Madaniyat va sport ishlari vazirligi

XULOSALAR 

 

Iqtidorli  bolalar  va  iste’dodli  yoshlar  bilan  ishlash  metodikasi  yuzasidan 

quyidagi xulosalarni chiqarish imkonini beradi: 

1.

 

Iqtidor  va  iste’dod 

belgilari  -  bu  iqtidorli  boldaning  real  faoliyatida 

namolyon  bo’luvchi  va  uning  qarakatlarini  kuzatish  natijasida  baholanuvchi 

xususiyatdir.  Iqtidorlilik  belgilari  faoliyatni  amalga  oshirish  darajasi  bilan 

bog‘liqdir.  Iqtidorlilik  belgilarini  muhokama  qilishdan  avval  xoxlayman  va  "qila 

olaman"  tushunchalarini  muxokama  qilish  kerak.  Shuning  uchun  xam  iqtidorlilik 

belgilari  iqtidorli  2  muhim  jixatini  o’zida  mujassam  etadi:  instrumental  va 

motivasion  instrumental-bu  uning  faoliyati  usulini  xarakterlaydi.  Motivasin-

bolaning faoliyatining u yoki bu tomoniga, qolaversa o’z faoliyatiga munosabatini 

xarakterlaydi. 

2. Iqtidor va iste’dod tushunchalarining 

о

‘rganilganlik holatida shaxs faolligi 

qanchalik  bo’lsa  iqtidor  ko’rinishi  qam  shunchadir.  Shu  bilan  bir  qatorda  shuni 

ta'kidlash  joizki,  bularninig  barini  mazmun  jixatda  yirik  guruxlarga  birlashtirib 

klasifikasiyalash  mumkin.  qar  bir  faoliyat  guruxi  faoliyatni  muvoffaqqiyatli 

amalga  oshirish  uchun  zarur  bo’lgan  muayyan  bir  qobiliyatlar  guruxiga  extiyoj 

sezadi.  Ushbu  yondashuv  natijasida  AqSh    ta'lim  qo’mitasi  6ta  soqani  ajratib 

ko’rsatadi:  intellektual,  akademik  intilishlar,  ijodiy  tafakkur,  muloqot  va  liderlik, 

---

30 

 

badiiy  faoliyat,  psixomotor  qobiliyatlar.    "Maxsus  qobiliyatlar"  atamasi 

tadqiqotlardagi  testologik  yunalishida  intellektni  o’lchash  birinchi  o’ringa 

chiqqanida  kirib  keldi.  Badiiy,  musiqiy,  texnik  va  boshqa  shu  kabi  maxsus 

qobiliyatlar IQ ga qo’shimcha sifatida ko’rilgan. 

3.  Iqtidorli  va  iste’dodli  bolalar  taraqqiyotini  tadqiq  qilish  metodlari  

Iqtidorlilikni  quyidagi  mezonlarga  binoan  turlarga  ajratish  mumkin:  Faoliyat  turi 

va  uning  psixik  soqadagi  o’rniga  ko’ra  turlari;  shakllanganlik  darajapsiga  ko’ra 

turlari;  namoyon  bo’lishiga  ko’ra  turlari;  turli  faoliyat  turlarida  namoyon  bo’lishi 

kengligiga ko’ra turlari hamda yosh davr taraqqiyoti xususiyatlariga ko’ra turlari. 

4. 

Bolalar  iqtidori  va  iste’dodini  rivojlantirish  omillari

 

iqtidorli  bolalarni 

aniqlash  juda  murakkab  jarayon  bo’lib  mutaxasislardan  yuqori  malakani  talab 

qiladi.  Psixodiagnostika  metodlari  qar  bir  shaxs,  ayniqsa  o’qituvchi  iqtidorli  bola 

qaqida  tushunchaga  egadir  bu  tasavvurlarni  shakllanishiga  bizning  turli  boallar 

bilan  muloqotda  bo’lishimiz,  ularni  kuzatishimiz  va  o’zaro  qiyoslashimiz  asos 

bo’lib  xizmat  qiladi.  Lekin,  bu  tasavvurlar  sub'ektivlikdan  yiroq  emas.  qolaversa, 

iqtidorlilik  qaqidagi  tasavvurlar  jamiyat  eqtiyojiga  boqliq  qolda  o’zgarib  turadi. 

Turli tarixiy davrlarda iqtidorlilikning turli ko’rinishlari bo’lgan: qadimda jangovor 

qobilyaitlar  qadrlangan.  O’rta  asrlarda  qarb  falsafasida  mantiqiy  fikrlovchi 

e'zozlangan  bo’lsa,  bizning  davrimizda  muammoni  qal  qilishda  yangilikka, 

noan'anaviylikka  intilish  qayotiy  chigalliklarni  yecha  olish  qobiliyati  tushuniladi. 

Agar biz 4 yoshli bolani mustaqil kitob o’qiyotganini, 5 yoshli bolani mashinkada 

o’zining qikoyalarini terayotganini, 9 yoshli bolani oliy matematika tenglamalarini 

yechayotganini ko’rsak, ularning iqtidorigi shubqa qilmaymiz. 

 

 

 

 

 

 

 

---

31