M. M. Musayev

409 

 

27. Ağızlaşmak (nsz, -le; işteş) ağızlaşmaq 

0.3.1. İki kan damarı, birbiri 

içine  açılmak;  0.3.2.  Bir-biri  ilә  sözlәşmәk//söz-sözә  gәlmәk;  dillә  dalaşmaq, 

söyüşmәk//ağız kavgası etmek. 

28. Ağızlık is. ağzlıq 

0.  Uflemeli  müzik  aletlerinde  ağza  gelen 

yer//nefesle  çalınan  musiqi  alәtinin  ağza  salınan  hissәsi;  0.  Vana;  duru  şeyleri  bir 

kaptan başka ağzı dar kaba dökmek için yukarısı enli, aşağısı dar cihaz//qıf; 0. Telefon 

ve benzeri cihazlarda ağza yaklaştırılan bölüm; 0.1.1.1. Bir ucuna sigara takılan, öbür 

ucundan nefes çekilen çubuk biçimindeki araç// müştuk; 0.1.2.1. Qab vә s.- nin ağzına 

qoyulan  qapaq,  tıxac  vә  s;  0.1.2.2.  Atın  vә  başqa  heyvanların  ağzına  vurulan  saman 

torbası; 0.1.2.3. Atın yüyәninin ağzına keçirilәn dәmir hissәsi // gem. 

29. Ağlatmak (-i) ağlatmaq 

0.  Ağlamasına  yol  açmak//ağlamağa 

mәcbur etmәk; 0.1.2. mәc.  Çox tәsir etmәk, son dәrәcә mütәәssir etmәk// etkilemek. 

30. Ağrı is. ağrı  0.  Vücudun  herhangi  bir  yerinde  duyulan  sürekli  ve 

şiddetli  acı//sancı,  sızı,  acı.  ◊  Ağrısı  tutmak//ağrı  tutmak;  0.1.2.1.  mәc.  Kәdәr,  qәm, 

qüssә, dәrd, әlәm, iztirab hissi//üzüntü; 0.1.2.2. İnciklik, narazılıq//kırgınlık. 

31. Ağrımak (nsz) ağrımaq 

0.  Ağrılı  olmak//bәdәnin  bir  yerindә  ağrı 

hiss  etmәk;  0.1.2.1.  Kefsizlәmәk,  naxoşlamaq//  hastelenmek;  0.1.2.2.  mәc.  

Kәdәrlәnmәk,  ürәyinә  salmaq,  incimәk//kırılmak.  ◊  Ağrımaz  başı(m)  –  sakitlik, 

qayğısızlıq//cәncәl işә qarışmamaq, özünә aid olmayan bir işә qarışmamaq mәnasında. 

32. Ağrıtmak (-i) ağrıtmaq 

0.  Ağrımasına  yol  açmak//ağrıya  sәbәb 

olmak; 0.1.2. mәc. Könlünü sındırmaq, ürәyini incitmәk, toxunmaq//kırmak. 

33. Ahır is. vә s. Far. axur 0.3.1.  Evcil  büyük  baş  hayvanların  barındığı 

kapalı yer, hayvan damı// tövlә; 0.3.2. Heyvanlara yem tökmәk üçün taxdadan, daşdan 

vә s.- dәn qayrılan divara yapışıq qab, qutu. 

34. Akibet is. ve zf. Ar. aqibәt 

0. 

Son, 

sonuç//nәticә; 

0. 

Sonunda//nәticәsindә; 0.1.2. ◊  Aqibәtin(iz) xeyir! (Xeyir olsun!) – “sabahın (axşamın) 

xeyir!” ә cavab olaraq işlәdilәn ifadә. 

