdiyyәnini  ağırlığı  –  hәdiyyәnin 

qiymәti  ;  0.1.1.2. ask. Orduda bir bölümün cebhehanesı,  yiyecek ve diğer eşyalardan 

ibaret  olan  yükleri;  0.1.1.3.  Cehizini  hazırlamak  üçün  damadın  (kürekenin)  geline 

---

408 

 

verdiği  para;  0.1.2.1  ◊  Ağırlıq  mәrkәzi  -bir  şeyin  özü//  mәğzi,  içeriği//mahiyyәti.  Ağırlığını 

(ortaya) qoymaq – Gücünü hiss etdirmәk; 0.1.2. 2. id. Ağır şey, yük. Ağırlıq qaldıran //halterci; 

24. Ağız is. ağız  0.  Yüzde,  avurtlarla  iki  çene  arasında,  ses  çıkartmaya,  soluk  alıp 

vermeye ve besinleri içine almaya yarayan boşluk//insan vә heyvanların üzlәrinin alt tәrәfindә, alt 

vә  üst  çәnәlәrin  arasında  yerlәşәn,  yeyib-içmәyә  vә  sәs  çıxartmağa  mәxsus  üzv;  0.  

Kapların//qabların veya içi boş şeylerin açık yanı; 0. Bir yerin, bir şeyin açık tarafı: Yolun ağzı; 

0. Kesici aletlerin keskin yanı// bәzi alәt vә lәvazımatın iş görәn tәrәfi: Bıçağın ağzı. 0. Sayılarla 

kez//dәfә, yol anlamında// mәnasında kullanılır//işlәnilir: Bir ağız oxusana; 0.1.1.1. Birkaç yolun 

birbirine kavuştuğu yer//qovşaq; 0.1.1.2. Bir bölgeye mahsus melodiler, şarkılar; 0.1.1.3. Üslup, 

ifade  özelliği;  0.1.2.  Qabaq,  yaxınlıq,  әrәfә  mәnasında  çox  vaxt  ismә  qoşularaq,  yiyәlik 

birlәşmәsi  (ad  öbekleri)  şәklindә  işlәnilir//kullanılır:  Bayram  ağzıdır  –  Bayram  arifesidir;  0.2. 

Yeni doğurmuş memelilerin ilk sütü//sağmal heyvanlar doğduqda mәmәlәrindәn çıxan ilk süd 0.◊ 

Ağız  aramak  (veya  yoklamak)-  ağzını  aramaq,  ağzını  yoxlamaq;  Ağız  birliği  etmek-  ağız  bir 

etmәk; Ağız burun birbirine karışmak – ağzı-burnu birbirinә qarışmaq; (Bir şeyin adını) ağzına 

almamak  –  ağzına  almamaq;  Ağız  tadıyla  –  ağız  dadıyla;  Ağza  düşmek  –  dilә-ağza  düşmәk; 

Ağızdan ağza dolaşmak – ağızdan-ağza dolaşmaq; Ağızdan kapmak – ağızdan qapmaq; Ağzı açık 

(veya  ağzı  bir  karış  açık)  kalmak//ağzı  açıq  (vә  ya  ağzı  bir  qarış  açıq)  qalmaq;  Ağzı  burnu 

yerinde  –  ağzı-burnu  yerindә;  Ağzı  dili  bağlanmak  –  dili-ağzı  bağlanmaq;  Ağzı  dili  kurumak  – 

dili-ağzı  qurumaq;  Ağzı  dili  tutulmak  –  dili-ağzı  tutulmaq;  Ağzı  dolu  dolu  konuşmak;  Ağzıyla 

kuş tutsa – ağzıyla quş tutmaq; Ağzı kulaklarına varmak – ağzı qulağının dibinә çatmaq; Ağzı süt 

kokumak-ağzından süd iyi gәlmәk vb. 

 0.2.  Ağız  açmak//danışmaq-ağız  açmaq//xahiş  etmәk,  müraciәt  etmәk;  Ağzını 

açmamak//danışmamaq-ağız açmamaq//xahiş etmәmәk, müraciәt etmәmәk. 

25. Ağız dolusu is. ve zf. ağızdolusu 

0.3.1.1. Ağzın ala bileceği kadar//ağzı tutduğu 

qәdәr;  0.3.1.2.  (küfür  için)  Birbiri  ardınca,  birçok//durmadan;  0.3.2.1.  Özünün  doğru,  haqlı 

olduğuna  inanaraq  tәşәxxüslә,  lovğa-lovğa:  ağzdolusu  danışmaq//demәk;  0.3.2.2.  Cәsarәtlә, 

hәvәslә, fәxrlә söylәmәk//bir şeyi yüksekten telâffuz etmek. 

26. Ağızlamak (-i) hlk. ağızlamaq0.3.1.1.  Bir  işi  kolaylamak//asanlaşdırmaq;  0.3.1.2. 

tek. Bir parçayı yuvasına geçirmek için önce yuvanın ağzını ayarlamak//hazırlamaq; 0.3.1.3. den. 

Bir  boğazın  veya  bir  limanın  ağzını  ortalamaq;  0.3.2.1.  Ağzı  ilә  qoparmaq,  ağzı  ilә  dartmaq, 

ağzını toxundurmaq; 0.3.2.2. mәc. Töhmәtlәndirmәk, acıqlanmaq//azarlamak. 

---