Magazine azeri Layout 1
Yüklə 3,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- LOBBİÇİLİK ANLAYIŞINA QISA BAXIŞ Zaur Əliyev
- LOBBİÇİLİK ANLAYIŞINA QISA BAXIŞ
- Lobby Advocacy PR
LOBBİÇİLİK ANLAYIŞINA QISA BAXIŞ Zaur Əliyev Siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru AMEA‑nın əməkdaşı, BDU‑nun müəllimi www.aaa.org.az LOBBİÇİLİK ANLAYIŞINA QISA BAXIŞ 12
Bəşəriyyət tarixin yeni bir dövrünə qədəm qoymaq‑ dadır. Bütün dünyanı əhatə etməkdə olan qlo ballaşma və inteqrasiya prosesləri beynəlxalq münasibətlərin forma və məzmununu dəyişir, sivilizasiyalararası dia ‑ loqu zərurətə çevirir, cəmiyyətin ümumi inkişafına daha dinamik xarakter verir. Sovetlər çağında lobbizm haqqında Qərb cəmiyyətində çox geniş yayılmış bu təcrübəni birtərəfli və təhrif olunmuş şəkildə təqdim edən çoxlu kitab və məqalələr çıxıb. “Lobbizm korrup‑ siyanın sinonimidir” sözləri uzun müddət elmi ədəbiyyatlarda üstünlük təşkil edib. İngilis dilinin izahlı lüğəti “Longman”da “lobbiçi‑ lik” sözünün mənası hökumət qərarlarına təsir etmək məqsədi ilə planlanan və həyata keçirilən fəaliyyət kimi izah edilir. Bir çox mənbələrdə qeyd edilir ki, lob‑ biçilik bir qrup hökumətin qərarlarına təsir etmək məqsədi ilə planlanan və bu məqsədlə vətəndaş ilə qərarverici arasında ünsiyyət vasitəsidir. Lobby – in‑ gilis dilindən tərcümədə “gözləmə salonu” adlanır. "Lobbiçilik" isə bir fəaliyyət növüdür, "lobby" sözünün zamanla öz mənasını dəyişməsi nəticəsində for‑ malaşmışdır. Ehtimal olunur ki, bu ifadənin işlədilməsinin tarixi ABŞ‑ın 1869‑1877‑ci illərdə 18‑ci prezidenti olmuş Ulysses S.Granta aiddir. General Grant Villard otelinin lobbisində siqar çəkməyi sevərdi. Mövcud şəraitdən istifadə edən “siyasi alverçilər” müəyyən məsələləri həll etmək üçün onunla danışıqlara girib müvafiq qərarın qəbul olun‑ masına çalışırdılar. Bu işlə məşğul olan “siyasi alverçilərə” “lobbiçi”, bu fəaliyyətə isə "lobbiçilik" fəaliyyəti adı verildi. Qeyd edək ki, lobbi Qərb sisteminin ən mühüm in‑ stitutlarından olub, qanunların və digər dövlət əhəmiyyətli qərarların qəbul edilməsi məqsədilə qanun çərçivəsində hüquqi fəaliyyətdir. Bu cür fəaliyyət hər bir dövlətin xarici siyasətinin əsas is‑ tiqamətlərindən biridir. “Maraq qrupları”nın hərəkətlərinin bütün ölkələrdə öyrənilməsinə baxma‑ yaraq, demək olar ki, lobbiləşdirmə prosesinin bütün tədqiqatları Birləşmiş Ştatlarda mərkəz ləşdirilmişdir. Həmin hadisə nəinki ilk dəfə bu ölkədə təşəkkül tap‑ mışdır, hətta bu gün xeyli adam öz həyatını bu fəaliyyətə həsr edərək peşəkar səviyyədə lobbiçiliklə məşğuldur. Qərb ölkələrində lobbiçilik funksiyasını yerinə yetirən bir çox adamlar bunu özlərinin əsas işlərinə əlavə olaraq, maraq qrup larının və ya həmkar‑ lar birləşmələrinin rəsmi nümayəndəsi kimi yerinə yeti rirlər. Hər hansı bir ölkədə lobbizmin inkişafı və iqtisadi inkişaf səviyyəsi, həmçinin həmin ölkədə for‑ malaşmış siyasi və dövlət ənənələri ilə müəyyən olu ‑ nur. Ancaq şübhə yoxdur ki, cəmiyyətin yüksək inkişaf səviyyəsi lobbizmin peşəkar formada daha da mədəni səviyyədə fəaliyyətini şərtləndirir. Bu cəmiyyətdə isə güclü olmaqda maraqlı tərəf kimi çıxış edən, inkişaf etməkdə olan və üçüncü dünya ölkələri iri dövlətlərdə təmsil olunmaq məqsədi ilə müxtəlif təbliğat və tanınma vasitələrinə əl atırlar. Bun‑ lara PR, lobby və advocacy (müvəkkilik) kimi an‑ layışlar daxildir ki, biz onları bir‑birindən fərqləndirən xüsusiyyətləri aşağıdakı qaydada