Magazine azeri Layout 1

köhnə neft yataqlarında çirklənmələr, qida və tikinti

materialların istehsalından tullantıların, hasilat sə‑

nayesində tullantıların və emissiyaların sürətli və

davamlı inkişafının nəticələri və sürətlə artan

nəqliyyat sektorunun emissiyalarıdır.

Nəqliyyatdan havaya buraxılan emissiyalar,

demək olar ki, 2000 və 2010‑cu illər arasında iki dəfə,

lakin zavod və fabriklərdəki kimi stasionar mən‑

bələrdən çirkləndirici maddələrin ümumi emis‑

siyaları, əsasən, infrastruktur və ya köhnə zavodların

bağlanması nəticəsində 2,4 dəfə azalıb.

Bəzi ekoloji çətinliklər yerli olsa da, onlar qonşu

ölkələri də cəlb edirlər, əsas gözəçarpan içməli su və

suvarmaya təsir edən amil olan trans‑sərhəd su

resurslarının təhlükəsizliyidir. Kür və Araz çay‑

larında aparılan müntəzəm monitorinq

9

fenolların

dəyişkən dərəcələrini və misin mümkün 5 dəfəyədək

arta biləcək qatılığını keçə biləcəyini təyin edib. 

Ölkədə olan əhalinin əksəriyyəti içməli suyun

təhlükəsiz olduğuna inanmır, çünki onlar dəfələrlə

suda şübhəli zərrəciklər görüblər, neft və xlor iyini

hiss ediblər. O da bildirilməlidir ki, hasil olunan

suyun 30%‑i çatdırılma zamanı itirilir. 

10

Yağıntı‑su novalçalarının zəif idarə olunması və

şəhərlərdə keçilməsi mümkün olmayan səthlər, yağış

yağan vaxtlarda və ya qarın yerdə əridiyi zaman‑

larda idarə olunan su keçilməsi mümkün olmayan

səthlərə (örtülmüş küçələr, dayanacaq məntə 

‑

qələri,tikinti damları) axır; novalçalar təmiz 

‑

lənmədən boşaldıldıqda zibillər, kimyəvi maddələr,

çöküntülər və digər tullantılar suyun keyfiyyətinə

mənfi təsir göstərə bilər.  

Ölkədə güclü tikinti işləri zamanı təbii bitki

örtüyünün və torpağın üst qatının çıxarılması baş

verən sahələr eroziyaya meylli olur. Yolların, kör‑

pülərin tikintisindən öncə və sonra eroziya no‑

valçalarda çoxlu sayda çöküntü və lil əmələ gətirir

ki, bu da özlüyündə suyun keyfiyyətini korlayır və

digər ekoloji problemlərə yol açır. 

Səs‑küy şəhərlərdə mövcud yolların, binaların

tikintisi, binaların bərpa olunması, nəqliyyat və

çoxa 

lan əyləncə mərkəzləri səbəbindən

əsas problemdir. Azərbaycan hökuməti

səs‑küy və vibrasiya ilə bağlı qanun qəbul et‑

mişdir, lakin onun icrası son dərəcə zəifdir. İşıq

çirklənməsi də artmaqdadır, lakin onun qarşısını

almaq üçün heç bir addım atılmayıb. 

Tullantıların düzgün idarə

edilməməsi və bu sahədə

təcrübənin olmaması

ölkədə ciddi

nara hatçılıq

mənbəyi kimi qalır. Tullantıların qanunsuz formada

toplanması geniş yayılıb. Həyətlərdə və küçələrdə

tullantıların yandırılması həm şəhər, həm də kənd

yerlərində müntəzəm olaraq baş verir.

Şan‑şöhrətəlaməti olaraq, insanlar  vəziyyət və

avtoritet simvolu kimi ehtiyacları olmayan daha

böyük ev və maşınlar alırlar. Bataqlıqların qurudul‑

ması ilə kənd yerlərində evlərin ətrafında uzun və

hündür daş hasarların tikintisi yaşayış və heyvanlar

aləmi koridorunu məhv edir. Fəallaşan tikinti

fəaliyyəti daş və viran olmuş yaşayış, çirkli mühitləri

geridə buraxaraq, daş və çınqıl üçün yeni kar 

‑

xanaların işlənməsinə gətirib çıxarır. 

