M. M. Musayev
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
223
hәm rәsmi dövlәt dili, hәm dә ünsiyyәt vasitәsi olaraq işlәdilәn ortaq bir dildir. Hәmin xalqlardan rus, gürcü, kürd, tat, talış, lahıç, lәzgi, avar, saxur vә s. göstәrmәk olar. Yeni dünya düzәnindә ortaq dünya dillәrinin işlәnilmәsi baxımından son onilliklәrdә gündәmә gәlәn linqvistik mәsәlәlәrdәn biri dә, yuxarıda göstәrildiyi kimi, ortaq türk dili qavramı vә onun komponentlәrinә әsasәn konseptual olaraq açıqlanmasıdır. Çünki, türk dillәri vә ya ümumtürk dili Avrasiya coğrafiyasında vә bütün dünyada әn çox işlәnilәn 7 dildәn biridir. Bu gün artıq 10-un üzәrindә türk dili bu vә ya digәr şәkildә birinci vә ikinci dillәr kimi öz ölkәlәrindә hәm rәsmi dövlәt dili, hәm dә ortaq dillәr olaraq işlәnilmәkdәdir. Buna görә dә hәmin dillәrdәn birinin hәm dünyadakı türk xalqları arasında, hәm dә millәtlәrarası arenada vә BMT-dә bir ortaq ünsiyyәt vasitәsi olaraq işlәnilmәsi ehtiyacı ciddi bir surәtdә ortaya çıxmaqdadır. Mәlum olduğu kimi, bu günkü durumda hәmin dil Türkiyә Türkcәsi ola bilәr. Türk dillәrinin әdәbi, rәsmi vә bu vә ya digәr şәkildә ortaq dillәr sәviyyәlәrindә qloballaşan yeni dünya düzәnindә işlәnilmәsinin hәrtәrәfli öyrәnilmәsi bu gün türkoloji dilçiliyin әsas aktual istiqamәtini vә ya başqa bir ifadә ilә “problematika”sını tәşkil etmәkdәdir. Bu gün artıq hәmin ümumi “problematika” ilә yaxından bağlı olan mәsәlәlәr türkoloji dilçilikdә dә gündәmә gәtirilmәkdәdir. Bu baxımdan dil portfolyosu, әdәbi dil normalaşmaları, e-dil, tәrcümә, ikidillilik vә ümumtürk mәtninin konseptual- linqvistik tәhlili kimi mәsәlәlәr hәmin istiqamәtin müxtәlif üst vә alt başlıqları altında aşağıda tәfәrrüatlı şәkildә öyrәnilmәkdәdir.
Avropa İttifaqı ölkәlәrindә “Avropa dil portfolyosu” (European Language Portfolio) adı ilә әsas etibarilә 2000-ci illәrdәn etibarәn hәyata keçirilәn bir “Avropa dillәrinin öyrәnilmәsinin ortaq çәrçivә proqramı” vardır. Hal-hazırda Türkiyә Cümhuriyyәtinin uyğun tәdris müәssisәlәri vә qurumlarında da sözügedәn proqram çәrçivәsindә hәm türk, hәm dә digәr Avropa dillәrinin öyrәnilmәsi fәaliyyәtlәri hәyata keçirilmәkdәdir. “Avrupa dil portfolyosu” üç bölmәdәn ibarәtdir: 1. Dil pasportu; 2. Xarici dil öyrәnmә keçmişi vә ya biblioqrafiyası; 3. Dosya vә ya xarici dillәrin öyrәnilmәsinә dair bütün sәnәdlәrin mәcmusu. Dil pasportunda hәr hansı bir fәrdin xarici dillәri nә dәrәcәdә bildiyi ilә әlaqәdar müxtәlif biliklәr vә texniki mәlumatlar verilir. Xarici dillәri öyrәnmә keçmişi vә ya biblioqrafiyası bölmәsindә bir dili öyrәnәnin öyrәnmә prosesindә özünün bacarıqlarını fәrq etmәsi vә dәyәrlәndirә bilmәsi faktları göstәrilir. Burada sözün dar mәnasında konkret dil öyrәnmә aurası, sözün geniş mәnasında isә mәdәniyyәtlәr arası tәcrübәlәr vә müxtәlifliklәr kontekstindә bir fәrdin yazılı vә şifahi ünsiyyәt әsnasında göstәrә bildiyi bacarıqlar haqqında mәlumatlar yer alır. Dosyada isә dil öyrәnәn bir şәxsin müxtәlif dillәrin öyrәnilmәsinә dair aldığı sertfikatı vә diplomları, tәrtib edilәn plan-prospekt örnәklәri vә mәqalәlәr kimi sәnәdlәr olur (Mirci 2012).