təqdim edə bilərik: Birləşmiş Ştatlarda lobbiçiliyin inkişafının ilkin mərhələsində bəzi qruplar öz emissarlarını (lobbiçiləri) hakim dairələrə yeridərək rəqabət prose sin də üstünlük əldə etməyə çalışmışlar. Həmin mərhələdə lob‑ biləşdirmə daha çox lobbiçilər və qərar qəbul edən rəsmi şəxslər arasındakı qarşılıqlı münasibətlərin funksiyası idi. Daha bacarıqlı lobbiçiləri olan qrupların öz məqsədlərinə çatması üçün daha çox şanslar var idi. Halbuki bu imkandan məhrum qruplar əlverişsiz vəziyyətə düşür və özlərinin şəxsi peşəkar lobbiçilərini əldə etmək məcburiyyətində qalırdılar. Tədricən pay‑ taxtda və ştatlarda dövlət hakimiyyəti mərkəzləri hakim dairələrlə birbaşa şəxsi əlaqələr yaratmaq imkanları axtaran lobbiçilərlə dolmuşdur. Lobbiçilərin az olduğu dövrlərdə xarakterik olan bilavasitə əlaqə üçün imkanlar yox oldu. Bilavasitə əlaqələr üçün yolların azalması ilə rast‑ laşan lobbiçilər dolayı yolla kommunikasiya va‑ sitələrinə əl atmış, vasitəçilərdən istifadə etməyə başlamışlar. Onların fikrincə, vasitəçilərin lazımi şəxs‑ 13
|
2012
Subyektləri Dövlət hakimiyyəti orqanları Dövlət hakimiyyəti orqanları + istənilən yerli və ya xarici struktur Dövlət hakimiyyəti orqanları + istənilən yerli və ya xarici struktur + idarənin şəxsi personalı, əhali Fəaliyyət Maraqların müdafiəsi (yeridilməsi) Maraqların müdafiəsi (yeridilməsi) + buna imkan yaradan əlavə şəraitin yaradılması istiqamətində iş
lərlə daha etibarlı və yaxın əlaqələri vardır. Bu əlaqələr onların dostları və qohumları vasitəsilə yaradılır. Bun‑ dan əlavə, onlar hər hansı siyasətçinin əleyhinə və ya lehinə geniş ictimai fikrin olması təəssüratını yaratmaq məqsədilə kütləvi şəkildə məktub və teleqramların göndərilməsini təşkil etməyə başlamışlar. Bu və ya digər siyasi fikirləri də yişmək (və ya dəstəkləmək) məqsədilə televiziyada, radioda və qəzetlərdə genişmiqyaslı kampaniyalar təşkil edilirdi. Taktikanın dolayı yollara əl atmaqla dəyişdirilməsi “kökdən lob‑ biləşdirmə” (“Lobbing at the grass roots”) adını almışdır. Vaşinqtonda lobbiləşdirmənin müasir təcrübəsi bilavasitə və dolayı üsulların qarışığından ibarətdir. Fikirlərini şəxsən ifadə etmək kimi bilavasitə üsullara lobbiçilərin əksəriyyəti üstünlük verir, ancaq bunlara həmişə etibar etmək olmaz; heç vaxt lazım olan anda rəsmi şəxslərlə əlaqə yaratmağa təminat ver‑ mək olmaz. Lobbiçilər bilavasitə metodlar təsirsiz qaldıqda, dolayı üsullara əl atırlar. Müasiri olduğumuz əsrdə prioritet sayılan, daim gündəmdə yer alan məsələlərdən biri də lobbiçilikdir. Bu fəaliyyət dünyanın hər yerində aktual məsələyə çevrilir. “Lobbi institutları hər hansı bir xalqın, dövlətin və yaxud hər hansı birliyin və ya müəssisənin maraqlarını güdən siyasiləşmiş ordudur”, desək, yanılmarıq. İstər Şərq‑Qərb, istərsə də okeanın o tayı olan Amerikada bu sahə üzrə fəaliyyət göstərən instan‑ siyalar, istər dövlət, istərsə də qeyri‑hökumət orqanları lobbi işini müxtəlif maraqlar istiqamətində qururlar. Lobbi artıq beynəlxalq münasibətlərin bir elementi hesab olu nur. Elə dövlətlər var ki, lobbi fəaliyyəti ilə bağlı xüsusi dövlət proqramı qəbul edirlər. Bu proq ‑ ramda lobbiyə, əsasən, başqa ölkədə informasiya daşıyıcısı olmaqla, siyasi tələblərin yerinə yetirilməsi, eyni zamanda beynəlxalq münaqişələrin həlli faktoru kimi böyük diqqət yetirilir. Lobbi hər hansısa bir məsələnin gündəmdə yer alması, onun ictimaiyyət arasında yayılması və təbliğ olunmasında