İQTISADİ, SİYASİ VƏ SOSİAL ÇƏTİNLİKLƏR

Azərbaycanın Avropa ölkələrində olduğu kimi

ekoloji inkişaf üçün güclü aparıcılara ehtiyacı var (ic‑

timai tələb, qiymət siqnalları). Yaşıllaşma yenidən

strukturlaşmanın və diversifikasiyanın bir hissəsi

deyil. Mövcud maliyyə resurslarının aşağı səviyyədə

olması bir çox ekoloji siyasətin həyata keçirilməsində

ümumi sıxıntı yaradır, lakin bu həmişə proqresə

gedən yolu bağlayan maneə deyildir. Bu cür

maneələr zəif biznes mühitini, emiqrasiya ilə əlaqə‑

dar olaraq beyin axını, böyük qeyri‑rəsmi sahə 

11

və

nisbətən aşağı səviyyəli işçi məhsuldarlığını əhatə

edir. 

Ümumiyyətlə, enerji səmərəliliyi və ətraf mühit

ilə bağlı əsas hüquq və siyasət çərçivələləri adətən

bir yerdədirlər, lakin daha mühüm islahatlar hələ də

tələb olunur. Mövcud proqramların həyata keçiril ‑

məsi və saxlanılması, qanunlar və nizamnamələr real

problemlərdir. Proqres siyasi inkişaf şəklində özünü

göstərir, lakin heç də, həmişə fəaliyyət planı və effek‑

tiv qanunvericiliklə müşayiət olunmur.  

Özəl sahə investorları enerji səmərəliliyi

sahəsində o qədər də aktiv deyillər. Bütün bunlara

səbəb olanlar arasında enerji səmərəliliyini, in‑

vestisiya layihələrini istifadə etməkdə təcrübə

azlığını göstərmək olar. Uzunmüddətli risk

göz 

ləntisi olan investisiyalara, əsasən,

kommersiya bankları uzunmüddətli

kre  ditlər  verməkdə  könülsüzdürlər.

Konstruktiv şərtlər yenilikçiliyə

qoyulan investisiyaları dəstəkləmir.

Mövcud innovasiya sistemlərində ictimai

tədqiqat institutları və dizayn büro‑

ları əsas rol oynayanlar kimi

qalmaqda davam

edirlər. Lakin

çox vaxt

t ə d q i q a t ı

www.aaa.org.az

AZƏRBAYCANDA RESURS SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ YAŞIL ARTIM PERSPEKTİVLİYİ

18

---

dəs tək ləyənlər kütləvi resurs qıtlığı ilə üzləşirlər.

2010‑cu ildə elmə qoyulan investisiya dövlət büd‑

cəsinin  0.8%‑ni təşkil etmişdi. (12)  

Azərbaycanda  ETSN həm təbii sərvətlərdən isti‑

fadənin idarə olunması, həm də ətraf mühitin qorun‑

ması məsuliyyətini özündə cəmləşdirir. Bu formada

olan institusional təşkilatçılıq, xüsusilə də iqtisadi və

tənzimləyici funksiyalar cəmlənəndə ölkənin təbii

kapitalından olan qısa müddətli dividentlərin eks ‑

traksiyası, adətən onun davamlı, uzunmüddətli isti‑

fadəsinin məqsədlərini kölgədə qoyur  (İƏİT). 

13

Azərbaycanda ətraf mühitin bəzi aspektləri müxtəlif

nazirliklər və təşkilatlar tərəfindən idarə olunur.

Ətraf mühitin yüksək mürəkkəb təbiəti təbii ekoloji

proramların həyata keçirilməsində ləngiyir.

Ekologiya ilə məşğul olan hakimiyyət institu‑

sional və təşkilati zəiflikdən əziyyət çəkir. Aşağı

əmək haqqları, Dövlət Tədqiqat İnstitutunda

maliyyə təminatına ciddi məhdudiyyətlər və univer‑

sitetlərdə olan düşünülməmiş öyrətmə təcrübələri

yeniliyi idarə etmək üçün əsas çətinliklərdir. 

Bəzi siyasətçilər arasında ümumi fikir odur ki,

ətraf mühiti müdafiə, xüsusilə də iqlim dəyişikliyi

nəinki sosial‑iqtisadi inkişafda uzun müddətli əsas

elementdir, həmçinin o, bir maneədir. 

Ətraf mühit məsələlərini götür‑qoy edə biləcək

vəkillik qruplarının qıtlığı var. Uzunmüddətli

davamlı “yaşıl inkişaf” gündəliyinin həyata keçiril ‑

məsi üçün QHT‑lərin nəzarəti elmi cəmiyyəti vacib‑

dir. QHT‑lər üçün ekoloji araşdırma aparma və ya

parlamentdə ətraf mühit məsələlərini təqdim etmək

və ya lobbinin bunları önə çəkməsi üçün QHT‑lərdə

limitləşmiş imkanlar mövcuddur.  

Ekoloji siyasət islahatlarına ətraflı dəstək zəifdir.

