dəstəkləmək üçün onu layihələrinə və proqramlarına
maliyyə ayrılmasına meyar kimi yerləşdirə bilər.
CO
2
emissiyalarını azaltmaq üçün qısamüddətli
dəyişikliklər:
1. Sənayelər enerji səmərəliliyini artırma poten‑
sialı olan yüksək səmərəlilik texnologiyalarını əldə
etmək üçün vergi azaldılması və ya aşağı faiz
dərəcəsi kreditləri kimi maliyyə stimulları ilə təchiz
oluna bilər.
2. Binalarda enerji səmərəliliyi standartlarını hə ‑
yata keçirtmək binalarda enerji itkisinin qarşısını ala
bilər və enerjiyə qənaətli tikinti materialları və ləva ‑
zimatları istehsalını təşviq edə bilər.
3. Səmərəli nəqliyyat vasitələrinin yanacağa az qə‑
naət edənlərdən daha çox idxalını təşviq etmək və
nəqliyyat vasitələrinə müxtəlif vergi dərəcələri və ya
gömrük haqları qoymaqla bu həyata keçirilə bilər.
Nəqliyyat vasitələri üçün yanacaq qiymətlərinin
artırılması ilə havanın çirklənməsini azaltmaq olar,
lakin bu, qısamüddətli enerjiyə qənaət seçimi ola‑
caqdır.
4. Enerjinin idarəetmə sistemlərinin sənaye,
yaşayış/ kommersiya və nəqliyyat sahələrində hə yata
keçirilməsi ‑ CO
2
emissiyalarını aşağı dəyərinə kimi
azalda bilər.
5. Elektrik stansiyalarında ortamüddətli, ümumi
enerji istehsalı, yüksək dönüşüm, səmərəli
texnologiyalardan istifadə, təhlükəsiz, etibarlı və iqti‑
sadi baxımdan sərfəli nəqliyyat seçimlərinin inkişaf
etdirilməsi istixanalarda qaz emissiyalarını azalda
bilər.
Enerji səmərəliliyi və yaşıl inkişafın təşviqi üçün
siyasi dəyişiklərə ehtiyac var:
1. Enerji səmərəliliyini və yaşıl inkişafı təşviq
etmək üçün güclü siyasətlər və əlaqələndirilmiş
planların daxil olduğu vahid strategiya dəyişiklik
üçün güclü bir stimul olacaqdır. Strategiya konkret
olaraq qısa və uzun müddətli enerji səmərəliliyi və
yaşıl inkişaf hədəflərini tutmalı, proqresi dəyər‑
ləndirən göstəricilər müəyyənləşdirməli və
əməliyyat, istismar xərclərini daxil etməlidir.
2. Ölkədə investisiya iqlimini inkişaf etdirmək və
rəqabət aparan bazarları həvəsləndirmək yaşıl iqti‑
sadiyyata özəl maliyyənin cəlb olunmasına kömək
edəcəkdir. Özəl sektor ilə əməkdaşlıq etmək vacibdir.
3. Nəqliyyat strategiyası ictimai nəqliyyatı təmiz,
davamlı yanacaq və səmərəli nəqliyyat vasitələrini
dəstəkləməlidir.
4. Enerji tarifləri, xüsusilə qaz tarifləri, bu mən‑
bənin real dəyərini əks etdirmək üçün uyğunlaşdırıl‑
malıdır.Müxtəlif istifadəçilər üçün olan müxtəlif
qiymətlər ünvanlanmalıdır.
5. İşçilərə yaşıl texnologiya və sənaye yönümlü
bacarıqlarda təlimatlanmaq üçün siyasət növlərinə
ehtiyac vardır.
6. İctimai təhsil proqramları iqlim dəyişikliyi və
qeyri‑sabit resurs istifadəsi nəticələrini anlamaq
üçün təkmilləşdirməyə yönəlməlidir.
7. Azərbaycanın CDM tələbatı genişdir. Hökumət
CDM haqqında məlumata çıxışı asanlaşdırmalı və
qlobal karbon bazarına daxil olmaq müəssisələrə
kömək etməldir.