vasitədir. Müstəqilliyinin ilk illərindən etibarən azərbaycan‑ lıların təşkilatlanması məsələsi ilk növbədə ideo loji və tarixi əhəmiyyət daşıyan bir problem idi. Buna nail olmaq üçün Azərbaycan dövlətinin ideya‑siyasi təməlini yaratmaq, onun iqtisadi qüdrətinə və siyasi nüfuzuna güclü inam formalaşdırmaq tələb olu nurdu. Bir sözlə, dünyanın müxtəlif yerlərində məskunlaşmış azərbaycanlıların mütəşəkkil diaspor kimi formalaş‑ ması, lobbiçiliyin təşkili Azərbaycanın xarici siyasə‑ tinin prioritet istiqamətlərindən birinə çevrildi. Azərbaycan dövlətinin xarici ölkələrdə tanınması məsələsi gündəmə gəldi və bu zaman “Lobbi” termini elmdə müxtəlif mənalarda işlənməyə başlandı. Bəzən bu termini diaspor mövzusu ilə qarışıq salanlar da olurdu. Lakin zaman keçdikcə, Azərbaycanın beynəl ‑ xalq əlaqələri genişləndikcə Azərbaycan lobbisinə ehtiyacın duyulması mövzunun elmi səviyyədə öyrənilməsinə şərait yaratdı. Azərbaycan lobbisinin formalaşması prosesi çox çətin olsa da, onu idarə etmək, Azərbaycanın ümdə mənafelərinə uyğunlaşdırmaq, bu sahədə məqsədyönlü, ardıcıl iş aparmaq, dövlət qayğısı göstərmək lazımdır. Əks halda lobbiçiliyin formalaş‑ ması prosesi kortəbii şəkildə davam edə bilər, ona təsir göstərən mühüm amillər arasında müxtəlif qeyri‑ obyektiv amillərə rast gəlmək mümkün olar ki, onlar da bu mütərəqqi prosesin inkişafına çox mənfi təsir göstərər. Azərbaycan lobbisinin formalaşmasında xalqın, millətin, dövlətin özü maraqlı olmalıdır, onun fəaliyyəti daim diqqət mərkəzində saxlanılmalıdır. Bu lobbi təşkilatlarının məqsəd və vəzifələri onun fəaliyyətini tənzimləyən şəxslərə tam aydın olmalıdır ki, onlar bu istiqamətdə öz işlərini qura bilsinlər. Azərbaycan lobbisinin yaranması, formalaşması ilk növbədə, diasporun fəaliyyətindən asılıdır. Avropanın, eləcə də dünyanın elə dövlətləri var ki, burada mövcud olan diaspor təşkilatları çox güc lüdürlər. Onlar artıq bu ölkələrdə lobbi kimi çıxış edib, Azərbaycanın milli mənafelərini yüksək səviyyədə müdafiə və təmsil etmək qabiliyyətinə malikdirlər. Lakin elə ölkələr də var ki, orada yaşayan həmvətənlər hələ heç diaspor halında birləşə bilmirlər. Əlbəttə, belə ölkələrdə nəinki lobbiçiliyin formalaşmasından, hətta diaspor halında mövcudluğundan belə söhbət gedə bilməz. Hesab edirik ki, bir çox ölkələrin lobbi təc rü ‑
nizmini yaratmaq üçün aşağıdakı fəaliyyət növlərinə xüsusi diqqət versə, uğurlu nəticələr əldə etmiş olar; 6.1. Siyasət planlama və strategiya inkişaf etdirmə: Qanun qəbuletmə müddətində siyasi təşəbbüs üzərinə uyğun strateji planlar hazırlamaq və uyğun xüsusi hədəflər qoymaq; 6.2. Qanun müdafiəçiliyi: Lobbi fəaliyyətləri müd‑ dətində analizlər edərək əhəmiyyətli güc mərkəzləri, konqres üzvləri və digərləri ilə yığıncaqlar təşkil edərək doğru məlumatlara çatmasını və qərar mexa ‑ nizmlərinin istiqamətləndirilməsini təmin etmək; 6.3. Müşahidə etmə və hesabat: Davam etməkdə olan qanun qəbuletmə müddətindəki inkişafların təqibi və araşdırmalar edilərək təxminlər yürüdülməsi; 6.4. Hüquqi analiz: Dövlətimizə təsir edən qanun‑ ların incələnməsi, lazım olan dəyişikliklərin təyin olun ması və tələblərə uyğun qanun maddələrini hazır‑ lanması; 6.5. Koalisiya və kampaniya təşkilatı: İcra edil mə ‑ kdə olan kampaniyalar mövzusunda digər təşkilatlar‑ dan kömək almaq, yığıncaqlar təşkil etmək, ortaq hərəkət nöqtələri təyin etmək. www.aaa.org.az
14
Yüklə 3,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|