35. Akıl is. Ar. ağıl  

0.  Düşünme,  anlama  ve  kavrama  gücü//zәka;  0. 

Bellek  //hafizә,  yaddaş;  ◊  Akıl  vermek  –ağıl  vermәk;  Akıl  akıldan  üstündür  –  Ağıl 

ağıldan üstündür; Akıl  yaşta değil, baştadır-  Ağıl  yaşda deyil, başdadır;  Aklı  kesmek 

(kesmemek)  –  ağlı  kәsmәk  (kәsmәmәk);  Aklına  geleni  söylemek  –    ağlına  gәlәni 

---

410 

 

söylәmәk;  0.1.1.  ◊Akıl  akıl,  gәl  çәngәlә  takıl:  bir  mәsәlәnin  necә  hәll  edilәcәyini  fikirlәşmәk; 

Akıl  danışmak:  bir  mövzuda  birinin  fikrini  soruşmaq;  Aklı  başından  bir  karış  yukarı  (ve 

yukarıda):  düşünmәdәn  ağlına  gәlәni  elәyәn;  Aklına  turp  sıkayım:  birisinin  fikrini  vә  elәdiyini 

bәyәnmәmәk; Aklını peynir ekmekle yemek: ağılsız hәrәkәtlәr etmәk; 0.1.2. ◊ Ağıl dәryası:  çok 

akıllı, zeki; Ağlı azmak – ağlını oynatmak. İkinci deyim//frazeoloji vahid Türkiye ve Azerbaycan 

Türkçelerinde birbiriyle değişkelik//variantlılıq oluşturmaktadır. 

36. Akıntı is. axıntı 

0. Akmak işi//cәrәyan; 0.1.1.1. Eğiklik, eğim//meyl; 0.1.1.2. 

Çam türü ağaçlarda bulunan reçinenin eriyerek akması olayı//maye halındakı yapışqanların ağac 

sәthlәrinә  sürtülmәsi  nәticәsindә  ortaya  çıxan  vәziyyәt;  □  Akıntıya  kapılmak:  1.  Bir  axıntının 

tәsiri  altına  düşmәk,  axıntı  ilә  birlikdә  sürüklәnmәk;  2.  mec.  Tәsir  altında  qalmaq.    ◊Akıntıya 

kürek çekmek: mümkün olmayan bir iş üçün çalışmaq. 

37. Akıtmak (-i, -e) axıtmaq 

0. Akmasını sağlamak//axmasına sәbәb olmaq; 0.1.2. 

Tökmәk.    □Göz yaşı, yaxud gözlәrinin yaşını axıtmaq –ağlamaq. 

38. Akide is. Ar. әqidә 

0.  İnanc//etiqad;  0.1.2.  Fikir,  qәnaәt,  nöqteyi-nәzәr;  görüş; 

0.2.1. Şekerin kaynatılarak ağda durumuna getirilmesi yolu ile yapılmış renkli ve kokulu, ağızda 

güç eriyen şeker//nabat. 

39. Akis is. Ar. әks 

0.  Yansıma,  yankıma//sәth;  0.  Şekil//fotoşәkil;  0.  Әks 

olunmaq. □ Akis uyandırmak - әks etdirmәk; 0.1.1. mec. Bir şeyin başqa bir şey üzerinde yaptığı 

etki; 0.1.2. zidd; ters: Bunun tam әksi – Bunun tam tersi. 

40. Akraba is. Ar. әqrәba  0.  Kan  veya  evlilik  yoluyla  birbirine  bağlı  olan  kimseler// 

qohumlar;  0.1.1.1.  mec.  Oluşma  yönünden  aynı  kaynağa  dayanan  şeylәr//eyni  mәnşәli  şeylәr; 

0.1.1.2. mec. Biri diğerinin sonucu olan şeyler.  □Akraba çıkmak –qohum çıxmaq; akraba olmak 

– qohum olmaq. 

42. Aksak s. ve is. axsaq  0.  Aksayan//topal,  çolaq;  0.1.1.1.  is.  Türk  müziğinde 

oldukça kıvrak bir usul; 0.1.1.2. ed. Eski Yunan ve Lâtin şiir ölçüsünde, sondan bir önceki hecesi 

kısa  olacak  yerde  uzun  olan  dize//misra;  0.1.1.3.  ◊Aksak  eşekle  yüksek  dağa  çıkılmaz:  köhnә, 

yararsız  alәtlәrlә  vә  ya  vasitәlәrlә  yaxşı  iş  görmәk  olmaz;  0.1.2.  is.  Qoyunlarda  çox,  o  biri 

heyvanlarda is az tәsadüf edilәn yoluxucu//bulaşıcı xәstәlik (ayaq xәstәliyi). 