8. Hökumətin yaşıl satınalma siyasəti ictimai sek‑
tor orqanlarının məhsulları satın almağa qərar
verərkən məhsulların və xidmətlərin ekoloji təsir‑
lərini nəzərə almağı tələb etməyi yaşıl məhsullar
üçün tələbat yarada bilər
www.aaa.org.az
AZƏRBAYCANDA RESURS SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ YAŞIL ARTIM PERSPEKTİVLİYİ
20
1
Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi
2
Energy Efficiency: A New Resource for Sustainable Growth, 2010, IFC, page 5
3
Azerbaijan Alternative Energy Sector Analysis and Roadmap, 2009, Asian De‑
velopment Bank, page 42
4
Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi
5
Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi
6
Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi
7
Energy Efficiency: A New Resource for Sustainable Growth, Researching En‑
ergy Efficiency Practicies Among Companies in Armenia, Azerbaijan, Belarus,
Georgia, Russian and Ukraine, page 23.
8
Energy Efficiency: A New Resource for Sustainable Growth, Researching En‑
ergy Efficiency Practicies Among Companies in Armenia, Azerbaijan, Belarus,
Georgia, Russian and Ukraine
9
Ətraf Mühit və Təbii Sərvətlər Nazirliyi
10
Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi
11
Development in Eastern Europe and South Caucasus: Armenia, Azerbaijan
and Georgia, OECD 2011, page 78, 79
12
Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi
13
http://www.oecd.org/dataoecd/59/48/48877396.pdf, Green Growth and Envi‑
ronmental Governance in Eastern Europe, Caucasus and Central Asia, 2011,
page 122
14
Policies For Better Environment, OECD 2007, page 12
15
Opportunities and Options for Promoting A Green Economy in the Eastern
Partnership Countries, June 2011
İSTİNADLAR
4/
2012
23
CONTEXT
|
Texnoloji inkişaf cəmiyyətdə əhəmiyyətli yerini
aldıqdan sonra rəqəmsal konstruksiyalar uzunmüd‑
dətli bir mövzuya çevrildi. Bu, artıq o zaman prob‑
lem kimi ortaya çıxdı ki, inkişaf etmiş ölkələr
texnoloji yenilikləri qəbul etməyə doğru addım‑
layanda, inkişaf etməkdə olan ölkələr geridə qalmağa
başladı. İnternetin ictimaiyyətin istifadəsi üçün açıq
elan olunduğu gündən texnologiya və internetdən
çox istifadə edən ölkələrlə internetdən az istifadə
edən və ya ümumiyyətlə, ona çıxışı olmayan ölkələr
arasında olan boşluq artıq uzun illər hökumət, dünya
təşkilatları və bir neçə idarələrin müzakirə obyektinə
çevrildi. 1991‑ci ildə müstəqilliyini əldə etdikdən
sonra Avropanın Asiya ilə qarşılaşdığı strateji
məkanda yerləşən keçmiş sovet ölkəsi Azərbaycan
mühüm iqtisadi inkişafa nail olur. Baxmayaraq ki,
neft və qaz gəlirləri son 21 il müddətində Azərbay‑
canın iqtisadiyyatını güclən dirmişdir və texnologiya
bölümü digər başqa sahələr ilə (tikinti və kənd təsər‑
rüfatı) birgə inkişaf edib, lakin bir sıra əsas
məsələlərdən dolayı rəqəmsal konstruksiya hələ də
dəyişməyərək qalır. Bu hələ də aztəminatlı, köhnə
nəsil və aşağı gəliri olan ailələr üçün problem olaraq
qalır. Bu məqalə Azərbaycanda rəqəmsal konstruk‑
siyanı müzakirə edəcək. Məqalə ölkədə rabitə və in‑
formasiya texnologiyalarının statistik informasiyası
və rəqəmsal bölümün istifadəsinə olan ehtiyacı,
həmçinin rəqəmsal təcridi aradan qaldırmağın
mümkün variantlarını müzakirə edəcək.
RƏQƏMSAL BÖLGÜ (RB) NƏ DEMƏKDİR?
Baxmayaraq ki, müxtəlif alimlər rəqəmsal böl‑
günü müxtəlif cür izah edirlər, amma onların ək‑
səriyyəti razılaşırlar ki, RB internetə giriş imkanı olan
partiya ilə internətə limitli və ya ümumiyyətlə, girişi
olmayan partiya arasında ziddiyyətdir.
Jeffrey James bunu “varlı və kasıb arasında İKT‑
dən istifadədə ziddiyyət” kimi müəyyən edir. (James,
2012). Valadez düşünür ki, rəqəmsal bölüm
cəmiyyətdə “texnoloji uyğunsuzluqdur”. (Valadez,
2007). Bəzi alimlər bu “malik olmaq” və “malik ol‑
mamaq”ları bərabərsizlik kimi qeyd edirlər. Texnoloji
bərabərsizlik resurslara bərabər çıxışın olmamasının
nəticəsidir. Valadez Martinə istinadən bildirir ki,
rəqəmsal bölümün tərifi “İKT‑yə çıxışa çoxölçülü
baxış” kimi əvəz olunmalıdır. (Valadez, 2012).