Əhali arasında, xüsusilə də kənd yerlərində ekoloji

maarifləndirmə aşağı səviyyədədir. Bir neçə ekoloji

maarifləndirmə proqramları şəhərlərdə həyata keçir‑

ilmişdir. Bakıda olan proqramın məhdud yayımı və

auditoriyası var idi. İnkişaf etmiş ölkələrdən fərqli

olaraq, Azərbaycanda botanika bağları, tarix və

təbiət elmləri muzeylərinə səciyyəvi olaraq, az

maliyyə ayrılır və ictimaiyyətdə ekoloji mövzular

haqqında məlumatlılığın artırılmasında zəif xidmət

göstərirlər. Ən əsası isə, dövlət məktəblərində pis‑

ləşmiş təhsil eyni zamanda ətraf mühit barəsində

maarifləndirmədə də aşağı nəticə göstərmişdir.  

Şəffaflıq və ekoloji layihələrin icrasının sayı

üzərində artan narahatlıq mövcuddur. Böyük sənaye

layihələri üzrə ictimai dinləmələr az və formaldır.

Baxmayaraq ki, ekoloji göstəricilər mövcuddur, lakin

onlar çox nadir hallarda siyasi analizlər üçün işlədilir

və ya siyasi məqsədlər üçün əlaqələndirilir.  

Azərbaycanda ekoloji informasiya zəncirinin hər

addımı ilə mübarizə davam edir. (İƏİT) 

14

. Azərbay‑

canda aşağı karbon iqtisadiyyatı üçün strategiyaların

inkişaf etdirilməsi ilə bağlı xüsusi təşəbbüslər

haqqında məlumat qıtlığı var və iqlim dəyişikliyi

təşəbbüsləri aydın milli təşəbbüs kimi ifadə

edilməmişdir.

YAŞIL İNKİŞAF PERSPEKTİVLƏRİ / RESURS

SƏMƏRƏLİLİYİ

Azərbaycanın bəzi iqtisadi inkişaf proqramları

onun enerji səmərəliliyini artırmaq və CO

2

emis‑

siyasını azaltmaq potensialına malikdir. Onlardan: 

‑ Alternativ və bərpaolunan enerji mənbələrindən

istifadə dövlət proqramı;

‑ Meşə bərpası və inkişafı üzrə milli proqram;

‑ Ekoloji nöqteyi‑nəzərdən davamlı inkişaf pro‑

qramı.

Struktur islahatları və qeyri‑neft sektorunun di‑

versifikasiyası Azərbaycan hökumətinin gündə 

‑

liyində yüksək yerdə durur və bunun üçün maliyyə

neft sənayesi sahəsindən gəlirlər hesabına ayrılır.  

Alternativ və bərpaolunan enerji sahəsi Azərbay‑

canda böyük potensiala malikdir. Yaşıl inkişaf üçün

imkanlar enerji səmərəliliyi (ev təsərrüfatı daxil ol‑

maqla), ekoloji cəhətdən təmiz kənd təsərrüfatı və

eko‑aqro‑turizm

15

sahələrində də mövcuddur. Yaşa ‑

yış binalarının enerji səmərəliliyi qarşıdan gələn bir

neçə il ərzində həm binaların daha enerjiyə qənaətli

şəkildə tikintisində, həm də mövcud binaları enerji

səmərəliliyinə daha yaxın formada idarə etmək

baxımından çox ciddi inkişafa ehtiyac duyur.

Bir sözlə, Azərbaycan nəqliyyat sistemini “yaşıl‑

laşdırmalıdır”, velosiped sürənlər üçün infrastruk‑

turunu inkişaf etdirməlidir, tramvay və

trol  leybusları geri qaytarmalı və metro şəbəkəsini

genişləndirməlidirlər. 

Ölkədən xaricdə və ölkə daxilində ekoloji təmiz

qidalara tələbatın artması ilə bağlı ekoloji təmiz qi‑

danın uğuruna mümkün potensial vardır. 

Eroziya və fırtına suları üzərində sıx nəzarət in‑

sanlar üçün örtük materiallarını istehsal edəcək, ərp ‑

dən müdafiə, tikinti gedən yerlərdə çöküntünü

azaltmaq üçün  torpaqların sabitləşdirilməsi və

eroziyaya məruz qalmış səthlərin uzun müddətli

sabitləşdirilməsini həyata keçirəcək iş yerlərini

yarada bilər. 

NƏTİCƏ VƏ TÖVSİYƏLƏR:

Yaşıl inkişaf icmalı Azərbaycanın inkişaf edən

məqsədləri ilə eyni cərgəyə qoyula bilər, məsələn,

iqtisadi diversifikasiya. Hökumət yaşıl inkişafı

19

CONTEXT

|

4/

2012

---