42. Aksesuar is. fr. aksesuar 

0.  tiy.  Bir  sahne  içinde  yer  alan  veya  oyuncunun 

dekor gereği kullandığı çeşitli eşya//sәhnә avadanlığı; 0.1.1.1. Bir aletin, bir makinenin işlevine 

katılmayan, ancak kendine özgü ayrı bir  yararı bulunan alet, araç veya nesne//bәzәk şeyi vә  ya 

---

411 

 

әşyası;  0.1.1.2.  Kadın  giyiminde  giysini  bütünleyen  ayakkabı,  çanta,  kemer,  şapka, 

eldiven//әlcәk, mücevher kimi eşya. 

43. Aksiyon is. fr. aksiya  0.  Hisse  senedi,  pay  senedi//sәhm,  sәrmayәnin 

müәyyәn bir hissәsi; 0. Hareket//iş; 0. Bir kuvvetin, maddi bir etkenin, bir düşüncenin// 

fikir  akımının,  cereyanın  ortaya  çıkması;  0.1.1.1.  İnsan  etkinliğinin  veya  iradesinin 

açığa  çıxması//hәr  hansı  bir  iradi  keyfiyyәtin  özünü  göstәrmәsi;  0.1.1.2.  tiy.  Oyunun 

temasını geliştiren başlıca olay, hikaye, gelişim//süjet xәtti. 

44. Akşamlamak (nsz, - de) axşamlamaq  

0.  Bütün  günü  bir  yerde 

veya bir işte geçirerek akşama erişmek//bütün gün, axşama qәdәr bir  yerdә vә  ya bir 

işdә  qalmaq;  0.  Akşamı  bir  yerde  geçirmek//axşamı  bir  yerdә  qalmaq;  0.1.1.  (ay) 

Dolunay  durumundan  sonra  geç  doğmak;  0.1.2.  □  Yaman  yerde  axşamladıq! 

Beklenilmedik zor bir duruma düşmek. 

45. Aktif is. vә s. Fr. aktiv 0. Etkin, canlı, hareketli, çalışkan//fәal; 0.1.1. Bir 

ticarethanenin,  ortaklığın  para  ile  değerlendirilebilen  mal  ve  haklarının  tümü//hamısı; 

0.1.2.1. Hәr hansı bir tәşkilatın bir hissәsi vә ya üzvü; 0.1.2.2. dilç. ◊Aktiv lüğәt (öz) 

ehtiyatı//fondu  –  danışanın  tamamilә  başa  düşdüyü  vә  hәmişә  işlәtdiyi 

sözlәr//konuşanın tamamen anladığı ve her zaman kullandığı sözcükler. 

46. Ala is. vә sif. ala 

0.  Karışık  renkli//  tükünün  bir  hissәsi  ağ,  o  biri 

hissәsi  başqa  rәngdә  olan;  0.1.2.1.  Taxıl  zәmisi  vәya  şum  suvarıldıqda,  su  basmayıb 

quru  qalan  yer,  lәkә//alaca;  0.1.2.2.  dan.  Qanın  pozulması  nәticәsindә  dәridә  әmәlә 

gәlәn ağ lәkә (dәri xәstәliyi) // xal, lәkә. □ Ala düşmәk – xal düşmәk, ağ lәkә düşmәk. 

47. Alaca is. vә. sif. alaca. 0. 

Birkaç 

rengin 

karışımından 

oluşan 

renk//müxtәlif  rәngli;  0.  Birkaç  renkli  iplikten  yapılmış  dokuma//toxuma;  0.1.1.1. 

Ağaçta  ilk  olgunlaşan//dәyәn  meyve//meyvә;  0.1.1.2.  Keklik,  bıldırcın//bildirçin  gibi 

kuşları avlamak için kullanılan iki renkli bez//parça. 

48. Alacalanmak (nsz) alacalanmaq 

0. 

Alaca 

bir 

duruma 

gelmek//rәngarәng  olmaq;  0.  mec.  Herhangi  bir  heyecan  dolayısıyla  benzi  kızarıp 

bozarmak, renkten renge girmek//rәngi qızarıb bozarmaq; 0.1.2.  □Gözü alacalanmaq – 

gözü pәr-pәr çalmaq, ala-bula görmek//gözleri fal taşı gibi açılmak. 0.1.1. hlk. Eriyen 

karlar arasından yer yer toprak görünmek//toprağın görünmәsi. 

---