Rəqəmsal bölümə xüsusi yanaşma DiMaggio
tərəfindən Valadezin məqaləsində bildirilir. DiMag‑
gio isbat edir ki, rəqəmsal bölüm texnologiyaya
qeyri‑bərabər çıxışın nəticəsində yaranır ki, bu da öz
növbəsində sosial təcriddən qaynaqlanır. (Valadez,
2012). Yuxarıda göstərilən müxtəlif yanaşmaları və
ayrı‑ayrı alimlərin fikirlərini nəzərə alaraq, rəqəmsal
bölümü İKT‑yə çıxışı olan ölkələr və fərdlər arasında
boşluq və ya qeyri‑bərabərlik kimi müəyyənləşdirə
bilərik. Bu meyara əsaslanaraq, Molinari dünyada 5
milyarddan artıq insanın ya internetə girişinin ol‑
madığını, ya da texnologiyalardan istifadə edə
bilmədiklərini qeyd edib. Molinari onları “rəqəmsal
dünyadan xaric olunmaq” kimi təsvir edir. (Molinari,
2012).
AZƏRBAYCANDA İKT
Azərbaycan 1991‑ci ildə müstəqilliyini elan etdi.
Müstəqillik əldə etdikdən sonra əsas üstünlük veri ‑
lən amil Qərb ölkələri ilə əlaqələrin qurulması idi.
Ölkə çox cavan idi və Sovet hakimiyyətindən sonra
infrastruktur yaxşı vəziyyətdə deyildi. Neft və qaz
ilkin inkişaf etdirilmiş sahələr idi. Müstəqillik əldə
edildikdən sonra əsas tədbirlərdən biri 1994‑cü ildə
“Əsrin Müqaviləsi”nin imzalanması oldu. Qərbi
Konsorsium və Azərbaycan neft və qaz istehsalatında
əməkdaşlığa görə müqavilə imzalamışdılar. O
vaxtdan bəri bu sahə Azərbaycan iqtisadiyyatında
əhəmiyyətli rol oynadı.
Neft və qaz sektoru ilə yanaşı, iqtisadiyyatın
digər sahələri də yavaş‑yavaş inkişaf etməyə başladı.
Kənd təsərrüfatı və İKT investisiya yatırımları üçün
ən çox potensiallı sahələr idi.
Beynəlxalq təşkilatlar bu sahələri inkişaf etdirmək
üçün Azərbaycan hökuməti ilə əməkdaşlığa
başladılar. İnformasiya texnologiyaları və rabitə sek‑
toru iqtisadiyyatın digər sahələri kimi sürətlə inkişaf
etməyə başladı. İqtisadi inkişaf barəsində olan
beynəlxalq hesabatlara əsasən son 5 ildə Azərbaycan
İKT sahəsində inkişafın sürəti baxımından aparıcı 10
ölkədən biridir. Məsələn, Regional Yenilikçi Texnoloji
Akademiyaya əsasən İKT sektorunda illik orta gəlir
2004 və 2010‑cu illər ərzində kobudcasına desək, 2.5‑
3 dəfə dünya üzrə orta göstəricisindən yüksəkdir (İn‑
novativ və Akademik 2011). Azərbaycan regionda bir
sira yeni layihələrin çoxunu həyata keçirən ilk ölkə
olmuşdur. Məsələn ölkədə stasionar şəbəkənin tam
rəqəmləşdirilməsi MDB ölkələri arasında ilk dəfə
olaraq, Azərbaycanda başa çatmışdır.
Mühüm dəyişiklik genişzolaqlı texnologiyada
özünü göstərdi. İnternet istifadəçilərinin sayı get‑
gedə artmağa başladı. RİTA‑nın hesabatına əsasən,
2009‑cu ildə genişzolaqlı texnologiyaya giriş imkanı
olan şəhərlərin sayı 51 idi (İnnovativ və Akademik
2011). İnternet xidmətləri də gündən‑günə sürətlə
genişlənir. Ölkədə 20‑dən çox internet təchizatçıları
var. “Bakİnternet” və “Aztelecomnet” dövlət internet
təchizatçılarıdır, hansı ki, məhz onlar ölkənin bütün
regionlarının internet məsələlərinə baxırlar. Onlar
simli və simsiz internet xidmətləri təklif edirlər. Əsas