224
XX yüzilin sonlarına qәdәr xarici dillәrin tәdrisindә hәyata keçirilәn başlıca elmi-metodik yönüm vә yöntәmlәr dünya praktikasında әsas etibarilә müxtәlif dillәrin qrammatik qayda-qanunlarının, lüğәt tәrkibinin vә mәtnlәrinin öyrәdilmәsindәn ibarәt olmuşdur. Ancaq keçәn әsrin sonlarından etibarәn getdikcә genişlәnәn linqvistik qloballaşma vә dünyada bәzi dillәrin ortaq ünsiyyәt vasitәsinә çevrilmәsi sözügedәn yönüm vә yöntәmlәrin artıq modern dil öyrәnmә tәlәblәrinә cavab verә bilmәdiyini meydana çıxartmışdır. Bununla bәrabәr, bәzi böyük milli dillәrinin ünsiyyәt-işlәnilmә sferalarının daralması, bir çox dilin isә yox olma tәhlükәsiylә qarşı-qarşıya qalması da dil öyrәnmә praktikasında ciddi dәyişikliklәrin aparılması vә korrektivlәrin edilmәsi zәruriyyәtini çoxdan ortaya qoymuşdur. Buna bağlı olaraq bütün dünyada, özәlliklә dә Avropada hәr hansı bir xarici dilin öyrәnilmәsindә yeni tәlәblәr vә ya konkret olaraq dil öyrәnmә bacarıqları bu gün әsas meyarlar olaraq götürülmәkdәdir. Hәmin meyarlar aşağıdakılardan ibarәtdir: 1. Xarici dildә danışığı dinlәmәk vә ya hәmin dildәn hәr hansı yazılı vә ya şifahi mәtni, söhbәti qulaq asaraq asanlıqla başa düşmәk; 2. Xarici dildә oxumaq vә ya hәmin dildәn hәr hansı yazılı bir mәtni asanlıqla oxuyub başa düşmәk; 3. Xarici dildә danışmaq vә ya hәmin dildә dialoji, monoloji vә daxili nitqlә öz fikrini ifadә edә bilmәk; 4. Xarici dildә yazmaq vә ya hәmin dildә öz fikrini yazılı olaraq ifadә etmәk (Mirci 2012);
5. Öyrәnilәn hәr hansı bir ortaq xarici dildә, yuxarıda göstәrilәnlәrlә vә eyni zamanda ana dilindә milli dilin qavramlar xәritәsini konseptual olaraq dәrk etmәyi vә intellektual ifadә alışqanlığını mühafizә etmәklә bәrabәr, düşünә bilmәk. Türk dillәrinin istәr ana dili, istәrsә dә xarici dillәr olaraq böyük Avrasiya coğrafiyasında sadәcә Avropa mәrkәzli linqvistik görüş vә fәaliyyәtlәr modellәrindәn hәrәkәtlә öyrәnilmәsi vә öyrәdilmәsinin mümkün olmadığı da ortaya çıxmışdır. Buna görә indi artıq “Avropa dil portfolyosu” ilә paralel olaraq bir “Avrasiya dil portfoliyosu” qavramının da alt qavram sahәlәri vә kateqoriyaları ilә konseptual olaraq sxemlәşdirilmәsi lazımdır. “Avrasiya dil portfolyosu”nun bölmәlәri ayrı-ayrı türk dillәrinin ingiliscә, rusca, ispanca, farsca, çincә, fransızca, almanca, әrәbcә kimi dillәrlә bir yerdә danışıldığı bölgәlәrә vә millәtlәrarası ünsiyyәt kontekstinә әsasәn müәyyәnlәşdirilmәlidir. Sözügedәn dillәr dil pasportu, dil öyrәnilmәsi keçmişi
“Avrasiya dillәri öyrәnilmәsinin ortaq çәrçivә proqramı” ilә öyrәdilmәlidir. Bu proqram tәrtib edilәrkәn Avrasiya coğrafiyasında yer alan vә bir-birinә qohum olan vә
Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|